Πώς οι ορμόνες ελέγχουν το μυαλό σου

Οι ορμόνες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του οργανισμού, αλλά μπορούν επίσης να επηρεάσουν σημαντικά τη διάθεση και την ψυχική υγεία. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και καιρό ότι οι νευροδιαβιβαστές επηρεάζουν τον εγκέφαλο, όμως πλέον ανακαλύπτουν ότι και οι ορμόνες μπορούν να επηρεάσουν και τη διάθεση με απρόβλεπτους τρόπους. Αυτή η γνώση ανοίγει δρόμους για νέες θεραπείες κατά της κατάθλιψης και του άγχους.

Οι ορμόνες είναι χημικοί αγγελιοφόροι που απελευθερώνονται από συγκεκριμένους αδένες, όργανα και ιστούς, διαχέονται στο αίμα και δεσμεύονται σε συγκεκριμένους υποδοχείς, προκαλώντας βιολογικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα, η ινσουλίνη λέει στα κύτταρα του ήπατος και των μυών να απορροφήσουν τη γλυκόζη και να τη μετατρέψουν σε γλυκογόνο. Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί πάνω από 50 ορμόνες που ρυθμίζουν εκατοντάδες λειτουργίες του οργανισμού- από την ανάπτυξη και τη σεξουαλική λειτουργία, έως τον ύπνο και την ψυχική ευεξία.

«Οι ορμόνες επηρεάζουν τη διάθεση και τα συναισθήματά μας», εξηγεί στο BBC η Ναφίσα Ισμαήλ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα στον Καναδά. «Το κάνουν αλληλεπιδρώντας με νευροδιαβιβαστές και επηρεάζοντας διαδικασίες όπως η νευρογένεση ή ο θάνατος νευρώνων» συμπληρώνει.

Οι διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, το άγχος και μετατραυματικό στρες, εμφανίζονται συχνότερα κατά τη διάρκεια μεγάλων ορμονικών αλλαγών, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Αν και στην παιδική ηλικία τα ποσοστά κατάθλιψης είναι παρόμοια ανάμεσα στα δύο φύλα, στην εφηβεία τα κορίτσια έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη.

Πριν την έμμηνο ρύση, τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης πέφτουν, προκαλώντας σε κάποιες γυναίκες ευερεθιστότητα, κόπωση, θλίψη και άγχος. Ορισμένες γυναίκες εμφανίζουν προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονες εναλλαγές της διαθεσης, άγχος και κατάθλιψη. Αντίθετα, τα υψηλά επίπεδα οιστρογόνων πριν την ωορρηξία συνδέονται με ευεξία, ενώ η αλλοπρεγνανόλη – προϊόν της διάσπασης της προγεστερόνης – έχει ηρεμιστική δράση. Οι ορμονικές μεταβολές κατά την εγκυμοσύνη, την περιεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση μπορούν επίσης να επηρεάσουν σοβαρά τη διάθεση. Αμέσως μετά τον τοκετό, το 13% των γυναικών βιώνουν κατάθλιψη λόγω απότομης πτώσης των οιστρογόνων και της προγεστερόνης.

Στους άνδρες, η τεστοστερόνη μειώνεται σταδιακά με την ηλικία, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση σε ορισμένους, αλλά όχι όλους. Οι σεξουαλικές ορμόνες μπορεί να αυξήσουν τη δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών σεροτονίνη και ντοπαμίνη που σχετίζονται με την ευχαρίστηση και την καλή διάθεση. Τα οιστρογόνα προστατεύουν τους νευρώνες και προάγουν τη νευρογένεση στον ιππόκαμπο, κρίσιμο για μνήμη και συναισθήματα.

Τι συμβαίνει όταν η αντίδραση του οργανισμού στο στρες δεν λειτουργεί σωστά

Η απώλεια νευρώνων στον ιππόκαμπο μπορεί να επηρεάσει τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA), που ρυθμίζει την αντίδραση του σώματος στο στρες. Όταν νιώθουμε άγχος, ο υποθάλαμος – μια περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει την απελευθέρωση των περισσότερων ορμονών στο σώμα – στέλνει ένα σήμα στην υπόφυση για να απελευθερώσει μια ορμόνη που ονομάζεται αδρενοκορτικοτρόπος ορμόνη (ACTH). Στη συνέχεια, η ACTH διεγείρει τα επινεφρίδια ωστε να απελευθερώσουν κορτιζόλη, την ορμόνη του στρες. Η κορτιζόλη δίνει εντολή στο σώμα να απελευθερώσει γλυκόζη στην κυκλοφορία του αίματος, δίνοντας στον εγκέφαλο και το σώμα την ενέργεια που χρειάζεται για να δράσει σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Ωστόσο, η υπερπαραγωγή κορτιζόλης καταστρέφει νευρώνες στον ιππόκαμπο, στην αμυγδαλή και στον προμετωπιαίο φλοιό, επηρεάζοντας μνήμη, συγκέντρωση και διάθεση.

Αντίθετα, η οξυτοκίνη, η «ορμόνη της αγάπης», προάγει συναισθήματα ασφάλειας, συμπόνιας και συνεργασίας, μειώνοντας τα επίπεδα κορτιζόλης και ενισχύοντας τις κοινωνικές δεξιότητες. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα της οξυτοκίνης στον εγκέφαλο παραμένει υπό έρευνα.

Οι ορμόνες του θυροειδούς τριιωδοθυρονίνη (T3) και θυροξίνη (T4), ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, τον καρδιακό ρυθμό και τη θερμοκρασία του σώματος. Ωστόσο, όταν τα επίπεδα των ορμονών αυτών είναι υπερβολικά υψηλά – όπως συμβαίνει σε περιπτώσεις υπερθυρεοειδισμού – μπορεί να προκαλέσουν έντονο άγχος. Από την άλλη, όταν τα επίπεδά τους είναι πολύ χαμηλά, μπορεί να πυροδοτήσουν κατάθλιψη. Ωστόσο, η ρύθμιση των επιπέδων συνήθως θεραπεύει τα συμπτώματα.

Νέες θεραπείες

Οι επιστήμονες ελπίζουν πως αυτές οι νέες γνώσεις για τις ορμόνες και τις επιδράσεις τους στη διάθεση θα οδηγήσουν σε νέες θεραπείες. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι σε άτομα με χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, η χορήγηση συμπληρωμάτων μαζί με ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητά τους. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι η θεραπεία με οιστρογόνα, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης (HRT), μπορεί επίσης να βοηθήσει στη βελτίωση της διάθεσης ορισμένων, αλλά όχι όλων, των γυναικών που βρίσκονται στην περιεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση.

Η ορμονική αντισύλληψη, από την άλλη, μπορεί να προσφέρει σημαντική ανακούφιση σε ορισμένες γυναίκες που υποφέρουν από προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή, αλλά σε άλλες ενδέχεται να επιδεινώσει τα συμπτώματα. Αυτό αναδεικνύει πόσο δύσκολη παραμένει η ανάπτυξη νέων θεραπειών, καθώς δεν κατανοούμε ακόμη πλήρως γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο ευαίσθητοι στις ορμονικές διακυμάνσεις, ενώ άλλοι όχι.

«Γνωρίζουμε ότι οι ορμόνες επηρεάζουν τη διάθεση και την ψυχική υγεία, αλλά πρέπει να καταλάβουμε πώς το κάνουν αυτό πριν μπορέσουμε να βρούμε τις κατάλληλες θεραπείες», σημειώνει η Ισμαήλ.

«Γνωρίζουμε ότι τα αντικαταθλιπτικά που ρυθμίζουν τα επίπεδα σεροτονίνης δεν είναι αποτελεσματικά σε όλες τις περιπτώσεις, με ορισμένες μελέτες να υποδηλώνουν ότι είναι λιγότερο αποτελεσματικά στους εφήβους, οπότε πρέπει να μάθουμε τι είναι αυτό που κάνει αυτή την ηλικιακή ομάδα, τον εγκέφαλο και την ανάπτυξή του σε αυτό το στάδιο, να είναι πιο ανθεκτική στη θεραπεία» κατέληξε η ερευνήτρια.

ΠΗΓΗ: BBC