Πώς να στηρίξουμε ένα παιδί που πενθεί

Η απώλεια μας χτυπάει την πόρτα απροειδοποίητα και δεν είμαστε ποτέ προετοιμασμένοι για αυτό, ακόμα κι αν ο άνθρωπός μας που φεύγει από τη ζωή ήταν πολύ άρρωστος για καιρό.

Το πένθος μετά την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου είναι μια διαδικασία επώδυνη και δύσκολη. Και όταν, εκτός από τον δικό μας πόνο, έχουμε να διαχειριστούμε και την απώλεια που βιώνουν τα παιδιά μας, τα πράγματα δυσκολεύουν. Συχνά καταπίνουμε τα συναισθήματά μας, προσπαθούμε να μην κλαίμε μπροστά στα παιδιά, ή τους κρύβουμε το ίδιο το γεγονός του θανάτου, θεωρώντας πως έτσι τα προστατεύουμε. Ή χρησιμοποιούμε εκφράσεις, όπως «πήγε στον ουρανό, έγινε άγγελος» κλπ. Είναι όμως αυτή η πιο κατάλληλη προσέγγιση;

Ζητήσαμε για αυτό καθοδήγηση για τη διαχείριση της στήριξης ενός παιδιού που πενθεί, από τη βοηθό μητρότητας, περιγεννητικού πένθους και εκπαιδεύτρια πένθους Μαρία Στραγαλινού, και τις μοιραζόμαστε μαζί σας:

Το πένθος το συναντάμε όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, σε πολλές στροφές της ζωής μας. Η πρώτη μας συνάντηση με αυτό γίνεται με την πρώτη μας ανάσα: το βρέφος αποχωρίζεται την ασφάλεια της μήτρας κλαίγοντας, πενθώντας για πρώτη φορά.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι τα παιδιά έχουν μια σύνδεση με το πένθος πολύ πριν εμείς νιώσουμε την ανάγκη και την αγωνία να τα στηρίξουμε, όταν αυτό εμφανίζεται με την απώλεια αγαπημένου προσώπου στην οικογένεια.

Κρατώντας από τη μία την εμπιστοσύνη στα παιδιά και στη σοφία της εσωτερικής τους γνώσης, είναι παράλληλα σημαντικό από την άλλη να τα βοηθήσουμε στο να βιώσουν το πένθος τους όσο πιο αυθεντικά και κοντά στον αληθινό τους εαυτό γίνεται.

Ας ξεκινήσουμε με τα τρία βασικά ερωτήματα που προκύπτουν στους γονείς σε σχέση με τα παιδιά, όταν κάποιος δικός μας άνθρωπος πεθαίνει:

1. Πότε ανακοινώνουμε τον θάνατο;

Τον ανακοινώνουμε όσο πιο σύντομα γίνεται, γιατί τα παιδιά, από μωρά, αντιλαμβάνονται ότι κάτι έχει συμβεί, και το να το κρύβουμε, μόνο πιο δύσκολο και στρεσογόνο μπορεί να το κάνει για αυτά.

2. Πώς ανακοινώνουμε τον θάνατο;

Χρησιμοποιούμε απλές, σύντομες και ρεαλιστικές φράσεις. Απαντάμε μόνο σε ότι μας ρωτάνε, χωρίς να πλατειάζουμε. Ενδεικτικά: «Το σώμα του μπαμπά σταμάτησε να λειτουργεί», «Η καρδιά του σταμάτησε να χτυπά». Χρησιμοποιούμε τη λέξη «πέθανε». Αποφεύγουμε εκφράσεις όπως «κοιμήθηκε για πάντα», «έγινε αστεράκι», «πήγε στον ουρανό», κι αυτό γιατί τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να συλλάβουν τους συμβολισμούς, γι’ αυτό και τέτοιες προσεγγίσεις περισσότερο τα μπερδεύουν παρά τα βοηθάνε.

3. Παίρνουμε τα παιδιά στην κηδεία;

Ναι, μπορούμε να τα πάρουμε. Είναι σημαντικό για τα παιδιά να νιώθουν ότι δεν αποκλείονται από τις οικογενειακές τελετές θρήνου και πένθους. Αυτό που σίγουρα χρειάζεται να γίνει, είναι να τα προετοιμάσουμε για το τι πρόκειται να συμβεί εκεί, να έχουν μια καλή εικόνα από πριν, και επίσης να υπάρχει ένας φροντιστής αποκλειστικά για το παιδί κατά τη διάρκεια της τελετής, γιατί είναι πιθανόν να μην μπορούμε εμείς οι γονείς να ικανοποιήσουμε όλες τις ανάγκες του την ημέρα εκείνη. Επίσης μπορούμε να ρωτήσουμε το παιδί αν θέλει να έρθει, και να σεβαστούμε την απάντησή του.

Διαχείριση πένθους ανά ηλικία παιδιού

Σε σχέση με το κάθε αναπτυξιακό στάδιο τώρα, ας δούμε σε κάθε ηλικία τι μπορεί να συμβεί:

Για παιδιά έως 5 ετών να θυμόμαστε ότι διαχειρίζονται πολύ τα συναισθήματά τους μέσα από το παιχνίδι. Άρα και το πένθος θα δουλευτεί μέσα από εκεί, επομένως τα παρατηρούμε όταν παίζουν, παίζουμε και εμείς μαζί τους, και τα αφήνουμε μέσα στον πολύτιμο αυτό χώρο του παιχνιδιού να εκφραστούν, να νιώσουν, να επεξεργαστούν.

Στα παιδιά από 8 ετών και πάνω είναι πιθανόν να βιωθούν και να εκφραστούν τύψεις, π.χ. ότι κάτι που μπορεί να έκαναν ή να είπαν οδήγησε στον θάνατο του αγαπημένου προσώπου. Εκεί εκφράζουμε σταθερά και επαναλαμβανόμενα ότι τίποτε από όσα θα μπορούσαν να κάνουν ή να πουν δεν θα μπορούσε να προκαλέσει τον θάνατο, ούτε να τον σταματήσει.

Στους εφήβους μπορεί να παρατηρήσουμε έντονες εκρήξεις θυμού, ή κλείσιμο στον εαυτό. Έχουμε τις κεραίες μας σηκωμένες αν παρατηρήσουμε παρατεταμένες δύσκολες συμπεριφορές σε οποιοδήποτε αναπτυξιακό στάδιο. Ενδεικτικά στους εφήβους: διαταραχές πρόσληψης τροφής, καταχρήσεις ουσιών ή τάσεις αυτοκαταστροφικές. Τότε ζητάμε την βοήθεια ειδικού.

Και κάποια πράγματα που καλό είναι να κρατήσουμε:

• Δεν φοβόμαστε να κλάψουμε μπροστά στα παιδιά! Να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας. Ίσα-ίσα, αυτό θα τα βοηθήσει να εκφραστούν και τα ίδια, να δουν ότι είναι εντάξει να εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε, και είναι και ένας τρόπος να συνδεθούμε μαζί τους, μέσα από τον κοινό μας πόνο.
• Φροντίζουμε να διατηρήσουμε μια ρουτίνα στην καθημερινότητα του παιδιού: ο ρυθμός δίνει μια ασφάλεια όταν τα συναισθήματα είναι έντονα, και βοηθά στο να νιώθουμε ότι υπάρχει μια σταθερή βάση στη ζωή μας.
• Δεν υποτιμάμε τα συναισθήματα του παιδιού, και αγκαλιάζουμε την ελεύθερη έκφρασή του. Θυμόμαστε ότι κάθε άνθρωπος έχει την δική του μοναδική πορεία στο πένθος, που μπορεί να είναι διαφορετική από τη δική μας: δίνουμε χώρο στον εαυτό μας να εκφραστεί όπως χρειάζεται και όπως του ταιριάζει και δίνουμε και χώρο στους αγαπημένους μας να πράξουν το ίδιο.

Και να μην ξεχνάμε να φροντίζουμε το δικό μας πένθος, έτσι ώστε να μπορούμε να είμαστε κοντά στα παιδιά μας συνειδητά, και με καθαρότητα.

Τέλος, ας κρατήσουμε ότι οι σχέσεις και η σύνδεση με τους ανθρώπους που αγαπάμε δεν τελειώνουν με τον θάνατο. Ένα ζεστό φαγητό που τρώγαμε μαζί, μια βόλτα στη θάλασσα που κολυμπούσαμε παρέα, το σκάκι που παίζαμε με τον παππού κάθε Κυριακή, μπορούν να συνεχίσουν να βιώνονται και μετά την απώλεια του αγαπημένου προσώπου, σαν μικρά τελετουργικά που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και μας γεμίζουν αγάπη, αυτή την αγάπη που έχει το πένθος, την αγάπη που το γέννησε, και είναι και ο λόγος που υπάρχει στις ζωές μας, και στις ζωές των παιδιών μας.