Το πρωινό της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 ένας άνδρας επισκέπτεται τη Νέα Υόρκη. Ανεβαίνει στην κορυφή του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου – όπως έκαναν πολλοί τουρίστες – για να βγάλει μια φωτογραφία στο παρατηρητήριο του κτιρίου. Η φωτογραφία τραβιέται ακριβώς τη στιγμή που το πρώτο αεροπλάνο είναι έτοιμο να χτυπήσει το κτίριο. Ήταν μια εικόνα που κυκλοφόρησε σε πολλές διαδικτυακές σελίδες, τις εβδομάδες που ακολούθησαν τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου – η επιτομή του νοσηρού κακού συγχρονισμού. Αλλά, φυσικά, επρόκειτο για μια φάρσα- ένα μιμίδιο που είναι γνωστό ως «τουρίστας 11/9». Αν βλέπατε αυτή τη φωτογραφία το 2001, θα πιστεύατε ότι ήταν πραγματική. Γιατί άλλωστε να δημιουργήσει κάποιος ένα τόσο πιστευτό γραφικό; Και για ποιο λόγο;
Την ίδια στιγμή, σε παρόμοιους διαδικτυακούς τόπους, άλλες εικόνες άρχισαν να κάνουν το γύρο του κόσμου. Πραγματικές, μεγεθυμένες εικόνες της σκελετικής δομής των Δίδυμων Πύργων, παραμορφωμένες και απογυμνωμένες μετά την επίθεση. Οι σχολιαστές σε διάφορες ιστοσελίδες, άρχισαν να εικάζουν πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό. Το καύσιμο των αεροπλάνων, το οποίο καίγεται στους 426-815°C, δεν θα μπορούσε να έχει λιώσει τις βιομηχανικές χαλύβδινες δοκούς, οι οποίες έχουν σημείο τήξης 1.482°C. Αν και αυτό το επιχείρημα έχει καταρριφθεί επανειλημμένα- καθώς οι χαλύβδινες δοκοί δεν χρειάζεται να λιώσουν για να καταρρεύσουν-πολλοί άρχισαν να τη χρησιμοποιούν ως απόδειξη για μια αναδυόμενη θεωρία συνωμοσίας: ότι η συντριβή του αεροπλάνου ήταν σκηνοθετημένη και η κατάρρευση των πύργων ήταν προσχεδιασμένη. Έτσι, η θεωρία άρχισε να διαδίδεται γρήγορα στο διαδίκτυο.
Το 2001, αυτές οι ύποπτες αντιδράσεις στα παγκόσμια γεγονότα ήταν καινούργιες και έμειναν ουσιαστικά απαρατήρητες. Όσοι πίστευαν σε αυτές τις θεωρίες στιγματίστηκαν με τον τρόπο που στιγματίζονταν πάντα οι συνωμοσιολόγοι – ως τρελοί, που υπήρχαν μόνο στις παρυφές της κοινωνίας. Όμως 20 χρόνια μετά τις επιθέσεις, οι θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου – που αποκαλούνται επίσης Κίνημα Αλήθειας για την 11η Σεπτεμβρίου – εξακολουθούν να διαδίδονται. Σήμερα, οι θεωρίες συνωμοσίας και η παραπληροφόρηση φαίνονται αναπόφευκτες – τα αναμενόμενα ψηφιακά επακόλουθα κάθε μεγάλου γεγονότος.
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου εγκαινίασαν μια νέα εποχή με εμμονικές θεωρίες συνωμοσίας η οποία φαίνεται να έχει διάρκεια. Αποτέλεσε πρότυπο για τις σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες, υποβοηθούμενες από το «χιούμορ αγχόνης» (τύπος χιούμορ που βασίζεται στην θεωρία του Φρόιντ πως το αστείο ανακουφίζει την ανησυχία ή τις κατασταλμένες ωθήσεις και ότι το γέλιο μετατρέπει τα δυσάρεστα συναισθήματα σε ευχάριστα), αναπτύσσονται, έως ότου να περάσουν στον κυρίαρχο λόγο.
Ενώ η 11η Σεπτεμβρίου παραμένει ένα αξιοσημείωτο γεγονός, δεν είναι απόλυτα υπεύθυνη για την επικράτηση των θεωριών συνωμοσίας. Ο Πίτερ Νάιτ ειναι καθηγητής αμερικανικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και ειδικεύεται στις θεωρίες συνωμοσίας και στην επιρροή τους στην αμερικανική ψυχή. Εξηγεί ότι η παράνοια της 11ης Σεπτεμβρίου συμπίπτει με την άνοδο του διαδικτύου.
«Ορισμένες θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου εντάσσονται σε μεγάλο βαθμό στην παράδοση των θεωριών συνωμοσίας της δεξιάς που συνδέονται με τον αντισημιτισμό, τους φόβους για την κυβέρνηση, την ελίτ και όλες αυτές τις ασαφείς έννοιες του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος που συναντάμε σε όλο το πολιτικό φάσμα», λέει. «Αλλά αυτό που τις κάνει πραγματικά μοναδικές, είναι ότι είναι οι πρώτες θεωρίες συνωμοσίας που αναδύθηκαν την αρχή του διαδικτύου».
Οι πιο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας του 20ού αιώνα – όπως η ιδέα ότι πράκτορες της CIA σκότωσαν τον Αμερικανό πρόεδρο Τζον Κένεντι, ή ότι η προσελήνωση του 1969 ήταν ψεύτικη – βασίζονται στις ίδιες παρανοϊκές αντιλήψεις με αυτές που περιβάλλουν την 11η Σεπτεμβρίου. Ωστόσο οι τελευταίες ταξίδεψαν πιο μακριά και πιο γρήγορα χάρη στα chatrooms, τα blogs, τις αναρτήσεις που έγιναν viral και τα αλυσιδωτά μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
«Υπήρξε μια εντατικοποίηση πολλών κατευθύνσεων που είχαμε ήδη δει», συνεχίζει ο Νάιτ. «Έτσι έχουμε για παράδειγμα, αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας που ισχυρίζονται ότι οι Εβραίοι που εργάζονταν στους Δίδυμους Πύργους είχαν προειδοποιηθεί για την επίθεση, ή τις θεωρίες συνωμοσίας που βλέπουν την κυβέρνηση, το βαθύ κράτος και τις μυστικές υπηρεσίες ως τον απόλυτο εχθρό. Όλα αυτά τα είχαμε ξαναδεί, αλλά εμφανίστηκαν με πιο συγκεντρωμένο τρόπο και έγιναν πιο ορατά -αν όχι απαραίτητα πιο δημοφιλή- από τις προηγούμενες θεωρίες συνωμοσίας, εν μέρει λόγω του ρόλου που έπαιζε το διαδίκτυο».
Ο Γκάρετ Γκραφ, δημοσιογράφος, ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «The Only Plane in the Sky: An Oral History of 9/11» («Το μοναδικό αεροπλάνο στον ουρανό: Μια προφορική ιστορία της 9/11»), υποστηρίζει ότι η αριστερή μπλογκόσφαιρα κατά του Μπους και του πολέμου του Ιράκ, βοήθησε ιδιαίτερα στην επιτάχυνση των θεωριών συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου στη δεκαετία του 2000.
«Η προοδευτική μπλογκόσφαιρα ήταν το σημείο απ’ όπου, κατά πολλούς τρόπους, ξεκίνησε το διαδίκτυο και αγκάλιασε αυτή την ιδέα ότι η κυβέρνηση Μπους εκτελούσε τις εντολές της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας, η οποία εξελίχθηκε στην ιδέα ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν συνένοχη στη μαζική δολοφονία χιλιάδων δικών της πολιτών».
Αλλά παράλληλα με αυτή την εν μέρει αριστερή επιρροή στις θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου τις πρώτες ημέρες, ο Γκραφ υποστηρίζει ότι και τότε, η παραπληροφόρηση ήταν ευρέως διαδεδομένη. Ο Νάιτ και ο Γκραφ αναφέρουν ότι το «Loose Change» συνέβαλε κατα πολύ στην επιτάχυνση της εξάπλωσης των θεωριών συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου. Πρόκειται για μια σειρά DVD με θεωρίες συνωμοσίας τα οποία στη συνέχεια αναρτήθηκαν στο YouTube και κυκλοφόρησαν γρήγορα στο διαδίκτυο.
«Πολλοί πιστεύουν πως το πρώτο βίντεο που έγινε viral στο YouTube, ήταν το Loose Change», λέει ο Γκραφ. «Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι αρκετά συναρπαστικές. Ειδικοί που γνωρίζουν το αντικείμενο έχουν καταρρίψει το σύνολο των θεωριών αυτών, αλλά αυτό δεν το ξέρεις όταν παρακολουθείς τα συγκεκριμένα βίντεο. Τώρα, είναι εύκολο να βρεις στο YouTube σειρές σαν ταινίες μεγάλου μήκους για οποιαδήποτε δημοφιλή θεωρία συνωμοσίας.
Πριν από την πανδημία, ο Γκραφ έδινε τακτικά δημόσιες ομιλίες με θέμα τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και αναφέρει ότι σπάνια κατάφερνε να τελειώσει μια ομιλία χωρίς να τον ρωτήσει κάποιος αν τα γεγονότα συνέβησαν πραγματικά όπως έχουν καταγραφεί.
«Δεν είναι όλοι τους υποστηρικτές του κινήματος της αλήθειας για την 11η Σεπτεμβρίου», εξηγεί. «Πολλοί από αυτούς είτε άκουσαν κάτι, ή το διάβασαν στο διαδίκτυο και με ρωτούν για παράδειγμα αν είναι αλήθεια ότι το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου ήταν μια ελεγχόμενη κατεδάφιση».
Ο Γκραφ πιστεύει ότι οι περισσότερες σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας που βασίζονται στο διαδίκτυο έχουν χρησιμοποιήσει τις θεωρίες της 11ης Σεπτεμβρίου ως πρότυπο. «Υπάρχει αυτή η γραμμή από την 9/11 μέχρι την παραπληροφόρηση για τα εμβόλια Covid-19 σήμερα, που παρακινεί τους ανθρώπους να κάνουν τη δική τους έρευνα.
«Μπορείτε να την εντοπίσετε στις θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου μέχρι το αντιεμβολιαστικό κίνημα και το QAnon. Είναι τα κύρια κινήματα θεωριών συνωμοσίας του διαδικτύου. Και δυστυχώς, αυτό που ξεκίνησε ως ένα περιθωριακό κίνημα έχει πλέον κάνει μετάσταση σε μια κυριολεκτικά βασική πολιτική πλατφόρμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος», λέει.
Μεγάλο μέρος της συζήτησης για τις θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου προέρχεται σήμερα από τους ανθρώπους που πραγματικά πιστεύουν σε αυτές. Αλλά ένα άλλο σημαντικό μέρος είναι άνθρωποι που μοιράζονται μιμίδια και αστεία σχετικά με την 11η Σεπτεμβρίου, δημοσιεύοντάς τα ειρωνικά, σαν να είναι οι ίδιοι αληθινοί υποστηρικτές της 11ης Σεπτεμβρίου.
Ο Ντον Κάλντγουελ είναι ο αρχισυντάκτης του «Know Your Meme», ενός ψηφιακού καταλόγου των μιμιδίων και των «viral φαινομένων» του Διαδικτύου. Πιστεύει ότι η δημοτικότητα των μιμιδίων για την 11η Σεπτεμβρίου έχει τις ρίζες της στην αγάπη του διαδικτύου για το μαύρο χιούμορ.
«Το μαύρο χιούμορ είναι το ψωμοτύρι της κουλτούρας των μιμιδιών και χρησιμοποιούνται συχνά για να κοροϊδέψουν τους θεωρητικούς συνωμοσίας αντί να τους υποστηρίξουν», εξηγεί.
Αναφέρει δύο ιδιαίτερα διαδεδομένες φράσεις: «Τα καύσιμα των τζετ δεν μπορούν να προκαλέσουν τόσο υψηλές θερμοκρασίες ώστε να λιώσουν τις χαλύβδινες δοκούς» και «Ο Μπους γκρέμισε τους Δίδυμους Πύργους». Η πρώτη διαδόθηκε από το Loose Change, ενώ η δεύτερη έχει τις ρίζες της στην αρχικά αριστερή θεωρία συνωμοσίας ότι η 11η Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε από την κυβέρνηση Μπους. Τέτοια μιμίδια «θέτουν τις βάσεις για το πώς μπορεί να προσεγγιστεί κάτι τέτοιο στο διαδίκτυο», λέει.
«Είναι πλέον σαν εκείνα τα αστεία που φαίνεται να έχουν τον αέρα του ακραίου και του απαγορευμένου ως προς το περιεχόμενο, αλλά τελικά δεν είναι. Ο κόσμος ξέρει ότι μπορεί να τη γλιτώσει. Τουλάχιστον σε ορισμένους κύκλους, όπως στο Twitter», λέει, «πιθανότατα δεν πρόκειται να σε ακυρώσουν για ένα αστείο της 11ης Σεπτεμβρίου. Οπότε είναι ακραίο, αλλά και ασφαλές».
Ο Κάλντγουελ πιστεύει ότι το μαύρο χιούμορ επίσης έπαιξε ρόλο στην τροφοδότηση της παραπληροφόρησης, με ιστορίες όπως τον τουρίστα της 11/9. «Αυτή ήταν η πρωτότυπη ψηφιακά αλλοιωμένη εικόνα, ένα μιμίδιο για ένα τραγικό γεγονός», λέει. «Δημιούργησε ένα προηγούμενο για τους ανθρώπους. Αν υπάρχει ένα γεγονός και θέλουμε να κάνουμε ένα κόλπο ή μια φάρσα, μπορούμε να το κάνουμε και δεν είναι πολύ δύσκολο».
Αυτό συχνά προέρχεται από βαριεστημένους ανθρώπους που παίζουν ένα είδος παιχνιδιού. «Υπάρχει αυτή η μηδενιστική, σχεδόν σκανδαλώδης στάση ενός πλακατζή που μπαίνει στο παρασκήνιο και κάνει πράγματα μόνο και μόνο για την πλάκα του. Ούτε καν για το δικό τους προσωπικό όφελος, απλώς για τη διασκέδαση των άλλων και τη δική τους. Απλά για να αισθάνονται ότι κάνουν πράγματα που έχουν αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο με έναν χαοτικό τρόπο.
«Αν και έχει δυσκολέψει με τα χρόνια, υπάρχουν κάποιες κοινότητες στο διαδίκτυο που μπορούν να ξεγελαστούν εύκολα».
Μια από τις μεγαλύτερες κληρονομιές του ψηφιακού αποτυπώματος της 11ης Σεπτεμβρίου είναι το πώς οι σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας παρεμβαίνουν πλέον στη ζωή των ανθρώπων, καθώς δεν αποτελούν απλώς μια ιδιωτική πεποίθηση, αλλά έναν ολόκληρο τρόπο ζωής για πολλούς πιστούς.
«Η 11η Σεπτεμβρίου έκανε αυτό το πέρασμα από την περιθωριακή θεωρία συνωμοσίας στην επιλογή τρόπου ζωής», εξηγεί ο Γκραφ, «με συνέδρια ανθρώπων που συγκεντρώνονται για να μιλήσουν για τις θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου».
Σήμερα, αυτό αντικατοπτρίζεται από κινήματα όπως οι πιστοί του QAnon και οι αντιεμβολιαστές. Για αυτούς τους θεωρητικούς, δεν πρόκειται απλώς για πεποιθήσεις, αλλά για ταυτότητα. «Είναι η στιγμή που βλέπουμε τις θεωρίες συνωμοσίας να μετατρέπονται σε τρόπο ζωής και ιδεολογία», λέει.
«Αλλά πέρα από αυτό, αποτελεί και προειδοποίηση ότι βρισκόμαστε εδώ, 20 χρόνια μετά, και ένα όχι αμελητέο τμήμα του πληθυσμού εξακολουθεί να ασπάζεται τις συνωμοσίες της 11ης Σεπτεμβρίου. Αυτό αντιπροσωπεύει, εκ των υστέρων, ένα σημείο καμπής εν μέσω της ευρύτερης κατάρρευσης της δημόσιας πίστης και των θεσμών».
Εκεί πιστεύει ότι βρίσκεται η μεγαλύτερη πρόκληση των θεωριών συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου: η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους ειδικούς και η δυσπιστία στις θεμελιώδεις αλήθειες.
«Η δυσπιστία απέναντι στους ειδικούς και ο σκεπτικισμός απέναντι στις αρχές είναι δικαιολογημένος, αλλά, με την 11η Σεπτεμβρίου, βλέπουμε μια πιο έντονη εκδοχή της λατρείας για τον ερασιτέχνη εμπειρογνώμονα», λέει ο Νάιτ. «Όλο και περισσότεροι άνθρωποι δυσπιστούσαν όχι μόνο στην επίσημη κυβερνητική εκδοχή των γεγονότων, αλλά και στους επιστήμονες και τους ακαδημαϊκούς ερευνητές και, ως εκ τούτου, στράφηκαν στην ιδέα ότι έπρεπε να κάνουν τη δική τους έρευνα». Το αποτέλεσμα, λέει, «είναι βαθιά ανησυχητικό για μια δημοκρατική κοινωνία».
Καθώς οι θεωρίες συνωμοσίας συνεχίζουν να ευδοκιμούν στο διαδίκτυο, προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο της συνωμοσιολογικής σκέψης στο μέλλον της πολιτικής. «Είναι μια προειδοποίηση για το πόσο καιρό μπορεί να παλεύουμε με το QAnon και άλλες θεωρίες συνωμοσίας», λέει ο Γκραφ. «Και αυτό είναι ένα πολύ διαφορετικό πολιτικό πρόβλημα με το οποίο πρέπει να παλέψουμε».
ΠΗΓΗ: New Statesman
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος