ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Από τους λογοτέχνες της βικτωριανής εποχής ξεχωρίζει μια πολύ ιδιαίτερη φωνή, αυτή της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ. Η Κυρία Γκάσκελ, όπως είναι γνωστή ακόμα στη Βρετανία, ήταν διάσημη στην εποχή της και θεωρείτο ως μία από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές στον χώρο της λογοτεχνίας. Με το πέρασμα του χρόνου το έργο της υποβιβάστηκε και υπέπεσε στη λησμονιά, αλλά στις μέρες μας πολλοί κριτικοί το ανακαλύπτουν πάλι και η Γκάσκελ έχει αποκτήσει την σπουδαιότητα που της είχε αναγνωριστεί στην εποχή της. Η συγγραφέας με ήρεμο, αλλά ιδιαίτερα καίριο και δεικτικό τρόπο, περιέγραψε βίαιες καταστάσεις, ατομικές και συλλογικές, με αποτέλεσμα να ενοχλήσει την αστική τάξη της βικτωριανής εποχής.
Βικτωριανή Εποχή στη βρετανική ιστορία ονομάζεται η περίοδος βασιλείας της βασίλισσας Βικτωρίας (1837 – 1901). Πολιτισμικά παρατηρείται απομάκρυνση από τον ορθολογισμό προς την κατεύθυνση του ρομαντισμού και του θρησκευτικού μυστικισμού, των κοινωνικών αξιών και των τεχνών. Έτσι η βικτωριανή λογοτεχνία αντικατοπτρίζει μια εποχή εξαιρετικής πολυπλοκότητας και ποικιλομορφίας απόψεων που προκύπτουν από τις τεράστιες κοινωνικές αλλαγές.
Στο έργο Βορράς και Νότος της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει μια συγγραφέα που πραγματεύεται τα νέα ήθη και τα κοινωνικά προβλήματα που ανακύπτουν από την εκβιομηχάνιση των πόλεων, στη Βρετανία του 19ου αιώνα, με ιδιαίτερη οξύνοια, συνδυάζοντας την διεισδυτική ψυχολογική ανάλυση, το χιούμορ και την κοινωνική συνείδηση.
Η συγγραφέας, με την απαράμιλλη αφηγηματική της δεινότητα και με την περιγραφή των πιο λεπτών αποχρώσεων των χαρακτήρων, καταφέρνει να καταγράψει την κατάσταση των εργατών, τις δυσκολίες, τα πάθη και τις ελπίδες τους σε έναν κόσμο που αλλάζει με μεγάλη ταχύτητα. Αναφέρεται επίσης μεταξύ άλλων στον ρόλο των συνδικάτων και των κινημάτων, όπως ο μεθοδισμός. Ακόμη εκπλήσσει η οξυδέρκεια με την οποία η Γκάσκελ αντιλαμβάνεται τις σχέσεις εξουσίας, όχι μόνο μεταξύ αφεντικών και εργατών, αλλά και μες στους κόλπους της κάθε μιας από αυτές τις τάξεις. Παρόλα αυτά, η Κυρία Γκάσκελ δεν αμελεί την ατομική διάσταση και τις επιπτώσεις όλων αυτών των σημαντικών γεγονότων στον καθένα από τους ήρωές της ξεχωριστά. Έτσι, καθώς η ιστορία εξελίσσεται, βλέπουμε τη Μάργκαρετ Χέιλ να χειραφετείται και να παίρνει την ζωή της στα χέρια της με τρόπο αποτελεσματικό. Ακόμη καταφέρνει να επιλύσει το ακανθώδες πρόβλημα που βασανίζει τις γυναίκες της εποχής της, να βρει δηλαδή τη χρυσή τομή μεταξύ της υπακοής στην εξουσία και της ελευθερίας δράσης μιας εκπροσώπου του θηλυκού γένους.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Ανάμεσα στη Μάργκαρετ Χέιλ και την Ελίζαμπεθ Γκάσκελ υπάρχουν πολλά κοινά σημεία. Η συγγραφέας βασίστηκε στις δικές της εμπειρίες για να δημιουργήσει την ηρωίδα της και τον κόσμο στον οποίο κινείται.
Η Ελίζαμπεθ Κλέγκχορν Γκάσκελ γεννήθηκε στο Λονδίνο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1810. Γονείς της ήταν ο Ουίλιαμ Στίβενσον, ένας Ουνιταριανός ιερέας, και η Ελίζαμπεθ Χόλαντ, από την κεντρική Αγγλία. Όταν πέθανε η μητέρα της, 13 μήνες μετά τη γέννησή της, την ανατροφή της ανέλαβε η αδελφή της μητέρας της, Χάνα Λαμπ, που ζούσε στο Νάτσφορντ του Τσέσαϊρ. Η Ελίζαμπεθ μεγάλωσε στην ήρεμη ατμόσφαιρα της αγροτικής ζωής, ανάμεσα σε επαρχιώτες ευγενείς με ξεπερασμένες αντιλήψεις. Το 1832 παντρεύτηκε τον Ουίλιαμ Γκάσκελ, έναν Ουνιταριανό ιερέα, και απέκτησε μαζί του επτά παιδιά, από τα οποία επέζησαν μόνο τέσσερις κόρες, ενώ ένας γιος πέθανε σε βρεφική ηλικία. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην πολυάνθρωπη, γεμάτη προβλήματα βιομηχανική πόλη του Μάντσεστερ, όπου η συγγραφέας έζησε την υπόλοιπη ζωή της. (Η πόλη Μίλτον, όπου τοποθετεί την ιστορία της στο Βορράς και Νότος, είναι φανταστική, αλλά στην πραγματικότητα στο Μάντσεστερ αναφέρεται).
Ξεκίνησε τη συγγραφική της καριέρα σε ηλικία 35 ετών, όταν, συντετριμμένη από τον θάνατο του μικρού παιδιού της, το 1845, στράφηκε, κατόπιν προτροπής του συζύγου της, στο γράψιμο για παρηγοριά. Το πρώτο μυθιστόρημά της, Μαίρη Μπάρτον, το οποίο αντανακλά την ατμόσφαιρα της πόλης όπου διαμένει, στα τέλη του 1830, εκδόθηκε το 1848, κερδίζοντας την προσοχή του Τσαρλς Ντίκενς. Τα περισσότερα βιβλία της Γκάσκελ δημοσιεύθηκαν στα λογοτεχνικά περιοδικά του, συμπεριλαμβανομένου του Κράνφορντ, στο οποίο απαθανάτισε την απλή ζωή στο Νάτσφορντ.
Το Βορράς και Νότος αρχικά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες μεταξύ Σεπτεμβρίου 1854 και Ιανουαρίου 1855 στο περιοδικό Household World του Τσαρλς Ντίκενς. Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και διασφαλίζουν τη διαχρονικότητα του έργου του Ντίκενς είναι η οξεία, αλλά ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινη κριτική που ασκεί στην σκληρά εκμεταλλευτική κοινωνία της εποχής του. Κι αυτό το αδελφό στοιχείο διείδε στα έργα της Γκάσκελ, με αποτέλεσμα να τα αγκαλιάσει και να τα προωθήσει, μέσω των περιοδικών του. Ο Ντίκενς πίστευε στη δυνατότητα της λογοτεχνίας να μετασχηματίζει ηθικά και πολιτικά την κοινωνία μέσω της επιρροής που ασκούσε στην κοινή γνώμη.
Ένα από τα τελευταία έργα της Γκάσκελ, Οι εραστές της Σίλβιας, (1863), στο οποίο πραγματεύεται την επίδραση των Ναπολεόντειων Πολέμων στον απλό λαό, θεωρείται από τα κορυφαία της. Δούλευε ακόμη πάνω στο Σύζυγοι και Θυγατέρες (1864-66), ένα χιουμοριστικό βιβλίο για την ενηλικίωση, όταν πέθανε αιφνιδίως από καρδιακή προσβολή στις 12 Νοεμβρίου 1865. Υπήρξε στενή φίλη της Σάρλοτ Μπροντέ κι όταν εκείνη απεβίωσε, το 1855, ο πατέρας της, Πάτρικ Μπροντέ, της ζήτησε να γράψει τη βιογραφία της κόρης του, η οποία εκδόθηκε το 1857.
Δύο τηλεοπτικές σειρές έχουν βασιστεί στο μυθιστόρημα Βορράς και Νότος. Η πρώτη το 1975, ενώ η δεύτερη του BBC –μίνι σειρά τεσσάρων επεισοδίων– γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για το έργο της συγγραφέως. Ψηφίστηκε ως η καλύτερη δραματική σειρά στην ετήσια δημοσκόπηση της ιστοσελίδας του BBC το 2004, με τον Ρίτσαρντ Άρμιταζ καλύτερο άντρα ηθοποιό και την Ντανιέλα Ντέμπι-Ας καλύτερη γυναίκα ηθοποιό. Η σειρά ήταν, επίσης, υποψήφια για βραβείο BAFTA στην κατηγορία καλύτερου σχεδιασμού κοστουμιών.
Το 2010, για τα 200 χρόνια από τη γέννηση της Γκάσκελ, τοποθετήθηκε στην επονομαζόμενη «Γωνιά των Ποιητών» του Αβαείου του Ουέστμινστερ ένα βιτρό με το όνομά της, κίνηση που φανερώνει ότι συγκαταλέγεται πλέον ανάμεσα στα άλλα σπουδαία ονόματα της αγγλικής λογοτεχνίας.
Βασιλική Κοκκίνου
«Μια θαυμάσια ιστορία με χαρακτήρα και δύναμη».
Τσαρλς Ντίκενς
Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές, Η Ελένη της φωτιάς και των ανέμων και Η αέναη πορεία του φεγγαριού. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας, πρόεδρος της Εταιρείας Τεχνών Επιστήμης και Πολιτισμού Κερατσινίου, και μέλος άλλων κοινωνικών φορέων. Για την προσφορά της στα κοινά έχει τιμηθεί επανειλημμένως από τη Δημοτική αρχή και φορείς της πόλης όπου διαμένει.