“Σώμα στη βιτρίνα”: γράφει η Αργυρώ Μαντόγλου

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“Οι ανήσυχοι άνθρωποι κινούν τη γη, οι παθιασμένοι κινούν γη και ουρανό• οι ανήσυχοι τιμωρούνται με μοναξιά κι οι παθιασμένοι με ανεπιθύμητη εξορία και πόνο – ο πόνος είναι το αντίτιμο για την παραμονή τους στη ζωή”.

Είναι δύσκολο να ανακαλέσω το πρώτο ερέθισμα για τη συγγραφή του βιβλίου, όμως, κάθε φορά που πασχίζω να γράψω για το Σώμα στη βιτρίνα αναρωτιέμαι για την αρχική ιδέα, η οποία, φυσικά, μέσα στο χρόνο, πήρε άλλες, απροσδόκητες, κατευθύνσεις. Η αρχική πρόθεσή μου ήταν να γράψω για την ορμή και την τυφλότητα των ανθρώπων που βρίσκονται σε ξένο τόπο και είναι πρόθυμοι να κάνουν τα πάντα προκειμένου να επιβιώσουν. Ειδικά στις μέρες μας, με τις μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών, έχουν καταργηθεί όλα τα όρια.

Το ερέθισμα δόθηκε, τελικά, όταν, περνώντας από την Κόκκινη Συνοικία στο Άμστερνταμ, που ήταν παραδοσιακά -και έτσι παραμένει- τόπος έκθεσης εκδιδόμενων, διαπίστωσα πως υπάρχουν αρκετές γυναίκες από χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Εκεί είδα και μια πλακέτα στα ελληνικά, στην είσοδο του σπιτιού όπου έζησε ο Αδαμάντιος Κοραής. Αυτό με οδήγησε στην έρευνα της Συνοικίας. Ταυτόχρονα «έπεσα πάνω» στο σκίτσο του Ρέμπραντ «Γυναίκα στην Αγχόνη, 1664», όπου εικονίζεται η δεκαοχτάχρονη Δανέζα Έλσε Κρίστενς, εκτεθειμένη στα στοιχεία της φύσης – στην «Πύλη των Δακρύων», δηλαδή στη βιτρίνα της πόλης. Νομίζω πως αυτό ήταν το καταλυτικό κίνητρο για να περάσω στον 17ο αιώνα και στο ιστορικό μέρος του βιβλίου. Στο μυθιστόρημα περιγράφονται όσα είχαν προηγηθεί της εκτέλεσής της.

Στο ιστορικό κέντρο της πόλης του Άμστερνταμ υπήρχε πάντα αυτή η αντιφατική συνύπαρξη του ιστορικού με το αγοραίο, όλες τις ώρες της ημέρας, υπό το βλέμμα επισκεπτών, τουριστών αλλά και περαστικών που πάνε στις δουλειές τους.Πιστεύω πως είναι ιδανικός τόπος για έναν μυθιστοριογράφο. Διαπίστωσα, επίσης, πως ενώ όλα άλλαζαν μέσα στο χρόνο -βασιλιάδες, πολιτεύματα, θρησκείες- το ντε Βάλλεν, η Κόκκινη Συνοικία και η πορνεία παρέμειναν στη θέση τους εδώ και αιώνες. Και ο λόγος φυσικά είναι το κέρδος. Η έκθεση και το εμπόριο της γυναικείας σάρκας έχει μακρά παράδοση στις Κάτω Χώρες.

Ιστορικότητα, θεατρικότητα, εμπόριο, συναλλαγές, η ασύστολη έκθεση της σάρκας και η ελεύθερη χρήση ουσιών, την ώρα που συνεχείς ανακοινώσεις σε γιγαντοοθόνες ενημερώνουν για τον αριθμό των «νεκρών» από την κατανάλωση τους. Οι εντυπωσιακές εκκλησίες και οι μεγαλοπρεπείς κατοικίες, τα σμήνη των γλάρων που δεν παύουν να επικροτούν ή να αποδοκιμάζουν κάθε κίνηση, κάθε διαπραγμάτευση, δημιουργούν μια παράδοξη ατμόσφαιρα σε αυτή την γωνιά της πόλης, η οποία αποτέλεσε όχι μόνο το φόντο αλλά και τη βάση του μυθιστορήματος.

Για την περιγραφή των σκηνών στις βιτρίνες, στα παρασκήνια και «πίσω από τις κουρτίνες», χρειάστηκε να διαβάσω αρκετές συνεντεύξεις και blog εκδιδόμενων γυναικών. Απευθύνθηκα, επίσης, στο «Μουσείο της Πορνείας» και στον σύλλογο εκδιδόμενων γυναικών για να μου δοθεί πρόσβαση στο αρχειακό υλικό αλλά και για να με βοηθήσουν να συναντήσω κάποιες από αυτές κατ’ ιδίαν προκειμένου να αποσπάσω πληροφορίες. Πολλές από τις περιγραφές είναι επινοημένες, άλλες είναι βασισμένες σε διηγήσεις γυναικών που εργάζονται εκεί, και άλλες από τα αστυνομικά δελτία.

Οι δυο κεντρικές ηρωίδες του βιβλίου, παρά τους αιώνες που τις χωρίζουν, είναι οικονομικές μετανάστριες από ευρωπαϊκές χώρες, νέες, όμορφες, αποφασισμένες να «προχωρήσουν» τη ζωή τους με τις δικές τους δυνάμεις, παραπλανημένες σε σχέση με το τι τους περιμένει σε μια μεγάλη πόλη, σε έναν εμπορικό, οικονομικό παράδεισο. Και οι δυο έχουν ένα και μοναδικό όπλο: το «σώμα» τους. Η μία το εκθέτει σε μια βιτρίνα της Κόκκινης Συνοικίας (2014), και η άλλη στο ατελιέ του Ρέμπραντ (1664) και, νεκρή πια, στην «Πύλη των Δακρύων».

Αυτό που με ενδιέφερε κυρίως ήταν να καταδείξω την ομοιότητα και την απόκλιση των εποχών, τη θέση της γυναίκας μετανάστριας μέσα στους αιώνες, καθώς και την επίδραση της τέχνης, όχι στους συλλέκτες ή τους πλούσιους άρχοντες, αλλά στα απλά μοντέλα που πρόσφεραν το σώμα τους προς τέρψιν των οφθαλμών, της αισθητικής ή όποιας άλλης ανάγκης των προνομιούχων κατοίκων αυτής της εύρωστης οικονομικά πόλης.

Το Σώμα στη βιτρίνα είναι ένα βιβλίο για τα μεγάλα όνειρα που κρύβονται στις ταπεινές κόγχες των μητροπόλεων, τη μετανάστευση, τη φιλοδοξία, την τυφλότητα της επιβίωσης, τη νέμεση, αλλά και τη λυτρωτική δύναμη της τέχνης που αφήνει χώρο ακόμα και στα ανώνυμα θύματα της Ιστορίας.

Αργυρώ Μαντόγλου

Το μυθιστόρημα της Αργυρώς Μαντόγλου Σώμα στη βιτρίνα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο (σελ.: 408, τιμή: 16,60 €).

Φωτογραφία εξωφύλλου: iStock by Getty Images / Ideal Image

Απόσπασμα από το βιβλίο
“Σώμα στη βιτρίνα”

“Το νεαρό κορίτσι ταλαντεύεται σαν άψυχη κούκλα – ταλαντεύεται στον άνεμο, στραμμένη προς την πόλη που την πέταξε έξω από τα τείχη της. Εκεί, δίπλα στη θάλασσα, στην «Πύλη των Δακρύων», την άφησαν μετά την οριστική συντριβή της να γίνει βορά των πουλιών και των ανέμων για παραδειγματισμό. Δίπλα της κρέμεται αδιάφορο, αμέτοχο σχεδόν, το όργανο του εγκλήματος. Έτσι την απαθανάτισε ο Ρέμπραντ την Πρωτομαγιά του 1664–και, ναι, ακόμα και σήμερα, μοιάζει με κοιμισμένο παιδί, ο μεγάλος ζωγράφος περιέσωσε κάτι από την αθωότητά της για την αιωνιότητα”.

Η Αργυρώ Μαντόγλου είναι συγγραφέας πέντε μυθιστορημάτων, μιας συλλογής διηγημάτων και δυο ποιητικών συλλογών. Σπούδασε Αγγλική Λογοτεχνία, Φιλοσοφία και Κριτική Θεωρία. Άρθρα, κριτικές και θεωρητικά κείμενά της έχουν δημοσιευθεί στον ημερήσιο, τον περιοδικό και τον ηλεκτρονικό Τύπο. Το Νύφη από πολυεστέρα ήταν υποψήφιο για το βραβείο που περιοδικού Διαβάζω το 2003, ενώ το τελευταίο μυθιστόρημά της Λευκή ρεβάνς για το βραβείο του περιοδικού Αναγνώστης και για το Athens Prize for Literature το 2013. Έχει μεταφράσει, ανάμεσα σε άλλα μεγάλα ονόματα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας, και έργα των Τζορτζ Έλιοτ, Βιρτζίνια Γουλφ, Χένρι Τζέιμς, Τζέιν Όστεν, Τζιν Ρις, Τζόις Κάρολ Όουτς, Γουίλιαμ Τρέβορ, Άλι Ζμιθ, Πίτερ Κάρεϊ, Καζούο Ισιγκούρο και Χαρούκι Μουρακάμι, για τη μετάφραση του οποίου (Ο Κάφκα στην Ακτή) πήρε το Βραβείο Αναγνωστών Public το 2016. Έχει διδάξει δημιουργική γραφή στο ΕΚΕΒΙ, στους «Κύκλους Επιμόρφωσης» των Εκδόσεων Gutenberg και στον «Νότιο, Χώρος Τέχνης και Δράσης». Σεμινάρια γραφής έχει, επίσης, δώσει στην «Εταιρεία Διαπολιτισμικών Σπουδών», στο Κέντρο Δημιουργικής  Φωτογραφίας «Εννέα», στο τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ και σε άλλους φορείς τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Βρετανία. Από το 2006 συντονίζει τη Λέσχη Ανάγνωσης Σύγχρονης Πεζογραφίας στον Πολυχώρο Μεταίχμιο. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και μέλος της επιτροπής για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης (2002-2006) και (2011-2012).
Για να διαβάσετε περισσότερα www.amantoglou.gr.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΣΩΜΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ»

Άμστερνταμ, Κόκκινη Συνοικία. Μάρτιος, 1664: Η Δανέζα Έλσε Κρίστενς έρχεται από το χωριό της στη Μεγάλη Πόλη για «να ζήσει» και «να γράψει ιστορία». Σύντομα από το καπηλειό μιας μονόφθαλμης γριάς, θα βρεθεί στην έπαυλη ενός μαθητευόμενου ζωγράφου και από εκεί στο ατελιέ του Ρέμπραντ, όπου θα γίνει μοντέλο του μεγάλου Δασκάλου. Θα μυηθεί στην τέχνη, στις διαπραγματεύσεις, στον έρωτα, αλλά και στη σκληρότητα των άπληστων ανθρώπων που μέλλει να λεηλατήσουν και τη δική της άνοιξη. Η Έλσε θα μάθει πως ο θάνατος δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί.

Άμστερνταμ, Κόκκινη Συνοικία. Μάρτιος 2014: Η ελληνίδα Νατάσσα είναι πόρνη της βιτρίνας και εργάζεται δίπλα στο σπίτι του Αδαμάντιου Κοραή. Αγνώριστη και αποφασισμένη, έχει διαγράψει το παρελθόν της και ό,τι την έφερε εδώ, έως ότου ένας μυστηριώδης άντρας εμφανίζεται στη ζωή της και ισχυρίζεται ότι θέλει να τη σώσει, όχι από το παρελθόν, αλλά από το μέλλον της.

Σ’ αυτή την παγωμένη πόλη που όλοι έχουν κάτι να ανταλλάξουν και το εκθέτουν σε κοινή θέα, οι νεοφερμένες διαθέτουν το σώμα τους, το μόνο «μέσον» για την εκπλήρωση των ονείρων τους ή την ολοκλήρωση της καταστροφής τους.

Οι ιστορίες των δυο κοριτσιών συγκλίνουν με τη βοήθεια ενός εν εξελίξει χειρογράφου και ενός χαμένου πίνακα του Ρέμπραντ, κρυμμένου σε σπίτι της ολλανδικής υπαίθρου ανάμεσα σε άλλα, μηδαμινής αξίας, αντικείμενα.