ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Όταν μου πρότειναν από τις εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου να μεταφράσω το δοκίμιο αυτό του Αγκάμπεν, αιφνιδιάστηκα για να πω την αλήθεια: Είμαι κατά βάση ιστορικός, κι αντίστοιχα είναι και τα βιβλία που έχω μεταφράσει. Αλλά πάλι ο Αγκάμπεν γενικώς γράφει και σε αυτό το στιλ του σύντομου, ποιητικότερου δοκιμίου, παράλληλα με τα εκτενέστερα θεωρητικά του κείμενα, που προφανώς θα απαιτούσαν έναν πιο εξοικειωμένο με το έργο του μεταφραστή. Όπως και νά ’χει, το κείμενο έχει και μια διάσταση αφηγηματική, για ένα μεγάλο τμήμα του η ανάπτυξη της σκέψης ακολουθεί την δραματουργική εξέλιξη του επεισοδίου της δίκης του Χριστού, και μάλιστα κάνει μνεία των σκηνικών μεταβολών («εσωτερικό» – «εξωτερικό»).
Η κατακλείδα του δοκιμίου, η απόφανση για το ασυμβίβαστο μεταξύ δικαιοσύνης και σωτηρίας, μου θύμισε τους Αδελφούς Καραμαζόφ, την αντιπαράθεση του Ιβάν με τον Αλιόσα. Ο Ιβάν είναι εκείνος που επαναστατεί στην ίδια την ιδέα της θεϊκής συγχώρησης γιατί δεν μπορεί να δεχτεί ότι ο βασανισμός και ο φόνος των παιδιών μπορεί ποτέ να συγχωρεθεί – ακόμα κι αν υπάρχει ένας θεός που μπορεί να συγχωρέσει, η ανθρωπότητα δεν έχει δικαίωμα να το δεχτεί. Η δίκη του Ιησού γίνεται αντιληπτή ως εμβληματική μιας αντιπαράθεσης που βρίσκεται διαρκώς εν εξελίξει, ανάμεσα στον κόσμο των συμβάντων, της ιστορίας, και στην αιωνιότητα· και «ο κόσμος, μέσα στην παροδικότητά του, δε θέλει τη σωτηρία αλλά τη δικαιοσύνη», λέει ο Αγκάμπεν. Από την άλλη μπορεί να πει κανείς ότι αυτόν ακριβώς τον ρόλο επιτελεί ο ορίζοντας της αιωνιότητας, τη διάνοιξη μιας δυνατότητας.
Ο Αγκάμπεν περιγράφει τη δίκη του Ιησού ως σύγκρουση δυο ριζικά διαφορετικών καθεστώτων αλήθειας. Αυτό που αντιστοιχεί στον κόσμο της ιστορίας είναι η «κρίσις», το δίκαιο, που είναι όμως υπόθεση αναγκαιότητας. Η μαρτυρία της αλήθειας που φέρει το δραματικό πρόσωπο Ιησούς ανοίγει μια προοπτική πέραν της αναγκαιότητας, που επιτρέπει να σκεφτούμε από μια σκοπιά εντελώς διαφορετική. Ακόμα κι αν δεν μπορεί να συγχωρήσει, ο κόσμος μπορεί να σκέφτεται τη συγχώρηση, η δικαιοσύνη δεν είναι ο απόλυτος ορίζοντας.
Δέσποινα Λαμπαδά
Το φιλοσοφικό δοκίμιο του Τζιόρτζιο Αγκάμπεν με τίτλο Πιλάτος και Ιησούς κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Δέσποινας Λαμπαδά, από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (σελ.: 80, τιμή: 9,36).
Μακέτα εξωφύλλου: Simona Sarchi
Εικαστικό: Bernhard Strigel, Ο Πιλάτος νίπτει τας χείρας του, 1495-1500
Ποιος είναι ο Πόντιος Πιλάτος, ο επίτροπος της Ιουδαίας ενώπιον του οποίου έγινε η δίκη του Ιησού, που οδήγησε στη Σταύρωση; Ένας σκληρός και ανελέητος τύραννος ή ένας δειλός και διστακτικός υπάλληλος που πείθεται τελικά από το Συνέδριο να καταδικάσει έναν άνθρωπο, έστω κι αν ο ίδιος τον θεωρεί αθώο; Ένα σαρκαστικό και αποδομητικό προσωπείο που εκφωνεί μερικές αξιομνημόνευτες φράσεις (“Τι εστιν αλήθεια;”, “Ίδε ο άνθρωπος!”, “Ο γέγραφα, γέγραφα”) ή μια αυστηρή θεολογική μορφή, δίχως την οποία δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το δράμα του Πάθους; Παρακολουθώντας τη δίκη σκηνή προς σκηνή, ο Αγκάμπεν προτείνει μια πρωτότυπη και ακριβολόγο ανάγνωση. Στον διάλογο του Πιλάτου και του Ιησού έρχονται αντιμέτωποι δύο κόσμοι και δύο βασίλεια: η ιστορία και η αιωνιότητα, το ιερό και το βέβηλο, η κρίση και η σωτηρία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)