Κύπρος: Στις 20/7 η πρεμιέρα του έργου «Πονεμένες Παναγίες» του Μ.Ι. Ηλία – Αφιερωμένο στις μάνες των αγνοουμένων

Την Τετάρτη 20 Ιουλίου πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο Προεδρικό Μέγαρο Λευκωσίας η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου «Πονεμένες Παναγίες» του Μάριου Ιωάννου Ηλία, το οποίο αποτελεί και ένα μοναδικό αφιέρωμα στις μάνες των αγνοουμένων της Κύπρου.

H Παναγία εξυψώνει την ιερότητα της σχέσης μητέρας-παιδιού και την ανάγει σε τραγικό σύμβολο θείου πάθους με απηχήσεις από την αρχαία τραγωδία. Με αφορμή τα τραγικά γεγονότα του Ιουλίου 1974, ο πόνος και η άφατη θλίψη της μάνας μετουσιώνονται στο ορατόριο «Πονεμένες Παναγίες» σε οικουμενικό και διαχρονικό σύμβολο δίνοντας μουσική πνοή στην ανθρώπινη ποιότητα και την εσωτερική εκφραστικότητα της τραγικής φιγούρας της μάνας του αγνοουμένου, ωσάν μιας σύγχρονης Παναγίας.

Το έργο με ανάγκες πολυπληθείς, και με 133.370 νότες, είναι γραμμένο για λυρικό και λαϊκό τραγουδιστή, μικτή χορωδία νέων, βυζαντινή χορωδία, σύνολο κρουστών και εκκλησιαστικά σκεύη, άγημα τυφεκιστών, ηλεκτρονικούς ήχους, και συμφωνική ορχήστρα στην οποία ενσωματώνονται μπουζούκι, πιάνο και αναλογικό συνθεσάιζερ.

Δημιουργείται έτσι ένας πρωτογενής συγκερασμός του κλασικού, του λαϊκού, του βυζαντινού και του ηλεκτρονικού ήχου. Η μουσικοποίηση των όπλων παραπέμπει στον αναλογισμό της ιστορίας και της «εκπυρσοκρότησης» της μνήμης. Καμπάνες, σήμαντρα και θυμιατά, το ίδιο. Ο βιωματικός ήχος της Τουρκικής εισβολής είναι ο αυξομειούμενος ήχος της σειρήνας.

Το ορατόριο ενσωματώνει στα ενδότερα των δεινών ένα νευραλγικό θεματικό πυρήνα από λόγους της αρχαίας τραγωδίας, της εκκλησιαστικής υμνογραφίας, της λαϊκής και νεωτερικής ποίησης. H μουσική συνενώνει τη δημοτική, την κυπριακή, την αρχαία ελληνική και τη νεοελληνική γλώσσα σ’ ένα δρόμο ενιαίας συλλογικής αφήγησης. Ο μίτος αυτού του δρόμου είναι η άμωμη συνθήκη της αγάπης, αυτή που καθιστά την Παναγία ως το απόλυτο σύμβολο της αιώνιας μάνας, με την οποία ταυτίζεται η μάνα κάθε αγνοούμενου, προσδοκώντας στη λύτρωση ως απόρροια μιας συνειδητότητας, αναστοχαστικής και ενορατικής.

Οι «Πονεμένες Παναγίες» περιλαμβάνουν τρία μέρη, τα οποία, αν και μερικώς επικαλύπτονται, παρατίθενται παράλληλα με τις τρεις τελευταίες πράξεις της Εβδομάδας των Παθών: τη Μεγάλη Πέμπτη (Σταύρωσις), τη Μεγάλη Παρασκευή (Επιτάφιος) και το Μεγάλο Σάββατο (Ανάστασις).

Tο πρώτο μέρος φέρει τον τίτλο «Την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία», δηλαδή την ψυχή διαπερνά πόνος οξύς, σαν από σπαθί. Η φράση αυτή από το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον σχετίζεται με την εικόνα της Παναγίας, ζωγραφισμένη σε μια ασυνήθιστη θέση, μόνη, χωρίς το Θείο Βρέφος, αλλά με Επτά Σπαθιά – έξι καρφωμένα στους ώμους της και ένα να τρυπάει την καρδιά της.

Tη στιγμή του χωρισμού από τον Υιό της, όταν μπροστά στα μάτια της Τον εσταύρωσαν, ανέκραζεν η Θεοτόκος, θερμώς δακρυρροούσα, τα σπλάχνα κεντωμένη:
Μεμυκότα σε κόρας, Υιέ παμφίλτατε,
οφθαλμοίς καθορώσης, τό φώς μου σβέννυται,
ουδέ γάρ ήλιον οράν όλως ανέχομαι,
ήθελον Λόγε τούς εμούς, εξορυχθήναι οφθαλμούς,
σκοτίσθητι φώς ηλίου,
ο γάρ δούς σοι τό φώς εν λόγω, εν τώ Σταυρώ τάς κόρας έμυσε.

Τρεμοπαίζοντας οι κόρες των ματιών μου, αγαπημένε μου γιε,
βλέποντας σε με τα μάτια μου στο σταυρό, το φως μου έσβησε,
γιατί ούτε τον ήλιο ανέχομαι να βλέπω,
ήθελα λόγε να εξορύξω τα μάτια μου.
Ας σκοτεινιάσει το φως του ήλιου,
γιατί αυτός που μου έδωσε το φως με το λόγο του, στο σταυρό έκλεισε τις κόρες των ματιών του.

Παρεμφερές είναι το δράμα που βιώνουν οι μάνες των αγνοουμένων. Στη σταύρωση της αναμονής, στη σκληρότητα και τυραννία του χρόνου, άλλοτε αμίλητες, επειδή οι μεγάλοι πόνοι είναι βουβοί, και άλλοτε σπαράζουσες, με κλαυθμό και οδυρμό και στεναγμό και λύπη. Ο πόνος της γίνεται προσευχή προς την Παναγία για να τον τιθασεύσει:
Είμαι μια μάνα σαν τζιαι σεν, που κάην η καρκιά της,
γιατ’ έσιει αγνοούμενον, έναν που τα παιδκιά της.
Εσού σε η ελπίδα μου, εσού με καταλάβεις,
που έτυχεν τον ίδιον, πόνον τζιαι σου να λάβεις.

Το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται «Πλένοντας με κρασί και δάκρυα τα οστά». Έχει χαρακτήρα πομπής και σχετίζεται μ’ ένα περιστατικό που συνέβη το 2001. Όταν η κυρά Ειρήνη πληροφορήθηκε πως είχε βρεθεί το λείψανο του αγνοουμένου παιδιού της, χωρίς καθυστέρηση, πήρε μια μπουκάλα κρασί και πήγε στο Κέντρο Γενετικής, για να επιτελέσει ένα θλιβερό καθήκον, όπως της το υπαγόρευε το ήθος της. Δείχνοντας αξιοθαύμαστο κουράγιο, στάθηκε με καρτερία κι έπλυνε με το κρασί και τα δάκρυα της τα οστά του υιού της. Στη συνέχεια νεκροστόλισε, ό,τι είχε απομείνει από το σώμα του παιδιού της, που η τύχη του αγνοείτο από τις 22 Ιουλίου 1974. Ήταν μια εικόνα που θύμιζε μάνα από τα ομηρικά χρόνια.

Στο τρίτο μέρος, η μαυροφορούσα μάνα Τριανταφυλλιά, η ενσάρκωση της μάνας κάθε αγνοούμενου π’ ακόμη περιμένει, εξομολογείται στο παιδί της:
Ο Τζιύρης σου εν τ’ άντεξεν
έφαν τον το μαράζιν,
τζιαι τη φωτογραφίαν σου … επήρεν μες στο χώμαν,
κρατεί την μες στα σιέρκα του … τζιαι καρτερά σε ‘κόμα.
‘Ετσι τζιαι ‘γιώνις γιόκκα μου
πον’ ‘να με πάρει ο πλάστης
κόμα τζιαι μες στον τάφον μου
εν’ να προσμένω …
να ‘ρτεις.

H ελπίδα της μάνας για επιστροφή του υιού της γίνεται αγωνία όλου του κόσμου και πανανθρώπινο χρέος για δικαίωση. Στο άκουσμα του «Μάνα, ήρτα!», που είναι ο τίτλος του τελευταίου μέρους, συντελείται η δοξαστική ανάστασις – τα «νικητήρια» εν τυμπάνω και χορώ, εν χορδαίς και οργάνω.

Μάνα του αγνοούμενου, όπως την Παναγία,
έφτασες εις τα όρια, για να σε πουν αγία.

Οι Πονεμένες Παναγίες είναι ένα δίπτυχο, μαζί με το έργο Ελευθερία, που υλοποιήθηκε πέρυσι από την ΕΡΤ.

Συντελεστές έργου

Ποίηση: Ευριπίδης, Διονύσιος Σολωμός, Γιάννης Ρίτσος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Μαρία Πολυδούρη, Κώστας Μόντης, Κώστας Γουλιάμος, Χαμπής Αχνιώτης, Σοφοκλής Αγγελή, Λένια Τακούσιη Χριστοφόρου, Κωσταντίνος Πάτσαλος, Χριστόφορος Σκαρπάρης, Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, Σταυροθεοτοκίον, Εγκώμια Επιταφίου Θρήνου, Ακάθιστος Ύμνος

Συντελεστές:
Μυρσίνη Μαργαρίτη – Σοπράνο
Γιάννης Διονυσίου – Τραγούδι

Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου

Γιώργος Δημητρίου – Μπουζούκι
Έλενα Μιτέλλα Βιολάρη – Πιάνο
Νικόλας Μελής – Αναλογικό συνθεσάιζερ
Νικόλας Ηλία – Παραγωγή ηλεκτρονικών ήχων

Χορωδία Μουσικού Λυκείου Λευκωσίας
Αγγελική Κυριάκου – Σόλο
Μάρκος Χέηζ – Αφηγητής
Ελένη Κυπριανού – Προετοιμασία

Χορός Ιεροψαλτών Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου «Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός»
Βυζαντινή Χορωδία Ιεράς Μητροπόλεως Τριμυθούντος «Άγιος Σπυρίδων»
π. Δημήτριος Δημοσθένους – Σόλο

Άγημα Τυφεκιστών Εθνικής Φρουράς

Γιώργος Κουντούρης – Μαέστρος

Μάριος Ιωάννου Ηλία – Καλλιτεχνικός Διευθυντής

Διοργάνωση: Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας

Σύμπραξη: Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, Υφυπουργείο Πολιτισμού, Ίδρυμα Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου, Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου
Θεολογική Σχολή Εκκλησίας Κύπρου, Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων, Υπουργείο Άμυνας

Μάριος Ιωάννου Ηλία
Το ορατόριο «Πονεμένες Παναγίες» έχει συνθέσει ο Μάριος Ιωάννου Ηλία, κατόπιν ανάθεσης της Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο κ. Ηλία είναι ο δημιουργός μνημειωδών γεγονότων και έργων με παγκόσμια εμβέλεια και απήχηση, όπως «Ο ήχος του Βλαδιβοστόκ» στη Ρωσία, «Ο Ήχος του Κιότο» και η «Ματριόσκα» με το παγκόσμιο Ρεκόρ Γκίνες στην Ιαπωνία, της συμφωνίας πολυμέσων «Autosymponic» στη Γερμανία, και της συμφωνίας «Ελευθερία» κάτω από την Ακρόπολη Αθηνών. Σπούδασε στο Σάλτσμπουργκ και στη Βιέννη. Έχει τιμηθεί με πάνω από 50 βραβεία και διακρίσεις σε όλο τον κόσμο.

Ανταπόκριση – Κύπρος: Μανιάνα Καλογεράκη | ΕΡΤ