Η συγγραφέας Αναστασία Ευσταθίου μοιράζεται «το δικό της 1821» με τα παιδιά

Στιγμές του 1821 ιδωμένες από άλλη οπτική γωνία προσφέρει το βιβλίο για παιδιά της Αναστασίας Ευσταθίου με τίτλο «Το δικό μας 1821 – Εφτά αντικείμενα αφηγούνται ιστορίες της Ελληνικής Επανάστασης» (εκδόσεις Ελληνοεκδοτική). Μαζί με τα αντικείμενα που επέλεξε ταξιδεύουμε από τον Μοριά, την Ήπειρο και τη Μακεδονία μέχρι τα νησιά του Ιονίου, του Αρχιπελάγους αλλά και την ιταλική Πάντοβα.

Μιλήσαμε με τη συγγραφέα για το βιβλίο της, το εύρημα των επτά αφηγήσεων, τη σημασία της ελληνικής ιστορίας ως σημείου αναφοράς για το παρόν, τη γοητεία αλλά και τη δυσκολία του γραπτού λόγου στη σύγχρονη εποχή και το βάλσαμο της παραμυθίας.

Πώς γεννήθηκε «Το δικό μας 1821»;  Γιατί επιλέξατε αυτήν τη χρονική περίοδο και τα συγκεκριμένα αντικείμενα;

Δημιούργησα το «Το δικό μας 1821- Μέσα από τις αφηγήσεις εφτά αντικειμένων» σε μια εποχή που το παρελθόν της νεότερης ελληνικής ιστορίας γίνεται σημείο αναφοράς για το παρόν. Επιστρέφει, δε, ως συλλογική ανάγκη αυτοαναφοράς. Οι ιστορίες γεννήθηκαν από την προσωπική μου ανάγκη να γνωρίσει το ανήλικο αναγνωστικό κοινό στιγμές του 1821 ιδωμένες από άλλη οπτική γωνία. Είναι το δικό μου 1821 που θέλω να μοιραστώ με τα παιδιά. Το βιβλίο θέλει να θίξει θέματα σαν την αιχμαλωσία, τον καθημερινό τρόπο ζωής, τον λαϊκό πολιτισμό, το παιχνίδι, τη διεξαγωγή μιας μάχης, τη βαναυσότητα του πολέμου και τα αγαθά της ειρήνης. Πρωταγωνιστές είναι δύο έννοιες, η αυτοθυσία και η ανεξαργύρωτη αγάπη στην πατρίδα. Ως συγγραφέας δημιούργησα τις ιστορίες αυτές για να προφυλάξω το ιστορικό παρελθόν από τη λήθη.

Πώς επικοινωνούν τα παιδιά με την Εθνική παλιγγενεσία; Ποιες μορφές του αγώνα είναι πιο δημοφιλείς;

Η Εθνική Παλιγγενεσία είναι ένα κεφάλαιο της ιστορίας που θέλγει τα παιδιά κυρίως, μεγαλύτερων τάξεων, γιατί διδάσκονται τη νεότερη ιστορία στην ύλη τους. Ωστόσο το εθνικό, το γενναίο και το ηρωικό δεν περνάνε μόνο μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια με περιγραφές μαχών, προσώπων και γεγονότων που έμειναν στην ιστορία αλλά και μέσα από παιδικά μυθιστορήματα. Ίσως γιατί ο Έλληνας μισεί τη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά λατρεύει το ιστορικό του παρελθόν και ιδιαιτέρως  τον 19^ο  αιώνα, που γεννήθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Οι εφτά αφηγήσεις επιζητούν να δώσουν πληροφορίες για την εποχή της Εθνικής Παλιγγενεσίας, να ενημερώσουν και να σχολιάσουν παράλληλα το τότε και το σήμερα. Μεταφέρουν τον αναγνώστη σε τόπους ιστορικούς και γωνιές της επαναστατημένης Ελλάδας. Ο μίτος της αφήγησης συνδέει τον Μοριά, την Ήπειρο με την Μακεδονία, τα νησιά του Ιονίου με του Αρχιπελάγους, χωριά και πόλεις με την Αθήνα και την ιταλική Πάντοβα.

Αν και στο βιβλίο σας, το σπαθί του Νικηταρά μιλά για την αγνωμοσύνη με την οποία αντιμετωπίστηκε ο «Τουρκοφάγος», ωστόσο η πιστόλα της Μπουμπουλίνας δεν αναφέρεται στην αιτία του «καυγά» που της κόστισε τη ζωή. Για ποιόν λόγο;

Αναφέρω ότι ο θάνατός της προήλθε από «άδοξο βόλι» κι αυτό τα περικλείει όλα. Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν από τη μία ότι δεν διαλέγουμε τον θάνατό μας και από την άλλη, δεν εξιδανικεύουμε το τέλος μιας ηρωίδας του ύψους της Μπουμπουλίνας. Ευχής έργον θα ήταν να άφηνε την τελευταία της πνοή σε μάχη, όπως ο γιος της. Πιστεύω ότι δεν είχε νόημα να δώσω λεπτομέρειες σε παιδικό βιβλίο ότι τη σκότωσαν συγγενείς από γινάτι. Ίσως γιατί ασυνείδητα δεν ήθελα να ξεπέσει στα μάτια των μικρών αναγνωστών μία τέτοια γυναικεία φιγούρα με έναν τέτοιο «άδικο» θάνατο που της επεφύλαξαν συγγενείς της. Αντίθετα μίλησα εκτενώς για την αγνωμοσύνη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους που διήρκησε χρόνια στο πρόσωπο του Νικηταρά.     

Μπορούν οι προθήκες των μουσείων στις οποίες βρίσκονται τα αντικείμενα που επιλέξατε να μιλήσουν στο βιβλίο σας, να ανταγωνιστούν το Tik Tok;

Τα αντικείμενα στις προθήκες των μουσείων θα έστελναν ένα διαχρονικό «μειδίαμα Κούρου» που θα ήταν σαν να έλεγαν «Εμείς κουβαλάμε τη μνήμη, την εποχή, τα πρόσωπα και τις πράξεις τους. Είμαστε παιδιά της ιστορίας και συνομιλούμε με τα παιδιά του σήμερα». Στο Tik Tok κάνουμε πλάκα, διαφημίζουμε και παίζουμε με το εφήμερο. Τη μια στιγμή γελάς, την άλλη το έχεις ξεχάσει.

Η λαγνεία της εικόνας ασκεί πλέον πάνω μας καταλυτική επίδραση, περνά το μήνυμα άμεσα και χωρίς κόπο. Έχει το περιθώριο ο γραπτός λόγος να ανακτήσει τη γοητεία του;

Όσοι  ασχολούνται με τον γραπτό λόγο και μιλώ για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους δημιουργούς κειμένων πρέπει αναμφίβολα να δώσουν μεγάλη μάχη για να το πετύχουν. Ο αποτυπωμένος στο χαρτί λόγος είναι μια απαιτητική και πολύ σύνθετη νοητική διαδικασία με μεγάλο βαθμό δυσκολίας ιδιαίτερα για τα παιδιά που είναι εκτεθειμένα στην εικόνα. Το  μήνυμα θα περάσει εντελώς με αντίθετο τρόπο: έμμεσα και με πολύ κόπο και μόχθο. Πιστεύω ότι είναι ένα παροδικό στάδιο που περνά το αναγνωστικό κοινό. Σε λίγα χρόνια ακόμα και η εικόνα θα μοιάζει παρωχημένη ενώ νέες μορφές θα αναδυθούν χάρη στην τεχνολογία. Η γοητεία του κλασικού πάντως είναι διαχρονική, ακόμα κι αν η «Τέχνη» του εφήμερου μοιάζει ανίκητη. Γνωρίζουμε, όμως ότι δεν είναι.

Έχουμε όπλα να καλλιεργήσουμε την κριτική σκέψη των παιδιών την ώρα που κι εμείς είμαστε αιχμάλωτοι εσμού πληροφοριών που μας δυσκολεύει να διακρίνουμε το σημαντικό από το ασήμαντο;

Τα ισχυρότερα «όπλα» των δημιουργών που γράφουν βιβλία είναι οι λέξεις. Οι λέξεις, έλεγε ο Καζαντζάκης, έχουν ειδικό βάρος. Το μήνυμα του βιβλίου πρέπει να κοινωνηθεί διώχνοντας το περιττό και κρατώντας μόνο το ουσιώδες. Οι πληροφορίες είναι η αφορμή ή το υλικό που αξιοποιούμε για να γράψουμε ένα βιβλίο. Απώτερος στόχος μας είναι να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη, η εστίαση δηλαδή, στο «πώς» και το «γιατί». 

Γράφετε βιβλία για παιδιά αλλά και για ενήλικες. Ποιο κοινό είναι πιο απαιτητικό;

Θα έλεγα απερίφραστα και τα δύο. Το αναγνωστικό κοινό των ενηλίκων έχει τις ίδιες απαιτήσεις με αυτό των ανηλίκων. Οι αναγνώστες απαιτούν νέες οπτικές αφήγησης της ιστορίας, ήρωες όχι απροσπέλαστους αλλά κοντά στα ανθρώπινα μέτρα, λεξιλογικό πλούτο μεν με λιγότερα γλωσσικά στολίδια, δε. Τέλος, καλοδέχονται τα ευρήματα στη γραφή και στον τρόπο παρουσίασης σε επιμελημένες εκδόσεις.

Τί θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν βάλσαμο στην αντιποιητική και αντιηρωική εποχή μας;

Χωρίς δεύτερη σκέψη απαντώ, η παρηγοριά της παραμυθίας. Ο άνθρωπος σε οποιαδήποτε εποχή κι αν ζει έχει ανάγκη το μύθο. Αυτός είναι που τον αποφορτίζει από τα άγχη και τα βάρη της εποχής. Κι όμως, μπορεί η εποχή μας να γίνει ποιητική και ηρωική με τα κατάλληλα έργα τέχνης, φτάνει να εκπαιδεύονται τα μάτια που θα αναγνώσουν τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις.