ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
«Η Μούτα και άλλα διηγήματα»
Πάθη και σιωπές
Όταν ξεκίνησα να γράφω τα διηγήματα της συλλογής «Η Μούτα και άλλες ιστορίες» δεν υπήρχε προγραμματικός στόχος, δεν είχα σκεφτεί πως «σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων μου θα μιλήσω για τη σιωπή». Η διαπίστωση ότι η σιωπή ως άξονας διατρέχει πολλά από τα διηγήματά μου έγινε εκ των υστέρων, όταν η διαδικασία της γραφής είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Και φυσικά με συντάραξε, γιατί αίφνης συνειδητοποίησα πως το θέμα αυτό με απασχολούσε πάντα και έχει τις ρίζες του στην παιδική μου ηλικία. Τότε που ως παιδί έπρεπε να σιωπώ μπροστά στους γονείς, τους συγγενείς ή τον δάσκαλο, ως κορίτσι έπρεπε να είμαι σεμνό και σιωπηλό σε όλες τις εκδηλώσεις του καθημερινού μου βίου, ακόμη και στο παιχνίδι. Οι θριαμβευτικές φωνές, οι πολεμικές ιαχές, οι κραυγές διαμαρτυρίας ήταν υπόθεση κυρίως των αγοριών.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι η σιωπή εκπροσωπείται στα διηγήματά μου κυρίως από τις γυναίκες, τη Μούτα (Η Μούτα), την Αγόρω (Αγόρω), τη Μάνα μάνα (Η μάνα μάνα), τη γιαγιά Πελαγία (Τον θέλω ακόμα), τη Χρυσούλα (Κάτω από τη Μουριά). Τα γυναικεία πρόσωπα σιγούν σαν να πρόκειται για κάτι απόλυτα φυσικό, σαν να είναι η σιωπή ένας οικείος, γνώριμος χώρος. Παρόλα αυτά η αφωνία είναι μια περιοχή τόσο αυστηρά οριοθετημένη που πιέζει τις ηρωίδες μου αφόρητα. Γι’ αυτό και πολλές προσπαθούν, έστω και άθελά τους, να εξέλθουν από τη σιωπή τους αποκτώντας μιαν ιδιότυπη ατομικότητα: η Μούτα αποφασίζει να δώσει φωνή στη σιωπή της μέσα από μια ακραία εκδικητική πράξη και η γιαγιά Πελαγία εκφράζει την βαθιά ερωτική της επιθυμία για τον πρώτο της ξάδερφο στη δύση του βίου της ξεπερνώντας τις αναστολές της. Δεν είναι τυχαίο ότι το θράσος της φωνής εκπροσωπείται στο κείμενο από έναν ανδρικό χαρακτήρα, τον Σιαμαντάκα, έναν ήρωα της ηπειρώτικης παράδοσης που βρίσκεται στον αντίποδα των σιωπηλών γυναικών του κειμένου. Διεκδικώντας με θρασύτητα την πραγματοποίηση της τελευταίας του επιθυμίας, χορεύει μπροστά στον δήμιό του, τον πασά του Μαργαριτίου, επιβάλλοντας «στους οργανοπαίχτες τον δικό του ρυθμό». Κερδίζει έτσι τη ζωή και ανάγεται σε σύμβολο της ισχύος του αντρικού λόγου.
Η σιωπή σχετίζεται σε πολλά από τα διηγήματα της συλλογής μου και με ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων: στη Μούτα εκφράζει τον θυμό και την αγανάκτηση, στη Μάνα Μάνα τον βουβό πόνο της απώλειας, στον Νεκροθάφτη και την Αγόρω τον φόβο του χλευασμού και της γελοιοποίησης, στο Τον θέλω ακόμα τον φόβο της κοινωνικής απόρριψης, στο Κουκούλι το ψυχολογικό αδιέξοδο του εγκληματούντος.
Οι ήρωες των διηγημάτων μου διακατέχονται από έντονα πάθη, τραύματα και εμμονές. Κάποιοι συντρίβονται κάτω από το βάρος των παθών τους, όπως ο ράφτης του ομώνυμου διηγήματος (Ο ράφτης) που, αν και είχε μια καθ’ όλα τακτοποιημένη ζωή, αυτή γκρεμίζεται με τρόπο οδυνηρό από το όψιμο πάθος του κυνηγιού. Αντίστοιχα η γιαγιά Πελαγία (Τον θέλω ακόμα), έρχεται σε εμφατική σύγκρουση με τους άτεγκτους κανόνες της πατριαρχικής κοινωνίας λόγω του ερωτικού της πάθους για τον ξάδερφό της τον Χρήστο και καθηλώνεται σε μια εσαεί στέρηση. Κάποια από τα πρόσωπα των διηγημάτων μου για να αντιμετωπίσουν τα τραύματα και τις εμμονές τους, καταφεύγουν στο υπερφυσικό, σε λαϊκούς μύθους ή σε αρχέγονες δοξασίες· μητέρες τραυματισμένες από τον θάνατο των παιδιών τους επικοινωνούν μαζί τους διαρρηγνύοντας τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου (Τετράπτυχο), ένας βοσκός με σαλεμένο νου αποδίδει το έγκλημά του σε έναν θηλυκό δαίμονα (Το βιολί) και οι κάτοικοι ενός χωριού καταφεύγουν σε μια μάγισσα για να ξορκίσει τους βρικόλακες που σεργιανάνε τα βράδια στους δρόμους του (Σαϊταναραίοι). Άλλοι πάλι συντρίβονται από τα τραύματά τους, όπως η ηρωίδα στο Ρέμα της Μούργας που η δολοφονία του νεογέννητου αγοριού της την οδηγεί στην τρέλα και εν συνεχεία στον φόνο του συζύγου της ή το αγόρι στο Κάτω από τη μουριά που αδυνατεί να διαχειριστεί τον θάνατο της μητέρας του και καταλήγει στην αυτοκτονία.
Για όλους αυτούς τους ήρωες, που δεν έχουν φωνή ή βιώνουν επώδυνα τα πάθη και τους φόβους τους, μιλώ σε αυτή τη συλλογή μέσα από έναν αμέτοχο αφηγητή που, όταν δεν εξομολογείται, αποφεύγει να κρίνει και να σχολιάσει αφήνοντας τον αναγνώστη μονάχο του μαζί τους. Μόνον στην ιστορία του θρασύτατου χορευτή Σιαμαντάκα (Ο θρασύτατος χορευτής Σιαμαντάκας ή Οσμάν Τάκας) ο αφηγητής εγκαταλείπει την αποστασιοποιημένη οπτική του γωνία και δείχνει αποφασισμένος να συναγωνιστεί τον ήρωα στη θρασύτητα. Από μια βαθύτερη ίσως ανάγκη να υπονομεύσει την έννοια του ηρωισμού ή να δείξει την ενδόμυχη αντιπάθειά του για όσους πορεύονται στη ζωή κάνοντας θόρυβο μεγάλο.
Δήμητρα Λουκά
Διηγήματά της έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά καθώς και σε συλλογικούς τόμους.
