Παρασκευή και 13: Οι πολιτισμικές ρίζες μιας διαχρονικής δεισιδαιμονίας

Λίγες δεισιδαιμονίες είναι τόσο διαδεδομένες στο δυτικό πολιτισμό, όσο η Παρασκευή και 13.

Η ιδέα μιας μέρας που μπορεί να φέρει ατυχία είναι βαθιά ριζωμένη, ακόμα κι αν οι πιστοί δεν μπορούν να εξηγήσουν το γιατί. Υπάρχει και όνομα που μπορεί να περιγράψει τον συγκεκριμένο φόβο: παρασκευηδεκατριοφοβία. Είναι μια εξειδικευμένη μορφή του φόβου για τον αριθμό 13.

Η Παρασκευή και 13 μπορεί να φαίνεται ένα σπάνιο φαινόμενο. Στο Γρηγοριανό ημερολόγιό μας σημαίνει, ότι η 13η ημέρα οποιουδήποτε μήνα είναι ελαφρώς πιο πιθανό να πέσει Παρασκευή απ’ ό,τι οποιαδήποτε άλλη ημέρα της εβδομάδας. Δεν πρόκειται για μια καθολική δεισιδαιμονία: στην Ελλάδα και τις ισπανόφωνες χώρες, η Τρίτη και 13 θεωρείται ημέρα κακοτυχίας. Στην Ιταλία, φόβο προκαλεί η Παρασκευή και 17.

Η δημιουργία μιας δεισιδαιμονίας

Είναι δύσκολο να εντοπιστούν με ακρίβεια οι ρίζες της Παρασκευής και 13. Αυτό που γνωρίζουμε όμως είναι ότι τόσο η Παρασκευή όσο και ο αριθμός 13 θεωρούνταν γρουσούζικοι σε ορισμένους πολιτισμούς μέσα στην ιστορία. Στο βιβλίο του «Extraordinary Origins of Everyday Things», ο Κάρολος Πανάτι εντοπίζει την έννοια της κατάρας στην νορβηγική μυθολογία. Τότε ο Λόκι, ο θεός της κακοκεφιάς, διείσδυσε απρόσκλητος σε ένα συμπόσιο στη Βαλχάλα, φέρνοντας τον αριθμό των θεών που παρευρίσκονταν στους 13. Πλανημένος από τον Λόκι, ο τυφλός θεός Χόδρ ξεγελάστηκε και πυροβόλησε τον αδερφό του Μπάλντε. (Ήταν ο Θεός του φωτός, της χαράς και της αγαθότητας.) ΤΤον σκότωσε ακαριαία με βέλος.

Τη δεκαετία του 1980, ένας δολοφόνος με μάσκα χόκεϊ ονόματι Jason Voorhees στη σειρά ταινιών τρόμου “Friday the 13th” εξασφάλισε τη διαβόητη φήμη της ημερομηνίας. Στη συνέχεια ήρθε το μυθιστόρημα του Dan Brown «Κώδικας Ντα Βίντσι» το 2003, το οποίο βοήθησε στη διάδοση του εσφαλμένου ισχυρισμού, ότι η δεισιδαιμονία ξεκίνησε με τις συλλήψεις εκατοντάδων μελών των Ναϊτών Ιπποτών την Παρασκευή, 13 Οκτωβρίου 1307.

Ο Χριστιανισμός και η δεισιδαιμονία

Από τη Σκανδιναβία, η δεισιδαιμονία εξαπλώθηκε προς τα νότια σε όλη την Ευρώπη, εδραιώνοντάς την κατά μήκος της Μεσογείου, μέχρι την αρχή της Χριστιανικής εποχής. Εκεί, η ανησυχητική δύναμη των αριθμών παγιώθηκε μέσα από την ιστορία του Μυστικού Δείπνου. Είχαν παρευρεθεί ο Ιησούς Χριστός και οι μαθητές του τη Μεγάλη Πέμπτη. Ο δέκατος τρίτος και πιο διαβόητος προσκεκλημένος, ο Ιούδας Ισκαριώτης, ήταν ο μαθητής που πρόδωσε τον Ιησού. Τον οδήγησε στη σταύρωσή του τη Μεγάλη Παρασκευή.

Στη βιβλική παράδοση, η έννοια της γρουσούζικης Παρασκευής πηγαίνει ακόμη πιο πίσω από τη σταύρωση. Λέγεται ότι Παρασκευή ήταν η ημέρα που ο Αδάμ και η Εύα έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό από το Δέντρο της Γνώσης· η ημέρα που ο Κάιν δολοφόνησε τον Άβελ· η ημέρα που καταστράφηκε ο Ναός του Σολομώντα· και η ημέρα που η κιβωτός του Νώε ξεκίνησε το ταξίδι της στον Μεγάλο Κατακλυσμό.

Μια εναλλακτική ιστορία

Τόσο η Παρασκευή όσο και ο αριθμός 13 θεωρούνταν εδώ και καιρό προάγγελοι καλής τύχης. Στους παγανιστικούς χρόνους πίστευαν, ότι η Παρασκευή είχε μια ξεχωριστή σύνδεση με το θείο θηλυκό. Το πρώτο στοιχείο το βρίσκουμε στην ίδια τη λέξη Friday, που προέρχεται από τα Παλαιά Αγγλικά και σημαίνει «ημέρα της Frigg». Η Frigg —γνωστή και ως Frigga— ήταν βασίλισσα της Άσγκαρντ και ισχυρή θεά του ουρανού στη νορβηγική μυθολογία. Ήταν συνδεδεμένη με την αγάπη, τον γάμο και τη μητρότητα.

Η Freyja, η θεά της αγάπης, της γονιμότητας και του πολέμου —με την οποία συχνά συγχεόταν η Frigg— είχε τη δύναμη να ασκεί μαγεία. Μπορούσε να προβλέψει το μέλλον και να ορίζει ποιοι θα πεθάνουν στις μάχες. Λέγεται ότι οδηγούσε ένα άρμα που το έσερναν δύο μαύρες γάτες. Αυτές οι θεότητες λατρεύονταν ευρέως σε όλη την Ευρώπη. Λόγω αυτών των συσχετισμών, η Παρασκευή θεωρούνταν τυχερή ημέρα για γάμο από τους Νορμανδούς και τους Τεύτονες.

Ο αριθμός 13, στο μεταξύ, θεωρούνταν από καιρό προμηνύων αριθμός από προχριστιανικούς και θεολατρικούς πολιτισμούς, λόγω της σύνδεσής του με τον αριθμό των σεληνιακών και εμμηνορροϊκών κύκλων που συμβαίνουν μέσα σε ένα ημερολογιακό έτος. Η γονιμότητα ήταν πολύτιμη στους παγανιστικούς χρόνους. Η τέχνη συχνά απεικόνιζε συνδέσεις ανάμεσα στην εμμηνόρροια, τη γονιμότητα και τις φάσεις της σελήνης.

Αναδιαμόρφωση μιας φήμης

Ο Χριστιανισμός κέρδιζε έδαφος κατά τον Μεσαίωνα. Ο παγανισμός βρέθηκε σε σύγκρουση με τη νέα πατριαρχική πίστη. Οι ηγέτες της αντιτάχθηκαν στη λατρεία πολλών θεών και θεοτήτων. Ο εορτασμός της Παρασκευής, του αριθμού 13 και των θεοτήτων που ενσάρκωναν την αγάπη, το σεξ, τη γονιμότητα, τη μαγεία και την απόλαυση θεωρήθηκαν ασεβείς και ανίερες πρακτικές.

Ωστόσο, αυτές οι θεότητες ήταν τόσο σεβαστές που το να αναγκαστούν οι άνθρωποι να τις εγκαταλείψουν αποδείχτηκε μεγάλη πρόκληση. Παρ’ όλα αυτά, οι χριστιανικές αρχές συνέχισαν την εκστρατεία τους, στιγματίζοντας τόσο τις θεότητες όσο και τις γυναίκες που τις λάτρευαν ως μάγισσες.

«Όταν οι νορβηγικές και γερμανικές φυλές ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό, η Frigga εξορίστηκε ντροπιασμένη σε μια κορυφή βουνού και χαρακτηρίστηκε μάγισσα», γράφει ο Πανάτι. «Πιστευόταν ότι κάθε Παρασκευή, η κακόβουλη θεά συγκέντρωνε μια συνάντηση με έντεκα άλλες μάγισσες, συν τον διάβολο — μια συγκέντρωση δεκατριών — και σχεδίαζαν κακοτυχίες για την επερχόμενη εβδομάδα.»

Τι γίνεται σήμερα

Η Παρασκευή και 13 εξακολουθεί να στοιχειώνει τη δυτική φαντασία. Όμως, καθώς οι συζητήσεις για το ρόλο που έχει παίξει η μισογυνία στην σιωπή ισχυρών γυναικών μέσα στην ιστορία βρίσκονται πλέον στο προσκήνιο, ίσως η αφήγηση αυτής της γρουσούζικης ημερομηνίας και των θηλυκών θεοτήτων που τη συνδέουν να ξαναγραφτεί σύντομα.

Η αλλαγή ίσως ήδη έχει ξεκινήσει: Πάρτε για παράδειγμα την Taylor Swift, η οποία θεωρεί το 13 τυχερό της νούμερο και, στην αρχή της καριέρας της, συχνά εμφανιζόταν με το 13 γραμμένο στο χέρι της.

Με περισσότερες τέτοιες επιβεβαιώσεις, η τύχη, αντί ο φόβος, ίσως γίνει η κληρονομιά της Παρασκευής και 13.

Πηγή: CNN | Μετάφραση – Επιμέλεια: Γιούλη Νικολοπούλου