Μύθοι για τα αντηλιακά: Η πραγματική επιστήμη πίσω από την αντηλιακή προστασία

Τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού, όσοι βγαίνουν έξω ξέρουν να κουβαλάνε μαζί τους πάντα αντηλιακό. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί μύθοι σχετικά με αυτό, τη χρήση του, και πως πραγματικά βοηθάει. Τι σημαίνει λοιπόν ο δείκτης προστασίας του δέρματος (SPF) όσον αφορά την προστασία; Μόνο η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA) προκαλεί γήρανση; Και τα αντηλιακά χρειάζονται πραγματικά 20 λεπτά μετά την εφαρμογή για να «ενεργοποιηθούν»;

Ακολουθεί τι πρέπει να γνωρίζουμε σύμφωνα με την έρευνα και τους κορυφαίους ειδικούς.

Δείκτης προστασίας δέρματος

Όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης SPF, τόσο μεγαλύτερη είναι η προστασία που παρέχει. Βέβαια, ο αριθμός αυτός υποδηλώνει μια διαφορετική αξία απο ό,τι πιστεύουν πολλοί.

«Ο δείκτης SPF δεν δηλώνει πόση ώρα μπορούμε να κάτσουμε στον ήλιο χωρίς να πάθουμε ηλιακό έγκαυμα», σημειώνει η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).

Αντίθετα, είναι μια αναλογία: η ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) που θα προκαλούσε έγκαυμα στο δέρμα με αντηλιακό, διαιρούμενη με την ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας που θα προκαλούσε έγκαυμα στο δέρμα χωρίς αντηλιακό. Αυτό γενικά αντιστοιχεί στο ποσοστό της ακτινοβολίας που προκαλεί ηλιακό έγκαυμα και που εξακολουθεί να μεταδίδεται. Με απλά λόγια, ένα SPF 25 μπλοκάρει το 96% της υπεριώδους ακτινοβολίας και ένα SPF 50 μπλοκάρει το 98%.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτό υπολογίζεται με εργαστηριακές δοκιμές, όπου το αντηλιακό εφαρμόζεται σε ποσότητα πολύ υψηλότερη (2mg/cm2 δέρματος) από ό,τι εφαρμόζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, οπότε οι περισσότεροι από εμάς εκτίθενται σε περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία από ό,τι δείχνουν αυτοί οι αριθμοί.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να εφαρμόζουμε τακτικά αντηλιακό καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας για να είναι αποτελεσματικό. Για την καλύτερη προστασία, οι ειδικοί προτείνουν να αναζητούμε αντηλιακά με υψηλό δείκτη SPF και «ευρύ φάσμα» προστασίας.

Υπεριώδης ακτινοβολία- UVA, UVB

Το φάσμα της υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) μπορεί να χωριστεί σε μικρότερες ζώνες διαφορετικών μήκων κύματος. Η ακτινοβολία UVA έχει μεγαλύτερο μήκος κύμματος και μπορεί να διεισδύσει βαθύτερα στο δέρμα, ένα τα κύματα UVB είναι ελαφρώς μικρότερα και διεισδύουν μόνο στα εξωτερικά στρώματα του δέρματος. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η ακτινοβολία UVB δεν προκαλεί βαθύτερες βλάβες.

Για πολύ καιρό, η ακτινοβολία UVB θεωρούταν η κύρια αιτία του καρκίνου του δέρματος. Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες, νέες έρευνες έχουν φέρει στο προσκήνιο το γεγονός ότι οι βλάβες που προκαλεί η ακτινοβολία UVA ευθύνονται επίσης για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος. Αυτό έχει οδηγήσει στη δημιουργία αντηλιακών σκευασμάτων που μπλοκάρουν και τους δύο τύπους υπεριώδους ακτινοβολίας.

Όταν οποιαδήποτε μορφή UV προσβάλλει το δέρμα, τα κύτταρα του δέρματος αντιδρούν απελευθερώνοντας ρυθμιστικές πρωτεΐνες, όπως οι κυτοκίνες. Αυτές προκαλούν φλεγμονή σε μεγαλύτερο βάθος, συμβάλλοντας σε μακροχρόνιες βλάβες, γήρανση και κίνδυνο καρκίνου, σύμφωνα με τον Άντονι Γιόνγκ, ερευνητή και ομότιμο καθηγητή πειραματικής φωτοβιολογίας στο King’s College του Λονδίνου.

«Τόσο η UVB όσο και η UVA συμβάλλουν και στη γήρανση και στο μάυρισμα», λέει η Μέρι Σόμμερλαντ, δερματολόγος με έδρα το Λονδίνο και εκπρόσωπος της British Skin Foundation, ενός βρετανικού φιλανθρωπικού ιδρύματος για την υγεία. «Αν έχω έναν ασθενή με μια πάθηση όπως το μέλασμα, όπου υπάρχουν πιο σκούρες κηλίδες στο δέρμα, τους λέω ότι πρέπει να προστατεύεται από το ευρύ φάσμα των υπεριωδών ακτίνων, συμπεριλαμβανομένων των UVA , καθώς προκαλούν το σκουρόχρωμα του δέρματος», προσθέτει.

Ναι, μπορείτε να πάθετε έγκαυμα και με συννεφιά

Πολλοί από εμάς παραλείπουμε το καπέλο και το αντηλιακό όταν βλέπουμε συννεφιά. Αλλά αυτό μπορεί να είναι κακή ιδέα.

Αυτό συμβαίνει επειδή, ενώ τα σύννεφα διασκορπίζουν την ακτινοβολία του ήλιου, η επίδραση στα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας στην επιφάνεια της γης μπορεί να ποικίλλει σημαντικά. Πολύ πυκνά σύννεφα μπορούν να εξασθενήσουν περίπου το 99% της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της γης, αλλά μια πιο αραιή νεφοκάλυψη ή διάσπαρτα σύννεφα μπορεί να μην έχουν καμία επίδραση.

Ορισμένοι τύποι νεφών μπορεί να σημαίνουν ότι σε ορισμένα σημεία φτάνει ακόμη περισσότερη υπεριώδης ακτινοβολία από ό,τι σε μια καθαρή μέρα.

Δεν είναι όλες οι σκιές ίδιες

Όταν πρόκειται για την κατανόηση της προστασίας από τον ήλιο, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι είναι ο δείκτης UV, δηλαδή μια μέτρηση του επιπέδου της υπεριώδους ακτινοβολίας, τη χρήση της οποίας συνιστούν οι οργανισμοί δημόσιας υγείας.

Όταν ο δείκτης UV είναι τρία ή μεγαλύτερος, οι οργανισμοί δημόσιας υγείας συνιστούν να φοράμε καπέλο, προστατευτικά ρούχα, αντηλιακό και να αναζητούμε σκιά. Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι ακόμα και το είδος της σκιάς έχει σημασία.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την ομπρέλα θαλάσσης. «Επειδή πιθανώς βρίσκεται μερικά μέτρα πάνω από το κεφάλι σας, το δέρμα σας εκτίθεται ουσιαστικά σε ολόκληρο τον ανοιχτό ουρανό γύρω σας», προειδοποιεί ο Μπράιαν Ντίφι, ομότιμος καθηγητής φωτοβιολογίας στις δερματολογικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Newcastle στο Ηνωμένο Βασίλειο και εφευρέτης της βαθμολόγησης UVA των αντηλιακών προϊόντων.

Με μια δοκιμή διαπιστώθηκε ότι το 25% των ατόμων που χρησιμοποιούσαν αντηλιακό έπαθαν ηλιακό έγκαυμα, ενώ στο 78% ανέρχεται το ποσοστό για τα άτομα που χρησιμοποιούσαν μόνο ομπρέλα παραλίας.

Άλλοι τύποι σκιάς που έχουν αποδειχθεί ότι προσφέρουν μικρή προστασία περιλαμβάνουν την οροφή μιας βεράντας ή μια κερκίδα. Τα φυλλώδη δέντρα μπορεί να προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία. Μια βελανιδιά με πυκνό φύλλωμα, για παράδειγμα, μπορεί να προσφέρει προστασία ισοδύναμη με SPF 20. Ωστόσο, πολλοί τύποι δέντρων μπορεί να προσφέρουν μόνο SPF περίπου πέντε ή χαμηλότερο.

Σε γενικές γραμμές, όσο περισσότερο καλύπτεται ο ουρανός από μια προεξοχή, ή όσο πιο πυκνή είναι η κομοστέγη και όσο περισσότερα δέντρα είναι συγκεντρωμένα, τόσο μεγαλύτερη είναι η προστασία.

Η υπεριώδης ακτινοβολία μπορεί επίσης να ανακλάται από επιφάνειες όπως το γυαλί, η άμμος, το σκυρόδεμα και το νερό. Επομένως, είναι σημαντικό να προσέχουμε και την ύπουλη αντανακλώμενη υπεριώδη ακτινοβολία.

Μπορεί να μην χρειάζεται να εφαρμόζουμε SPF όλο το χρόνο

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ακόμα και τα άτομα με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα που είναι πιο ευαίσθητα στον ήλιο, δεν κινδυνεύουν ιδιαίτερα από την υπεριώδη ακτινοβολία όταν ο δείκτης UV είναι κάτω από δύο, και δεν απαιτούνται επιπλέον μέτρα προστασίας.

Αυτό σημαίνει ότι, σε ορισμένα μέρη του κόσμου, δεν είναι απαραίτητο για πολλούς να χρησιμοποιούν αντηλιακό όλο τον χρόνο. «Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, ο δείκτης UV είναι μικρότερος από τρία από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα μέσα Μαρτίου. Αν είστε στο γραφείο και έχει συννεφιά και βρέχει και είναι Δεκέμβριος, είναι παράλογο», λέει ο Ντίφι σχετικά με τη χρήση αντηλιακού το χειμώνα. «Κάνετε κάτι που δεν σας ωφελεί καθόλου».

Είναι, βέβαια, σημαντικό να γνωρίζουμε ότι μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η χιονοκάλυψη μπορεί να αυξήσει την υπεριώδη ακτινοβολία που προκαλεί ηλιακό έγκαυμα κατά περισσότερο από 60%. Έτσι, αν είναι χειμώνας αλλά είστε έξω και, για παράδειγμα, κάνετε σκι όλη την ημέρα, είναι σημαντικό να προστατεύετε το εκτεθειμένο δέρμα από τον ήλιο.

Η Σόμμερλαντ επισημαίνει, επίσης, ότι ο δείκτης UV μπορεί να αλλάξει αρκετά γρήγορα. «Αν είστε έξω και ξαφνικά η συννεφιά διασκορπιστεί και δεν είστε προστατευμένοι, μπορεί να πάθετε ηλιακό έγκαυμα», λέει.

Δεν είναι αλήθεια ότι τα αντηλιακά λειτουργούν μόνο αν είναι ορατά

Ενώ τα αντηλιακά με βάση τα ορυκτά έχουν λευκή απόχρωση, επειδή αντανακλούν ένα μέρος του φάσματος του ορατού φωτός, αυτό δεν είναι ενδεικτικό της αποτελεσματικότητάς τους στην προστασία του δέρματος από τις ακτίνες UVA ή UVB.

Και επειδή τα αντηλιακά με ανόργανα συστατικά λειτουργούν κυρίως απορροφώντας την υπεριώδη ακτινοβολία, αντανακλώντας ή διασκορπίζοντας μόνο το 5% των υπεριωδών ακτίνων, δεν υπάρχει λόγος να φαίνονται «αντανακλαστικά» για να λειτουργούν.

Η τακτική χρήση αντηλιακού δεν θα προκαλέσει έλλειψη βιταμίνης D

Ενώ είναι αλήθεια ότι το σώμα μας συνθέτει την ορμόνη που ονομάζεται βιταμίνη D3 μέσω της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία UVB από το ηλιακό φως, αυτό δεν σημαίνει ότι η χρήση αντηλιακού θα κάνει μεγάλη διαφορά.

Λίγοι από εμάς καλύπτουμε ολόκληρο το σώμα μας με επαρκείς ποσότητες αντηλιακού αρκετά τακτικά, ώστε να επιτύχουμε το πλήρες επίπεδο προστασίας που αναγράφεται στη φιάλη με τον δείκτη SPF, πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότεροι από εμάς εκτίθενται σε περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία από ό,τι νομίζουμε.

Τα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, όταν κάνουν ηλιοθεραπεία μια καθαρή καλοκαιρινή μέρα, συχνά χρειάζονται μόνο λίγα λεπτά έκθεσης για να ξεκινήσει η σύνθεση της βιταμίνης D3 και να φτάσει στο μέγιστο επίπεδο. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις, όπως όταν περπατάμε στην πόλη, πλήρως ντυμένοι, μπορεί να χρειαστεί περίπου μία ώρα.

Ανεξάρτητα από αυτό, δεν ισχύει το «περισσότερη έκθεση, περισσότερη βιταμίνη D». Αντίθετα, η βλάβη στο DNA αυξάνεται, αλλά τα αποθέματα βιταμίνης D3 παραμένουν τα ίδια. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο προηγούμενες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι οι χρήστες αντηλιακών δεν είναι πιο επιρρεπείς σε έλλειψη βιταμίνης D από όσους δεν χρησιμοποιούν αντηλιακά.

Αν και, όπως σημειώνει ο Ντίφι, μεγάλο μέρος αυτής της έρευνας έχει πραγματοποιηθεί σε ηλιόλουστες χώρες με σχετικά χαμηλούς δείκτες SPF.

Το αντηλιακό δεν χρειάζεται 20 λεπτά για να «ενεργοποιηθεί»

Οι περισσότερες ετικέτες αντηλιακών αναφέρουν ότι το αντηλιακό πρέπει να εφαρμόζεται 15-20 λεπτά πριν την έκθεση στον ήλιο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το αντηλιακό είναι αναποτελεσματικό κατά τη διάρκεια της αναμονής.

Στην πραγματικότητα, μελέτες έχουν δείξει ότι τα αντηλιακά μπορούν να είναι αποτελεσματικά αμέσως, κάτι που επιβεβαιώνουν και πολλοί κατασκευαστές. Αντίθετα, τα 15-20 λεπτά δίνουν στο σκεύασμα αρκετό χρόνο για να στεγνώσει και να σχηματίσει μια ομοιόμορφη, προστατευτική «μεμβράνη» που είναι πιο δύσκολο να λερωθεί, να ιδρωθεί ή να ξεπλυθεί, σημειώνει η Μισέλ Γόνγκ, χημικός και συγγραφέας του βιβλίου The Science of Beauty.

Ωστόσο, είναι πάντα καλύτερο να ακολουθούμε τις οδηγίες του κατασκευαστή.

Δεν είναι αλήθεια ότι τα άτομα με πιο σκούρο δέρμα δεν πρέπει να ανησυχούν για την υπεριώδη ακτινοβολία

Η μελανίνη στο σκούρο δέρμα παρέχει κάποια φυσική προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία, γι’ αυτό και η συχνότητα εμφάνισης μελανώματος τείνει να είναι πολύ μικρότερη στους μαύρους πληθυσμούς σε σύγκριση με τους ανοιχτόχρωμους.

Ωστόσο, τα άτομα με σκούρο δέρμα μπορούν να πάθουν ηλιακά εγκαύματα και καρκίνο του δέρματος, ενώ η έκθεση στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει διαταραχές υπερχρωματισμού όπως το μέλασμα. Γι’ αυτό και δερματολόγοι όπως η Σόμμερλαντ συνιστούν σε άτομα όλων των χρωμάτων δέρματος να χρησιμοποιούν αντηλιακή προστασία.

Tα αντηλιακά δεν προκαλούν αύξηση του καρκίνου του δέρματος

Τα ποσοστά μελανώματος αυξάνονται μεταξύ των ατόμων με ανοιχτόχρωμο δέρμα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η αιτία είναι τα αντηλιακά.

Οι καρκίνοι όλων των ειδών είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν σε ηλικιωμένους, και οι πληθυσμοί σε αυτές τις χώρες γερνούν. Είναι, επίσης, γνωστό ότι η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του δέρματος αυξάνεται όσο πιο συχνά κάποιος καίγεται από τον ήλιο ή χρησιμοποιεί σολάριουμ, κάτι που έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλές τις τελευταίες δεκαετίες.

Μια μελέτη για τον καρκίνο του δέρματος στην Αυστραλία διαπίστωσε ότι περίπου τα δύο τρίτα των μελανωμάτων και «ουσιαστικά όλα» τα βασικοκυτταρικά και πλακώδη καρκινώματα οφείλονται συγκεκριμένα στην έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ μια μελέτη σε όλους τους ασθενείς που διαγνώστηκαν με μελάνωμα στη Σουηδία μεταξύ 1960 και 2004 διαπίστωσε ότι τα μελανώματα ήταν πιο πιθανό να εμφανίζονται στον κορμό και στα άκρα σε άτομα κάτω των 70 ετών. Αυτό υποδηλώνει ότι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία ήταν η κύρια αιτία.

«Αν θέλετε να προστατεύσετε τη μακροζωία και την υγεία σας, τότε η προστασία από τα ηλιακά εγκαύματα είναι ένα από τα καλύτερα πράγματα που μπορείτε να κάνετε», λέει η Σόμμερλαντ.

Ωστόσο, υπάρχει ένας έμμεσος τρόπος με τον οποίο τα αντηλιακά μπορεί να έχουν οδηγήσει σε αύξηση του καρκίνου του δέρματος, σημειώνουν οι ειδικοί: μπορούν να μας κάνουν να νιώθουμε ανίκητοι.

«Όταν οι άνθρωποι βάζουν αντηλιακό, νομίζουν ότι έχουν ένα αόρατο φράγμα ενάντια στον ήλιο και τείνουν να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους και να περνούν περισσότερο χρόνο στον ήλιο», λέει ο Ντίφι. «Αλλά δεν πιστεύω ότι τα αντηλιακά από μόνα τους είναι καρκινογόνα».

Πηγή: BBC