Τραγωδία στον Πειραιά: Ο πνιγμός του Αντώνη και η ψυχολογία του κακού

Πρόκειται για ένα από τα θεμελιώδη και διαχρονικά ερωτήματα που αφορούν στην ανθρώπινη φύση. Και παρόλο που απασχολεί φιλοσόφους, θεολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ακόμη δεν έχει απαντηθεί.   

Οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί και γίνονται κακοί στην πορεία της ζωής τους; Είναι εκ φύσεως καλοί ή κακοί;

Είπαν για τον Αντώνη, που τον κατάπιαν τα απόνερα του Blue Horizon, ότι βοηθούσε όλον τον κόσμο παρόλο που κι εκείνος είχε μεγάλη ανάγκη. Ήταν καλός;

Μπορεί και να μην μαθαίναμε τίποτα αν κάποιοι επιβάτες δεν ανέβαζαν το βίντεο του πνιγμού του. Αν κάποιοι, μάλιστα, δεν ζητούσαν τον λόγο στον καπετάνιο, ο πνιγμός του θα περνούσε στα ψιλά, χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Ένα ζωάκι που γλίστρησε κι έπεσε στο νερό. Οι επιβάτες που δεν αδιαφόρησαν είναι καλοί;

Ένας καπετάνιος, ένας αξιωματικός καταστρώματος,  ένας ύπαρχος και ένας λοστρόμος, οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα. Όπως προέκυψε, ο Αντώνης είχε ακτοπλοϊκό εισιτήριο. Το βίντεο στα social media δείχνει ότι ο Αντώνης προσπαθεί να επιβιβαστεί στο πλοίο και σπρώχνεται στη θάλασσα, όπου τελικά πνίγεται. Τα μέλη του πληρώματος, που επί της ουσίας είναι υπεύθυνα για τη ζωή των επιβατών, είναι κακοί;

Το Πείραμα της φυλακής του Στάνφορντ (Zimbardo1971), επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα τι είναι αυτό που καθιστά έναν άνθρωπο κακό και αν μπορεί ένας καλός άνθρωπος να κάνει κακές πράξεις. Τι μπορεί να οδηγήσει έναν καλό άνθρωπο να κάνει κακές πράξεις;

Σκοπός του πειράματος του Φίλιπ Ζιμπάρντο (κοινωνικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ), ήταν η μελέτη της συμπεριφοράς συνηθισμένων ανθρώπων σε μια αλλαγή κοινωνικών ρόλων. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε το 1971, σε μια μικρή ψεύτικη φυλακή, στο υπόγειο του πανεπιστημίου. 

Εικοσιτέσσερις φοιτητές επιλέχθηκαν  για να παίξουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων. Η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου, έτσι ώστε να αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για την επιστημονική παρατήρηση. Οι ρόλοι μοιράστηκαν τυχαία, ρίχνοντας ένα κέρμα.

Οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες μπήκαν κατευθείαν στους ρόλους τους. Ωστόσο προχώρησαν πέρα από τις προβλέψεις και οδηγήθηκαν σε επικίνδυνες καταστάσεις. Το ένα τρίτο από τους φρουρούς κρίθηκε ότι επέδειξε “γνήσια” σαδιστικές τάσεις. Οι κρατούμενοι, από την άλλη πλευρά, γρήγορα άρχισαν να δείχνουν σημάδια συναισθηματικής κατάπτωσης. Πέντε από αυτούς χρειάστηκε να αποχωρήσουν από τη φυλακή πριν ολοκληρωθεί το πείραμα.

Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή, και συνειδητοποιώντας ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές, ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να διακόψει το πείραμα μετά από έξι μέρες.

Παρά τις επικρίσεις που δέχτηκε, το πείραμα Ζιμπάρντο βοήθησε στην κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σχέση με τους κοινωνικούς ρόλους που αναλαμβάνουν οι άνθρωποι. Ο ίδιος πέρασε τα επόμενα 30 χρόνια ερευνώντας το σύνολο των περιστάσεων που συμβάλλουν στο «φαινόμενο Lucifer». Αυτόν τον όρο δημιούργησε για να περιγράψει την αλλαγή απλών, καθημερινών, ανθρώπων σε άτομα έτοιμα να βασανίσουν, να τραυματίσουν ή ακόμη και να σκοτώσουν.

The Lucifer Effect (Το φαινόμενο του Εωσφόρου) είναι και ο τίτλος του βιβλίου του, όπου προσπαθεί να μας εξηγήσει τι είναι αυτό που μεταμορφώνει τους «καλούς» ανθρώπους σε σαδιστές και δολοφόνους.

Η λέξη σαδισμός μου θυμίζει κάποια περιστατικά με οδηγούς λεωφορείων, οι οποίοι ενώ μπορούν να περιμένουν τον άνθρωπο που τον βλέπουν από τον καθρέφτη τους να τρέχει για να προλάβει, πολλές φορές φορτωμένο, γκαζώνουν αφήνοντας τον έρμο, υποψήφιο επιβάτη, να περιμένει άλλη μια ώρα στο κρύο ή στη ζέστη.

Σαφώς εδώ το θέμα είναι πολύ πιο σοβαρό και οι συνθήκες τρομακτικές. Φαντάζεστε όμως τους οδηγούς λεωφορείων να σπρώχνουν και να πετάνε στο δρόμο τους ανεπιθύμητους επιβάτες;

Είπαν ότι ο Αντώνης φιλοξενούταν σε Στέγη για ΑμεΑ στην Κρήτη. Ήταν κλειστή δομή και δεν του άρεσε να είναι συνέχεια μέσα. Ήθελε να ταξιδεύει. Ίσως γι’ αυτό φορούσε συνεχώς ένα μπλουζάκι που έγραφε ΚΤΕΛ ΛΑΣΙΘΙΟΥ και έμπαινε στα λεωφορεία. Πότε έφτανε στο Ρέθυμνο και πότε στα Χανιά. Ήταν γνωστός, είπαν, στα ΚΤΕΛ και στα λιμάνια.

Ίσως τα μέλη του πληρώματος του Blue Orizon τον ήξεραν και δεν τον ήθελαν. Μπορεί και στα λεωφορεία να μην τον περίμεναν. Μπορεί και τα ταξί να μην τον έπαιρναν, για να μην καθυστερούν στο δρόμο. Ποιος ξέρει;