Το φαινόμενο του κοινωνικού καμουφλάζ (masking)

Όλοι μπορεί να φοράμε κάθε μέρα μια «μάσκα». Πολλοί το κάνουμε συνειδητά. Κρύβουμε τα αληθινά μας συναισθήματα και προσπαθούμε να μαντέψουμε πώς θα ήθελαν οι άλλοι να συμπεριφερθούμε, για να «ταιριάξουμε» μαζί τους ή για να προστατευτούμε. Άλλοι μπορεί να «φοράμε μάσκα» χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Έως έναν βαθμό, είναι απολύτως λογικό να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας για κοινωνικούς λόγους. Στην καθημερινότητα όλοι προσαρμοζόμαστε: στη δουλειά είμαστε επαγγελματίες, στις κοινωνικές συναναστροφές συγκρατούμε αντιδράσεις που μπορεί να παρεξηγηθούν, σε επίσημο πλαίσιο φερόμαστε πιο συγκρατημένα απ’ ότι με τους φίλους μας  ή την οικογένειά μας.

 Αυτή η «κοινωνική μάσκα» δεν σημαίνει ότι δεν είμαστε ειλικρινείς · είναι ένας τρόπος να είμαστε λειτουργικοί. Να συνυπάρχουμε αρμονικά, να σεβόμαστε τους κοινωνικούς κανόνες.

Το πρόβλημα αρχίζει όταν η μάσκα γίνεται μόνιμη και μας αποκόβει από τον αληθινό μας εαυτό.

Τι σημαίνει ότι κρύβεσαι πίσω από μια «μάσκα»

Κάποιος μπορεί να μιμείται στάσεις άλλων ανθρώπων, τον τρόπο που ενεργούν ή να καταφεύγει σε συμπεριφορές που κρύβουν ή μετριάζουν τα προβλήματά του. Στόχος είναι να φαίνεται πως δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες, ακόμη και εάν η πραγματικότητα τον διαψεύδει.

Ένα παραστατικό παράδειγμα είναι τα αριστερόχειρα παιδιά. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, τα αριστερόχειρα παιδιά συχνά τιμωρούνταν και εξαναγκάζονταν να χρησιμοποιούν το δεξί τους χέρι, επειδή αυτό θεωρούνταν «σωστό». Τα παιδιά αυτά μεγάλωναν και ως ενήλικες χρησιμοποιούσαν το δεξί τους χέρι, παρότι δεν ήταν φυσικό για εκείνα. Αναγκάστηκαν να «φορούν μάσκα» σε σχέση με το ποιο χέρι προτιμούσαν. Ακόμη κι αν μάθαιναν να γράφουν έτσι, χρειαζόταν περισσότερη προσπάθεια για να το διατηρήσουν.

Αντίστοιχα, παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαφορές ή ψυχικές δυσκολίες καταφεύγουν συχνά στο masking για φαίνονται ότι μοιάζουν με τους νευροτυπικούς συνομηλίκους τους. Ωστόσο, αυτό απαιτεί πολλή προσπάθεια και ενέργεια και μπορεί να οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε προβλήματα ψυχικής υγείας.

Πώς μοιάζει το masking

Μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, οι οποίοι όμως είναι αγχωτικοί και απαιτούν από το άτομο να καταπιέζει ή να κρύβει τον πραγματικό του εαυτό για να ταιριάξει:

• Κοινωνική μάσκα: Όταν κάποιος υιοθετεί κοινωνικές συμπεριφορές που δεν του είναι φυσικές, όπως να διατηρεί βλεμματική επαφή παρότι νιώθει άβολα ή να μιμείται γλώσσα σώματος, για να μην ξεχωρίζει.
• Συμπεριφορική μάσκα: Να προσπαθείς να μην φαίνονται τα «τικ» ή οι νευρικές σου κινήσεις.
• Αντιστάθμιση:Κάποιος μπορεί να αφιερώνει περισσότερη ενέργεια και χρόνο στις εργασίες του σε σχέση με τους συνομηλίκους του για να κρύψει ότι δυσκολεύεται. Άνθρωποι με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής συχνά το κάνουν αυτό.

Γιατί οι άνθρωποι «φορούν μάσκα»;

• Συνοπτικά, οι άνθρωποι το κάνουν για να προστατευτούν από αρνητικές αντιδράσεις  ή για να γίνουν αποδεκτοί από τους άλλους.
• Το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία και τη διαφορετικότητα, καθώς και ο φόβος του αποκλεισμού ή των διακρίσεων, οδηγούν σε αυτήν τη συμπεριφορά. Άλλοι μπορεί απλώς να το κάνουν επειδή θέλουν να ταιριάξουν.
• Συχνά οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται ότι το κάνουν. Από μικρή ηλικία, το περιβάλλον μάς καλλιεργεί  προσδοκίες για το πώς «πρέπει» να συμπεριφερόμαστε. Παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαφορές ή δυσκολίες ψυχικής υγείας συνειδητοποιούν ότι δεν ανταποκρίνονται σε αυτές τις προσδοκίες, με την ίδια ευκολία με τους συνομηλίκους τους. Αυτή η συνειδητοποίηση φέρνει άγχος και τα οδηγεί στο να «φορούν μάσκα».
• Όταν κάποιος κάνει musking ασυνείδητα, μπορεί να μην το καταλάβει και να συνεχίσει, ακόμα κι εάν οι  τρόποι του ή η συμπεριφορά του δεν βλάπτουν κανέναν.

Σημάδια masking

Μπορεί να μην καταλάβεις ότι κάνεις musking ή ποια είναι η επίδρασή του στην ψυχική σου υγεία. Χρειάζεται χρόνος για να αναγνωρίσεις και να αποβάλεις αυτήν τη συνήθεια.

• Αν παρατηρείς τους άλλους πριν αποφασίσεις πώς να ενεργήσεις σε διάφορες καταστάσεις, και θέλεις να μιμηθείς τη συμπεριφορά τους,
• Αν καταπιέζεις κινήσεις του σώματος σου επειδή φοβάσαι ότι θα θεωρηθούν περίεργες,
• Αν νιώθεις εξάντληση μετά από κοινωνικές συναναστροφές και χρειάζεσαι χρόνο μόνος για να «ξαναβρείς τον εαυτό σου», αυτό μπορεί να είναι ένδειξη  musking.

Οι συνέπειες του masking

• Το να υποδύεσαι έναν ρόλο, να έχεις προσωπείο, είναι εξουθενωτικό, ειδικά αν φοβάσαι ότι θα απορριφθείς ή θα τιμωρηθείς αν δείξεις τον πραγματικό σου εαυτό,
• Έχει αποδειχθεί ότι επιδεινώνει τα προβλήματα ψυχικής υγείας και το άγχος. Για τους νευροδιαφορετικούς η μακροχρόνια χρήση μάσκας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικών σκέψεων και συμπεριφορών,
• Σε βάθος χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε εξουθένωση, ιδιαίτερα τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού,
• Επίσης, μπορεί να εμποδίσει την έγκαιρη διάγνωση και την κατάλληλη υποστήριξη, επειδή τα συμπτώματα δεν είναι εμφανή. Αυτό είναι ιδιαίτερα συχνό σε γυναίκες στο φάσμα του αυτισμού οι οποίες συχνά δεν διαγιγνώσκονται, καθώς η συμπεριφορά τους μοιάζει με των νευροτυπικών συνομηλίκων,
• Ακόμη κι αν η συμπεριφορά που καταπιέζεται δεν βλάπτει το ίδιο το άτομο ή τους άλλους, το masking μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.

To unmasking

Όταν καταλαβαίνεις ότι «φοράς μάσκα», δεν είναι ρεαλιστικό να την αφήνεις παντού και πάντα. Κάποια περιβάλλοντα —όπως η δουλειά— έχουν άγραφους κανόνες και ανισορροπίες δύναμης· εκεί η μάσκα λειτουργεί συχνά σαν ασπίδα απέναντι στην κριτική ή τον αποκλεισμό. Άρα η απόφαση «τη βγάζω ή όχι;» είναι κάθε φορά ένας υπολογισμός ρίσκου.

Το ζητούμενο δεν είναι να εκτεθείς, αλλά να ξέρεις πού και με ποιους είσαι ασφαλής. Ξεκίνα από μικρά, ελεγχόμενα βήματα: δείξε λίγο περισσότερο τον πραγματικό σου εαυτό σε ανθρώπους εμπιστοσύνης. Δοκίμασε φυσικές κινήσεις που σε ηρεμούν, πες ξεκάθαρα «χρειάζομαι διάλειμμα». Κράτα σημειώσεις για ό,τι σε δυσκολεύει και ό,τι σε βοηθάει. Ζήτησε απλές διευκολύνσεις όπου γίνεται (π.χ. πιο ήσυχο χώρο, σαφείς οδηγίες, υπενθυμίσεις). Χτίσε δίκτυο υποστήριξης και εάν το χρειάζεσαι, μίλα με ειδικό για πρακτικές στρατηγικές διαχείρισης άγχους.

Όσο μεγαλώνει ο χώρος όπου μπορείς να είσαι ο εαυτός σου, τόσο υποχωρεί η κούραση του να κρύβεσαι διαρκώς και τόσο κερδίζει έδαφος η ηρεμία στην καθημερινότητά σου.

---

Με πληροφορίες από: Psychology Today, The brain charity, Cleveland Clinic