Τι είναι η συνεξάρτηση και γιατί βλάπτει τη σχέση

Άρθρο της Γουέντι Ρόουζ Γκουλντ/Απόδοση Έφη Ζέρβα

Συνεξάρτηση σε μια σχέση είναι όταν ο ένας σύντροφος στηρίζεται στον άλλον ψυχικά, συναισθηματικά, σωματικά ή/και πνευματικά. Η συνεξάρτηση έχει πολλές μορφές και μπορεί να αναπτυχθεί σε όλα τα είδη των σχέσεων: στη σχέση γονέα-παιδιού, συντρόφων, συζύγων, ακόμα και εργαζόμενου-αφεντικού.

Αυτού του είδους η εξάρτηση είναι συχνή όταν ο ένας σύντροφος έχει κάποιον εθισμό, όπως στο αλκοόλ ή σε άλλες ουσίες. Μάλιστα, ο όρος «συνεξάρτηση» γεννήθηκε στα πλαίσια του πεδίου αντιμετώπισης της κατάχρησης ουσιών.

«Ο όρος εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950, στον χώρο των Ανώνυμων Αλκοολικών, και αναφερόταν στους συντρόφους των ατόμων που έκαναν κατάχρηση ουσιών, τα οποία και φρόντιζαν», εξηγεί η Ρενέ Έξελμπερτ, ψυχολόγος και συγγραφέας με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Η συνεξάρτηση δεν αποτελεί επίσημη διάγνωση ή κατηγοριοποιημένη διαταραχή προσωπικότητας. Σε γενικές γραμμές, ενσωματώνει πτυχές των μοτίβων της θεωρίας του συναισθηματικού δεσμού που αναπτύχθηκαν τα πρώτα χρόνια της παιδικής μας ηλικίας. Η συνεξάρτηση μπορεί να επικαλύπτεται με άλλες διαταραχές προσωπικότητας, μεταξύ αυτών την εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας.

Αίτια της συνεξάρτησης

Ποια είναι η βασική αιτία της συνεξάρτησης ; «Αιτία είναι η κακή αντίληψη του εαυτού και η απουσία ορίων, όπως το να μην έχουμε δική μας άποψη ή να μη λέμε “όχι”», λέει ο Μαρκ Μέιφιλντ, σύμβουλος ψυχικής υγείας.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, υπάρχουν βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη συνεξάρτηση:

• Βιολογικοί παράγοντες: Ο προμετωπιαίος φλοιός στον εγκέφαλο του συνεξαρτητικού ατόμου ίσως αδυνατεί να «ρυθμίσει» την ενσυναίσθησή του. Ως εκ τούτου, το άτομο μπορεί να έχει υπερβολική ενσυναίσθηση, αυξάνοντας τις πιθανότητες να γίνει συνεξαρτητικό.
• Ψυχολογικοί παράγοντες: Τα συνεξαρτητικά άτομα ίσως να έχουν την προδιάθεση να φροντίζουν τους άλλους. Επίσης, μπορεί να είχαν αρνητικές εμπειρίες, όπως το να μεγάλωσαν με γονείς που διαπληκτίζονταν πολύ ή να είναι θύματα παραμέλησης ή συναισθηματικής κακοποίησης.
• Κοινωνικοί παράγοντες: Η συνεξάρτηση ίσως είναι το αποτέλεσμα αλλαγών στις αντιλήψεις της κοινωνίας για τον ρόλο των γυναικών ή της αυξημένης έκθεσης στη χρήση ουσιών στις οικογένειες.

Η συνεξάρτηση έχει πολλές μορφές και βαθμούς. Σύμφωνα με τον δρα Μέιφιλντ, μπορεί να αναπτυχθεί σε όλα τα είδη των σχέσεων: στη σχέση γονέα-παιδιού, συντρόφων, συζύγων, ακόμα και εργαζόμενου-αφεντικού.

Σημάδια συνεξάρτησης

Η συνεξάρτηση αναφέρεται σεένα μη ισορροπημένο μοτίβο σχέσης. Σε αυτό το μοτίβο, το ένα άτομο αναλαμβάνει την ευθύνη της ικανοποίησης των αναγκών του άλλου, σε σημείο που να μην αναγνωρίζει τις δικές του ανάγκες ή τα δικά του συναισθήματα.

«Η συνεξάρτηση είναι μια κυκλική σχέση, στην οποία ένα άτομο χρειάζεται το άλλο, το οποίο με τη σειρά του έχει ανάγκη να το έχουν ανάγκη. Το συνεξαρτητικό άτομο, εκείνο που “προσφέρει”, αισθάνεται ανάξιο αν δεν το χρειάζεται το άτομο που “λαμβάνει”, αν δεν κάνει θυσίες γι’ αυτό».

Οι συνεξαρτητικές σχέσεις, λοιπόν, χτίζονται στη βάση μιας ανισορροπίας δυνάμεων, που προωθεί τις ανάγκες εκείνου που λαμβάνει. Έτσι, εκείνος που δίνει συνεχίζει να προσφέρει, με αποτέλεσμα να βλάπτει τον εαυτό του.

Σύμφωνα με τους Μέιφιλντ και Έξελμπερτ, τα σημάδια της συνεξάρτησης είναι αρκετά. Αν βιώνετε ένα από τα παρακάτω, ίσως είστε εκείνος που «δίνει» σε μια συνεξαρτητική σχέση:

• Νιώθετε ότι «περπατάτε στα νύχια των ποδιών σας» για να αποφύγετε τις συγκρούσεις με το άλλο άτομο.
• Νιώθετε την ανάγκη να ενημερώνετε το άλλο άτομο ή/και να του ζητάτε την άδεια για καθημερινά πράγματα.
• Είστε συχνά εσείς που ζητάτε συγγνώμη, κι ας μην έχετε κάνει κάποιο λάθος.
• Στενοχωριέστε για το άλλο άτομο, ακόμα και όταν σας πληγώνει.
• Προσπαθείτε συχνά να αλλάξετε ή να σώσετε άτομα που έχουν προβλήματα, είναι εθισμένα ή υπολειτουργούν, των οποίων τα προβλήματα είναι πολύ σοβαρά για να λυθούν από ένα άτομο.
• Κάνετε τα πάντα για το άλλο άτομο, ακόμα κι αν νιώθετε άβολα γι’ αυτό.
• Τοποθετείτε το άλλο άτομο σε βάθρο, παρά το γεγονός ότι δεν του αξίζει αυτή η θέση.
• Νιώθετε την ανάγκη να είστε αρεστοί στους άλλους, προκειμένου να αισθάνεστε καλά με τον εαυτό σας.   
• Δυσκολεύεστε να βρείτε χρόνο για εσάς, ειδικά αν αφιερώνετε συνέχεια τον ελεύθερο χρόνο σας στο άλλο άτομο.
• Νιώθετε σαν να έχετε χάσει τον εαυτό σας μέσα σε αυτή τη σχέση.

Γιατί βλάπτει η συνεξάρτηση

Ενώ όλοι έχουμε αγαπημένα πρόσωπα και νιώθουμε υπεύθυνοι γι’ αυτά, το πρόβλημα προκύπτει όταν η ταυτότητά μας εξαρτάται από κάποιον άλλο. «Η συνεξάρτηση δεν αναφέρεται σε όλες τις συμπεριφορές ή τα συναισθήματά μας όταν ενδιαφερόμαστε για κάποιον, αλλά μόνο σε αυτά που είναι υπερβολικά. Η ευθύνη για τις σχέσεις μας με τους άλλους πρέπει να συνυπάρχει με την ευθύνη για τον εαυτό μας», λέει η Έξελμπερτ.

Σύμφωνα με τη Έξελμπερτ, «αυτή η δυναμική αποκαλείται και“συναισθηματικός εθισμός”, επειδή τα συνεξαρτητικά άτομα συχνά δημιουργούν σχέσεις μονόπλευρες, συναισθηματικά καταστροφικές ή/και κακοποιητικές».

Ως εκ τούτου, το ζήτημα με τη συνεξάρτηση είναι πως εκείνος που δίνει χάνει την πραγματική αίσθηση του εαυτού του, μια και προσφέρει πάρα πολλά σε εκείνον που παίρνει. Ακόμα και αν δεν νιώθει έτσι αμέσως -πιθανόν να του αρέσει να προσφέρει και να στηρίζονται πάνω του-, η κατάσταση μπορεί να γίνει επιβλαβής όσο προχωράει η σχέση.

Επιπλέον, είναι δύσκολο για εκείνον που δίνει να απομακρυνθεί από τη σχέση, επειδή νιώθει πως το άλλο άτομο εξαρτάται πάρα πολύ από εκείνο, ακόμα και αν μέσα του ξέρει πως αυτό είναι το σωστό. Από την άλλη, και αυτός που παίρνει αισθάνεται ότι στηρίζεται πάρα πολύ στο άλλο άτομο, και του είναι επίσης δύσκολο να φύγει από μια τοξική σχέση.

Συνεξάρτηση εναντίον υγιούς αλληλεξάρτησης

Το να στηριζόμαστε απλώς σε κάποιον άλλον, δεν σημαίνει πως είμαστε συνεξαρτητικοί. Σε μια υγιή σχέση, το ένα άτομο στηρίζεται στο άλλο για διάφορες ανάγκες του. Η συνεξάρτηση υπάρχει όταν ένα άτομο προσφέρει περισσότερα από το άλλο, δημιουργώντας μια ανισορροπία ως προς την ικανοποίηση αναγκών.

Πώς να ξεπεράσετε τη συνεξάρτηση

Η συνεξάρτηση έχει πολλές μορφές και βαθμούς έντασης. Συνήθως οδηγεί σε ανθυγιεινές δυναμικές στις σχέσεις, οι οποίες χειροτερεύουν με το πέρασμα του χρόνου, καθώς το συνεξαρτητικό άτομο -εκείνο που δίνει- χάνει τον εαυτό του.

Η αναγνώριση των σημαδιών της συνεξάρτησης είναι το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια, η αυτογνωσία και η συνειδητή ανακατεύθυνση είναι το «κλειδί» για να μειωθούν οι συνεξαρτητικές σας τάσεις. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής να είστε υπομονετικοί με τον εαυτό σας, αφού πρόκειται για μαθημένη συμπεριφορά ετών.