Στις μέρες μας, δεν είναι λίγες οι ιστορίες των ανθρώπων που έγιναν διάσημοι με μια μεγαλομανιακή ζωή βασισμένη σε ψέματα και πολλές φορές σε αυταπάτες. Ο τρόπος ζωής τους φιγουράριζε στα περιοδικά και στις εφημερίδες και όταν αποκαλύφθηκαν οι απάτες τους έγιναν θέμα στα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων.
Η Ελίζαμπεθ Χολμς, επιχειρηματίας στον τομέα της βιοτεχνολογίας, η οποία το 2015 ανακηρύχθηκε η πιο νέα και πλούσια αυτοδημιούργητη γυναίκα δισεκατομμυριούχος, αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης είκοσι ετών για απάτη. Η Άννα Σόροκιν υποκρινόταν πως ήταν Γερμανίδα κληρονόμος και υφάρπαξε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια από την υψηλή κοινωνία της Νέας Υόρκης. Άλλο παράδειγμα είναι ο Σάιμον Χαγιούτ, επίσης γνωστός ως Σάιμον Λεβάιεφ και ως «Tinder Swindler».
Κοινό τους χαρακτηριστικό δεν είναι απλώς τα ψέματα που είπαν στους άλλους, αλλά εκείνα που μάλλον είπαν στον ίδιο τους τον εαυτό. Καθένας τους πίστευε πως οι πράξεις του ήταν κατά έναν τρόπο δικαιολογημένες και θεωρούσαν πως δεν θα τους ανακαλύψουν. Αρνούνταν να δουν την πραγματικότητα και ταυτόχρονα παραπλανούσαν τους άλλους.
Μπορεί να σας φαίνεται πως πρόκειται για σχετικά σπάνια συμπεριφορά, η οποία αφορά λίγες και ακραίες καταστάσεις. Κι όμως! Οι αυταπάτες είναι τρομερά συνηθισμένες στην εποχή μας, και έχουν εξελιχθεί για να αποκομίζουμε προσωπικά οφέλη.
Λέμε ψέματα στον εαυτό μας για να προστατέψουμε την αυτοεικόνα μας, επιτρέποντάς μας να ενεργούμε χωρίς φραγμούς και ταυτόχρονα να έχουμε καθαρή τη συνείδησή μας. Εάν πιστέψουμε τα ίδια μας τα ψέματα, είναι πολύ πιο εύκολο να κάνουμε και τους άλλους να τα πιστέψουν. Κοιτάξτε γύρω σας ποια πρόσωπα μονοπωλούν το ενδιαφέρον.
Οι περισσότεροι ψυχολόγοι θα σας πουν πως η επιστημονική μελέτη της αυταπάτης είναι «σκέτος πονοκέφαλος». Δεν γίνεται απλώς να ρωτήσουμε κάποιον αν παραπλανά τον εαυτό του, αφού αυτό συμβαίνει υποσυνείδητα.
Έρευνα της Ζόι Τσανς, αναπληρώτριας καθηγήτριας του Μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, κατέδειξε πως πολλοί υποσυνείδητα χρησιμοποιούν τις αυταπάτες για να τονώσουν το ηθικό τους και να «φουσκώσουν» την αυτοπεποίθησή τους.
Άλλοι, σύμφωνα με έρευνα (2020) του Γιούρι Γκνίζι, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, χρησιμοποιούν τις αυταπάτες για να δικαιολογήσουν την επιθυμία τους για κέρδος. Όπως για παράδειγμα, οι ιδιώτες παρόχοι υπηρεσιών υγείας. Παρά τις καλές προθέσεις του, ένας γιατρός θα μπορούσε ασυνείδητα να παραπλανήσει τον εαυτό του και να πιστέψει πως η καλύτερη θεραπεία για τον ασθενή του είναι η πιο ακριβή, χωρίς καν να αντιλαμβάνεται την ψευδή του πεποίθηση, λέει ο Γκνίζι. Και παράλληλα ο γιατρός αυτός θεωρεί ότι είναι καλός άνθρωπος, συμπληρώνει.
Πείθοντας τον εαυτό μας για να πείσουμε και τους άλλους
Αν προσπαθείτε να πουλήσετε ένα αναξιόπιστο προϊόν, θα τα καταφέρετε καλύτερα αν πραγματικά πιστεύετε πως πρόκειται για μεγάλη ευκαιρία, ακόμη κι αν υπάρχουν στοιχεία για το αντίθετο. Αυτό έδειξε άλλη πρόσφατη μελέτη του Πίτερ Σουόρντμαν, αναπληρωτή καθηγητή Συμπεριφορικής Οικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον στις ΗΠΑ.
Το ίδιο συμβαίνει και στην πολιτική. Ένας υπεύθυνος καμπάνιας στον οποίο έχει ανατεθεί να στήσει μια εκστρατεία σχετικά με ένα συγκεκριμένο ζήτημα, μπορεί να πείσει τον εαυτό του πως αυτός είναι η ορθή οπτική αυτού του θέματος· όχι επειδή έχει εκτιμήσει προσεκτικά όλα τα στοιχεία, αλλά επειδή του ζητήθηκε να δομήσει τη σχετική επιχειρηματολογία. Ο Σουόρντμαν θεωρεί πως αυτή η διαδικασία ευθύνεται κατά πολύ για την πολιτική πόλωση που βλέπουμε σήμερα.
Ο εγκέφαλός μας μπορεί να μας ξεγελάσει και να πιστέψουμε πράγματα που δεν ισχύουν. Οι ψευδείς μας πεποιθήσεις μας ωθούν να «παραφουσκώνουμε» την αντίληψη που έχουμε για τις ίδιες μας τις ικανότητες, έτσι ώστε να πιστεύουμε πως είμαστε πιο έξυπνοι από τους γύρω μας. Αυτό σημαίνει πως παραβλέπουμε τον αντίκτυπο των πράξεων μας στους άλλους, έτσι ώστε να πιστεύουμε πως δρούμε γενικά με τρόπο ηθικό. Κι εξαπατώντας τον εαυτό μας σχετικά με τη γνησιότητα των πιστεύω μας, δείχνουμε μεγαλύτερη σιγουριά για τις απόψεις μας, κάτι που με τη σειρά του μας βοηθάει να πείθουμε τους άλλους.
Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς περνούσε από το μυαλό των Χολμς, Σόροκιν και Χαγιούτ, και άλλων απατεώνων. Όμως είναι εύκολο να υποθέσουμε πώς έπαιξαν ρόλο κάποιοι από αυτούς τους μηχανισμούς.
Στην τελική, αυτοί οι απατεώνες φαίνεται ότι είχαν ασυνήθιστα μεγάλη ιδέα για τις ικανότητές τους και το δικαίωμά τους να πάρουν αυτό που ήθελαν – κι ευχαρίστως αγνόησαν τις πιθανές ηθικές επιπτώσεις των πράξεών τους.
Θύματα μεγαλομανίας
Ειδικά η Χολμς, φαίνεται ότι πίστευε στο προϊόν της, και επιχείρησε να δικαιολογήσει τη χρήση παραπλανητικών δεδομένων. Πάρα τις αποδείξεις περί του αντιθέτου, επέμεινε στη δίκη της πως «μεγάλες εταιρείες, όπως η Siemens, με ευκολία θα αναπαρήγαγαν ό,τι κάναμε». Την ίδια ώρα, ο Χαγιούτ εξακολουθεί να δηλώνει πως είναι «ο απόλυτος τζέντλεμαν» και δεν έκανε τίποτα κακό.
Είναι χαρακτηριστικό πως η επιθυμία για κοινωνική καταξίωση φαίνεται να αυξάνει την τάση για ψευδείς πεποιθήσεις. Για παράδειγμα, όταν κάποιοι αισθάνονται ότι απειλούνται, είναι πιο πιθανόν να διογκώσουν την αντίληψη που έχουν για τις ικανότητές τους. Ίσως όσο περισσότερα διακυβεύονται, τόσο μεγαλύτερα ψέματα να μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας.
Το να πιστεύουμε ότι μαγειρεύουμε καταπληκτικά, ενώ το φαγητό μας δεν καταπίνεται, είναι μια αθώα αυταπάτη. Και ίσως τέτοιου είδους, καλοήθεις αυταπάτες, να μας επιτρέπουν απλώς να νιώσουμε λίγο πιο σίγουροι για τον εαυτό μας απ’ ό,τι δικαιολογούν οι περιστάσεις. Όταν όμως πρόκειται να λάβουμε αποφάσεις ζωής, καλύτερα να διαβάζουμε τη Χρύσα Παραδείση πριν μαγειρέψουμε.
Ένας καλός τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τη μεροληψία, είναι «να λάβουμε υπόψη τα αντίθετα» από τα δικά μας συμπεράσματα. Αυτή η τεχνική είναι απλή και ξεκάθαρη. Προσπαθούμε να βρούμε όλους τους λόγους για τους οποίους οι πεποιθήσεις μας ίσως είναι λανθασμένες – σαν να ανακρίναμε τον εαυτό μας. Σύμφωνα με πολλές μελέτες, αυτό μας οδηγεί σε πιο αναλυτική σκέψη.
Σε εργαστηριακές συνθήκες, αυτή η συστηματική αιτιολόγηση αποδεικνύεται πολύ πιο αποτελεσματική από το να λέμε σε κάποιον «να σκεφτεί λογικά». Φυσικά, αυτό είναι δυνατόν μόνο εάν αποδεχθούμε τα ελαττώματά μας. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα.
Ίσως σκέφτεστε πως δεν χρειάζεστε αυτή τη συμβουλή, πως οι αυταπάτες επηρεάζουν μόνο τους άλλους, ότι εσείς είστε απολύτως ειλικρινείς με τον εαυτό σας.
Σε αυτή την περίπτωση, ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερή σας ψευδαίσθηση.
ΠΗΓΗ:BBC
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος