«Είναι ήσυχα εδώ – δεν μαλώνουμε μεταξύ μας» ψελλίζει ένας εκ των κρατουμένων και πρωταγωνιστών της παράστασης, λίγο πριν την έναρξή της, μιλώντας σε συγγενή του που έχει λάβει τη θέση του.
Η απόλυτη ησυχία είναι και το κύριο γνώρισμα του αίθριου χώρου, μετά την είσοδο στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού. Το κρύο αυτό μεσημέρι του Σαββάτου, οι κρατούμενοι θεραπευόμενοι που προαυλίζονται δεν είναι πολλοί, λόγω και της κακοκαιρίας.
Το εντευκτήριο του πρώτου ορόφου έχει μετατραπεί σε θεατρική αίθουσα για πέμπτη συνεχή χρονιά και όλοι οι θεατές είναι ήδη στις θέσεις τους.
Ο εμψυχωτής της ομάδας Στάθης Γράψας, η μεθοδολογία του οποίου καθώς και η εν γένει συμβολή του στην εκπαίδευση και αναμόρφωση – διαπαιδαγώγηση αυτών των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, χαίρει ευρείας αναγνώρισης, δίνει τις τελευταίες οδηγίες στους συντελεστές της παράστασης. Μαζί του, και οι δύο εθελοντές – «στηρίγματα» της προσπάθειας (Φάνης Κατέχος, Αγγελική Ξαρχάκου).
Ο ίδιος έχει προηγουμένως εκμυστηρευτεί ότι, από τις συζητήσεις στην ομάδα, ο καθένας επέλεξε να μιλήσει γι΄αυτό που τον απασχολούσε, μέσα από τον ρόλο του.
Η παράσταση
Η ιστορία που έγραψαν και παρουσιάζουν, εκτυλίσσεται σε μια πλατεία του Πειραιά, στην παλιά Τρούμπα. Ο ιδιοκτήτης ενός τριώροφου σπιτιού, του μοναδικού κτηρίου που δεν έχει ακόμα «εκσυγχρονιστεί» παρόλο που αποτελεί το «φιλέτο» της περιοχής, φαίνεται αμετάκλητος να αλλάξει τη ζωή του. Ένας μεσίτης του κάνει πρόταση αγοράς του κτηρίου. Δύο συμφέροντα θα συγκρουστούν. Δύο διαφορετικές φιλοσοφίες για τον άνθρωπο και την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας, θα αναμετρηθούν.
Ο ενθουσιασμός των έξι ανδρών, με το ανεβαίνουν στη σκηνή, είναι έκδηλος. Ο λόγος τους είναι καθαρός και το βλέμμα τους λαμπερό. Η διάθεσή τους είναι στο ζενίθ. Ο μεγαλύτερος -ηλικιακά- όλων, ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου, μιλά με τον συμμετέχοντα μουσικό κάνοντας συνεχώς χιούμορ. Ένας από τους άλλους ηθοποιούς, «κρατά» όχι έναν, αλλά τέσσερις ρόλους. Η παράσταση έχει τον ρυθμό της, με αρκετές στιγμές συγκίνησης παικτών και θεατών.
Σχεδόν μετά από μία ώρα και είκοσι λεπτά, στο φινάλε, το χειροκρότημα στην υπόκλιση είναι παρατεταμένο. Τα περισσότερα ζεύγη ματιών στην αίθουσα, είναι βουρκωμένα. Η αίθουσα «ξεχειλίζει» συγκίνηση…
Ο εμψυχωτής και σκηνοθέτης Στάθης Γράψας αναφέρεται συγκινημένος στην πληρότητα που νιώθει, ενώ η διευθύντρια του Ψυχιατρείου Γεωργία Κοντού εξαίρει την προσπάθεια, την αφοσίωση και την επιμονή των θεραπευόμενων. Κάνει γνωστό ακόμα ότι στο κατάστημα «τρέχουν» προγράμματα επιμόρφωσης (Ελληνομάθεια) που αξιοποιήθηκαν πλήρως από τους κρατούμενους για την προετοιμασία της προσπάθειάς τους.
Ο πρωταγωνιστής Αλέξανδρος Β., έχοντας στην αγκαλιά του μεγάλα μπουκέτα με λουλούδια που του δόθηκαν στην υπόκλιση, συγκινημένος απευθύνεται στο κοινό και εξηγεί πόσο ουσιαστική είναι η λειτουργία της θεατρικής ομάδας για τους κρατούμενους, λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Είμαι 21 χρόνια εδώ. Υπήρξαν άλλες εποχές που κοιτούσαμε την οροφή όλη μέρα. Μας τιμάτε σήμερα. Όμως μην μας ξεχνάτε…»
Πριν την αποχώρηση, για ένα τέταρτο της ώρας οι συντελεστές και οι θεατές συνομιλούμε, συνδιαλεγόμαστε, γνωριζόμαστε, αν και φευγαλέα.
Σε κάθε έναν θεατή που τον ασπάζεται, ο Αλέξανδρος Β. χαρίζει από δύο λουλούδια. Αυτό είναι το δικό του «ευχαριστώ».
Εκείνα τα ζεύγη ματιών στην αίθουσα, πλέον «εκπέμπουν ευγνωμοσύνη».
Εκατέρωθεν…
ΠΡΙΝ «Θέατρο μέσα στη φυλακή. Από τους κρατούμενους» ήταν η πρώτη σκέψη πριν από την επίσκεψη στο σωφρονιστικό κατάστημα.
ΜΕΤΑ «Το Εργαστήριο Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων πρέπει πάσει θυσία να συνεχίσει να πραγματοποιείται. Αδιάλειπτα» είναι η τελευταία σκέψη μετά και από την επίσκεψη αυτή.
Εφαρμοσμένο θέατρο και φυλακές
«Όταν κάνω αυτό το έργο, δημιουργώντας Τέχνη, για λίγο ξεχνώ ότι είμαι στη φυλακή» (Συμμετέχουσα αμερικανίδα κρατούμενη στο Bedford Hills Maximum Security Prison Devising Theatre).
Στις ΗΠΑ υφίσταται -εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον- πρόγραμμα στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης το οποίο κορυφώθηκε μέσα από παράσταση γυναικών κρατουμένων, με θεματικές όπως σώμα, ομορφιά, μητρότητα, αυτοδιατήρηση, σεξουαλικότητα, φύλο.
Όπως επισημαίνει σε μελέτη της η Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου, οι Gardner, Hager & Hillman (2014) στο «Τhe Prison Arts Recourse Project», μία βιβλιογραφική ανάλυση 48 τεκμηριωμένων ερευνών, αξιολόγησαν την επίδραση των προγραμμάτων τέχνης στο Αμερικάνικο σωφρονιστικό σύστημα. Στις έρευνες που αφορούσαν θεατρικές δράσεις, η συμμετοχή κρατουμένων σε αυτές είχαν σημαντική συσχέτιση με τη βελτίωση της διαχείρισης του χρόνου τους, την πνευματική τους διαύγεια, την ενίσχυση της πρωτοβουλίας τους, την αύξηση της αυτοπεποίθησης τους, την αύξηση της εμπιστοσύνης τους στο να προσπαθήσουν να αναζητήσουν επαγγελματικές ευκαιρίες με την αποφυλάκισή τους. Παράλληλα, για όσους κρατούμενους συμμετείχαν, υπήρχε μείωση των πειθαρχικών τους, είχαν καλύτερες σχέσεις με άλλους κρατούμενους και με το προσωπικό των φυλακών. Σημαντική πλειοψηφία ανέφερε ότι το θέατρο τους βοήθησε στη μείωση του άγχους τους, ένιωθαν ότι αποκτούσαν σημαντικές γνώσεις, ενώ το 58% δήλωσε πως η επαφή τους με την τέχνη τους έφερε πιο κοντά στην οικογένεια τους.
Η ίδια σημειώνει επίσης, ότι στον Οδηγό Καλών Πρακτικών για το Θέατρο στις φυλακές από την PICP (Partners in Crime Prevention) τονίζεται η αναγκαιότητα της συνέχειας και της διάρκειας των θεατρικών δράσεων ώστε να υπάρχει επαρκής χρόνος παρέμβασης:
«Το θέατρο πρέπει να βοηθήσει τις φυλακές και τους κρατούμενους να κάνουν διάλογο με τον έξω κόσμο. Το θέατρο δεν είναι μόνο μία γέφυρα μεταξύ κρατουμένων και υπαλλήλων φυλακών, αλλά και μία γέφυρα μεταξύ της φυλακής και του εξωτερικού κόσμου. Η μικρή κοινότητα (φυλακή) ως μέρος της μεγαλύτερης κοινότητας (κοινωνία), πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή σχέση, διαφορετικά τα εφόδια που θα αποκτηθούν μέσα στα τείχη της φυλακής, κινδυνεύουν να ματαιωθούν».
Πάντως, και στη χώρα μας, το θέατρο ως μέσο παρέμβασης (εδώ ως μέσο επανένταξης) ευτυχώς δεν συναντάται για πρώτη φορά.
Το Εθνικό Θέατρο από το 2018 υλοποιεί το Εργαστήριο Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων σε καταστήματα κράτησης, με υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης τον Στάθη Γράψα.
Έκτοτε, τα εργαστήρια πραγματοποιούνται στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ) και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ). Αξίζει να σημειωθεί πως την περίοδο της πανδημίας, τα εργαστήρια αυτά συνέχισαν να πραγματοποιούνται διαδικτυακά.
Ελένη Ζιώγα: Μέσα από έναν ρόλο αποδρούν λυτρωτικά από εαυτό – εγκλεισμό
Αλλά και η σεναριογράφος της σειράς «Αγάπη Παράνομη» της ΕΡΤ, Ελένη Ζιώγα, τον Απρίλιο του 2017 και πριν αυτή «ανέβει» στο θέατρο, είχε παρουσιάσει τη θεατρική παράσταση «Καρφίτσα» επίσης στο Ψυχιατρείο των Φυλακών Κορυδαλλού, σε σκηνοθεσία Αρη Τρουπάκη, με την ισότιμη συνεργασία της αρχικής ομάδας των επαγγελματιών ηθοποιών (Υβόννη Μαλτέζου, Λουκία Πιστιόλα, Ελένη Ζιώγα, Φώτης Λαζάρου) και των κρατουμένων που συμμετέχουν στο θεατρικό εργαστήρι του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ), την ευθύνη του οποίου είχε τότε η Λουκία Πιστιόλα.
Μιλώντας στην εφημερίδα «Δημοκρατία», είχε πει τότε σχετικά, μεταξύ άλλων:
«Το θέατρο είναι μια τέχνη που βασίζεται στη μετουσίωση. Ειδικά για τους φυλακισμένους, επειδή βρίσκονται σε περιορισμό, μέσα από έναν ρόλο οποιουδήποτε θεατρικού έργου νιώθουν να αποδρούν λυτρωτικά από τον εαυτό τους και, κατά συνέπεια, από τον εγκλεισμό τους. Περίπου το ίδιο συμβαίνει και με όλους εμάς που είμαστε κρατούμενοι στη φυλακή του εγωισμού μας».
Η πρόσληψη της Τέχνης στο σωφρονιστικό σύστημα ως μέσο επανένταξης
(*Από μελέτη της Έλενας Φώτου στο «Τhe Prison Arts Recourse Project»)
Από το 2017 το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με πρωτοβουλία της Άλκηστις Κοντογιάννη, ξεκίνησε τη συνεργασία του με τα καταστήματα κράτησης της Τίρυνθας και του Ναυπλίου πραγματοποιώντας προγράμματα Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση και Θεάτρου. Μία ακόμα ξεχωριστή δράση που έλαβε χώρα στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου, η οποία και αποτέλεσε πρωτοτυπία για τα ελληνικά και ευρωπαϊκά δεδομένα στα καταστήματα κράτησης (με εξαίρεση τις αγγλόφωνες χώρες), ήταν το ανέβασμα μίας θεατρικής παράστασης στην αγγλική γλώσσα από τους κρατούμενους (Καρδαρά, 2019).
Η υλοποίηση του εγχειρήματος ανήκει στην εθελόντρια καθηγήτρια Αγγλικών και εκπαιδεύτρια ενηλίκων στο συγκεκριμένο κατάστημα κράτησης, Γκέλη Ντηλιά. Μέσα σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (τα μαθήματα εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας ξεκίνησαν στις 27/09/2018) κατάφεραν να ανεβάσουν στις 20/12/2018 μία παράσταση στην αγγλική γλώσσα και συγκεκριμένα, μία παράσταση βασισμένη στο έργο του Καρόλου Ντίκενς «Μια χριστουγεννιάτικη Ιστορία» (e-thessalia.gr, 2020). Να σημειωθεί πως ήταν η πρώτη φορά που στο συγκεκριμένο κατάστημα κράτησης ξεκίνησε να διδάσκεται η αγγλική γλώσσα και το γλωσσικό επίπεδο των έγκλειστων μαθητών που συμμετείχαν ήταν πάρα πολύ χαμηλό, κάποιες φορές και μηδενικό. Παρ’ όλα αυτά, κατάφεραν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που έπρεπε να αντιμετωπίσουν και η παράστασή τους καταχειροκροτήθηκε (Huffingtonpost.gr, 2019).
Τα καταστήματα κράτησης σήμερα αντιμετωπίζουν ακόμα ένα μεγάλο πρόβλημα και αυτό δεν είναι άλλο από την πανδημία. Κατά τη διάρκεια του πρώτου απαγορευτικού («lockdown») στη χώρα μας μέχρι και σήμερα που διανύουμε τη δεύτερη φάση του οι θεατρικές συναντήσεις διά ζώσης έχουν διακοπεί και γίνεται μεγάλη προσπάθεια από τους εμψυχωτές/σκηνοθέτες να συνεχιστούν έστω μέσω απομακρυσμένης επικοινωνίας και επαφής (skype). Ειδικά την περίοδο αυτή που οι κρατούμενοι δεν δύνανται να δέχονται επισκέψεις και παρατείνεται η απομόνωσή τους και η ψυχολογική τους κατάπτωση.
*Οι παραστάσεις (κλειστές για το κοινό αλλά ανοιχτές στην καλλιτεχνική κοινότητα και δημοσιογράφους) πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο 19 και την Κυριακή 20 Μαρτίου 2022.
Διαβάστε ακόμα:
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος