Αγ. Βαλεντίνος: Πέντε ψυχολογικές θεωρίες για την αγάπη

Ψυχολόγοι κι ερευνητές έχουν προτείνει αρκετές θεωρίες για το πώς δημιουργείται η αγάπη και πώς αντέχει στον χρόνο.

Η αγάπη αποτελεί βασικό ανθρώπινο συναίσθημα αλλά δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς και γιατί την αισθανόμαστε. Για πολύ καιρό, κάποιοι ισχυρίζονταν πως η αγάπη ήταν κάτι το υπερβολικά πρωτόγονο και μυστηριώδες για να το συλλάβει πλήρως η επιστήμη.

Ας δούμε λοιπόν, τι λένε σήμερα για την αγάπη οι ψυχολόγοι στο άρθρο της Κέντρα Τσέρι.

Συμπάθεια και αγάπη

Το 1970, ο ψυχολόγος Ζικ Ρούμπιν πρότεινε μια εξήγηση για τη διαφορά μεταξύ αγάπης και συμπάθειας. Μερικές φορές, νιώθουμε μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό για κάποιο άτομο· μας αρέσει να περνάμε χρόνο μαζί του και θέλουμε να είμαστε κοντά του. Σύμφωνα με τον Ρούμπιν, αυτό είναι «συμπάθεια».

Η αγάπη είναι κάτι πολύ πιο βαθύ, πιο έντονο, και περιλαμβάνει μια δυνατή επιθυμία για σωματική εγγύτητα και επαφή. Όταν «συμπαθούμε» κάποιον, απολαμβάνουμε την παρέα του, ενώ όταν είμαστε «ερωτευμένοι», ενδιαφερόμαστε για τις ανάγκες του, όσο ενδιαφερόμαστε και για τις δικές μας.

Ο Ρούμπιν θεωρούσε πως η ρομαντική αγάπη αποτελείται από τρία στοιχεία:

• ύπαρξη στενού δεσμού και εξαρτημένων αναγκών,
• προδιάθεση για βοήθεια,
• αισθήματα αποκλειστικότητας και προσήλωσης.

Με βάση αυτά τα στοιχεία, ο Ρούμπιν δημιούργησε ένα ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς μας προς άλλα άτομα. Όπως ανακάλυψε, οι κλίμακες που κυμαίνονται από τη συμπάθεια έως την αγάπη συμβάδιζαν την αντίληψή του για την αγάπη.

Το μοντέλο του χρωματικού κύκλου

Στο βιβλίο του The Colors of Love (1973), ο ψυχολόγος Τζον Λι παραλλήλισε τις μορφές αγάπης με τον χρωματικό κύκλο. Όπως υπάρχουν τρία βασικά χρώματα, ο Λι θεωρούσε πως υπάρχουν και τρεις βασικές μορφές αγάπης:

• Ο Έρωτας (Eros): Σύμφωνα με τον Λι, αυτού του είδους η αγάπη περιλαμβάνει σωματικό και συναισθηματικό πάθος. Αντιπροσωπεύει την αγάπη μας για κάποιον που εκπροσωπεί το ιδανικό που έχουμε στο μυαλό μας.  
• Η Ερωτοτροπία (Ludus): Η λέξη ludus είναι λατινική και σημαίνει «παιχνίδι». Αυτή η μορφή αγάπης είναι παιχνιδιάρικη και διασκεδαστική. Εκείνοι που «ερωτοτροπούν» δεν είναι έτοιμοι για δέσμευση και είναι επιφυλακτικοί με την υπερβολική οικειότητα. Αντιπροσωπεύει τον έρωτα ως παιχνίδι. 
• Η Στοργή (Storge): Αυτή η μορφή αγάπης περιλαμβάνει την αγάπη μεταξύ γονέων και παιδιών, αδελφών, και συγγενών. Μπορεί να αναπτυχθεί και στo πλαίσιο μιας φιλίας, όταν τα άτομα που μοιράζονται ενδιαφέροντα και δεσμεύσεις σταδιακά αναπτύσσουν τρυφερά αισθήματα ο ένας για τον άλλον. Η μορφή αυτή αντιπροσωπεύει την αγάπη ως φιλία.

Οι έξι μορφές αγάπης του Λι

Αργότερα, ο Λι εκτίμησε πως, όπως τα βασικά χρώματα μπορούν να συνδυαστούν και να δημιουργήσουν άλλα χρώματα, οι τρεις βασικές μορφές αγάπης μπορούν επίσης να συνδυαστούν και να δημιουργήσουν δευτερεύοντα είδη. Έτσι, το 1977, ο Λι επέκτεινε τον κατάλογό του.

Οι τρεις δευτερεύουσες μορφές αγάπης κατά τον Λι είναι:

• Η Μανία (Mania): Συνδυασμός Έρωτα και Ερωτοτροπίας, που αντιπροσωπεύει την ψυχαναγκαστική αγάπη.
• Η Πραγματιστική αγάπη (Pragma): Συνδυασμός Ερωτοτροπίας και Στοργής, που αντιπροσωπεύει τη ρεαλιστική και πρακτική αγάπη.
• Η Αγάπη (Agape): Συνδυασμός του Έρωτα και της Στοργής, που αντιπροσωπεύει την ανιδιοτελή αγάπη.

Η τριγωνική θεωρία της αγάπης

Το 1986, ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Στέρνμπεργκ πρότεινε την τριγωνική θεωρία της αγάπης. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η αγάπη έχει τρία συστατικά:

• οικειότητα,
• πάθος,
• δέσμευση.

Διαφορετικοί συνδυασμοί αυτών των τριών συστατικών έχουν ως αποτέλεσμα διαφορετικά είδη αγάπης. Για παράδειγμα, από τον συνδυασμό οικειότητας και δέσμευσης προκύπτει η συντροφική αγάπη, ενώ από τον συνδυασμό πάθους και οικειότητας, η ρομαντική αγάπη.

Σύμφωνα με την τριγωνική θεωρία του Στέρνμπεργκ, οι σχέσεις που βασίζονται σε δύο ή περισσότερα στοιχεία είναι πιο ανθεκτικές από εκείνες που βασίζονται σε μόνο ένα. Ο Στέρνμπεργκ χρησιμοποιεί τον όρο «ολοκληρωμένη αγάπη» για να περιγράψει τον συνδυασμό οικειότητας, πάθους και δέσμευσης. Αυτή η μορφή αγάπης είναι η πιο δυνατή και έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια. Όμως, σύμφωνα με τον Στέρνμπεργκ, είναι σπάνια.

Η θεωρία του δεσμού

Το 1987 η Σίντι Χαζάν και ο Φίλιπ Σέιβερ, δύο ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ντένβερ, διατύπωσαν τη θεωρία πως η ρομαντική αγάπη είναι μια βιοκοινωνική διαδικασία παρόμοια με το πώς τα παιδιά σχηματίζουν δεσμούς με τους γονείς τους. Η θεωρία τους μοντελοποιήθηκε στη θεωρία του δεσμού του ψυχολόγου Τζον Μπόουλμπι.

Σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού των Χαζάν και Σέιβερ, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς κατά ένα μέρος εξαρτάται από το είδος της σχέσης που είχαμε με τους γονείς μας στην παιδική μας ηλικία. Αυτή η μορφή σύνδεσης συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή μας, όπου γίνεται κομμάτι των συναισθηματικών μας σχέσεων.

Οι τρεις τύποι των συναισθηματικών δεσμών των ενηλίκων είναι:

• Αμφιθυμικός/αγχώδης συναισθηματικός δεσμός: Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο συχνά ανησυχεί πως ο σύντροφός του δεν το αγαπάει. Μερικές φορές, θέλει τόσο πολύ να είναι μαζί με τον σύντροφό του, που εκείνος απομακρύνεται.
• Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός: Εδώ, το άτομο νιώθει άβολα με την εγγύτητα. Συχνά δυσκολεύεται να δείξει εμπιστοσύνη. 
• Σταθερός συναισθηματικός δεσμός: Τα άτομα με αυτόν τον τύπο δεσμού αισθάνονται ασφάλεια στη σχέση τους. Δεν ανησυχούν μήπως τους εγκαταλείψουν, ούτε φοβούνται μήπως έρθουν πολύ κοντά με τον σύντροφό τους.

Σύμφωνα με την έρευνα των Χαζάν και Σέιβερ, ο σταθερός δεσμός είναι ο πιο συνήθης. Ακολουθεί ο αποφευκτικός και μετά ο αμφιθυμικός/αγχώδης.

Επίσης, οι Χαζάν και Σέιβερ θεωρούσαν πως οι συναισθηματικές εμπειρίες που έχει ο καθένας και ο τρόπος με τον οποίο συνδέεται, επηρεάζουν τις πεποιθήσεις του, που με τη σειρά τους επηρεάζουν την τροπή των σχέσεών του. Πρόκειται για μια κυκλική διαδικασία που δεν δημιουργεί θέματα για άτομα με πιο σταθερούς συναισθηματικούς δεσμούς. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για εκείνους που είναι αποφευκτικοί ή αγχώδεις στις σχέσεις τους.

Συντροφική αγάπη εναντίον παθιασμένου έρωτα

Το 1988, η ψυχολόγος Ιλέιν Χάτφιλντ μίλησε για δύο βασικά είδη αγάπης: τη συντροφική αγάπη και τον παθιασμένο έρωτα.  

• Η συντροφική αγάπη χαρακτηρίζεται από αμοιβαίο σεβασμό, δέσμευση, τρυφερότητα κι εμπιστοσύνη. Αυτού του είδους η αγάπη συνήθως αναπτύσσεται μέσα από συναισθήματα αμοιβαίας κατανόησης και σεβασμού του ενός για τον άλλον.
• Ο παθιασμένος έρωτας χαρακτηρίζεται από έντονα συναισθήματα, σεξουαλική έλξη, άγχος και τρυφερότητα. Όταν αυτά τα έντονα συναισθήματα βρίσκουν ανταπόκριση, τα άτομα αισθάνονται ευτυχία και ικανοποίηση. Στην αντίθετη περίπτωση, νιώθουν μελαγχολία και απόγνωση.

Σύμφωνα με τη Χάτφιλντ, ο παθιασμένος έρωτας είναι εφήμερος. Συνήθως διαρκεί έξι με τριάντα μήνες και αναδύεται όταν οι πολιτισμικές προσδοκίες μάς ενθαρρύνουν να ερωτευτούμε, όταν κάποιος ανταποκρίνεται σε ό,τι πιστεύουμε πως συνιστά την ιδανική αγάπη, και όταν βιώνουμε έντονη σωματική διέγερση κατά την παρουσία του άλλου προσώπου. 

Ενώ οι περισσότεροι επιθυμούν σχέσεις που συνδυάζουν την ασφάλεια και τη σταθερότητα της συντροφικής αγάπης με έντονο, παθιασμένο έρωτα, συνήθως αυτόδεν συμβαίνει.

Οι θεωρίες για το πώς δημιουργείται και εξελίσσεται το αίσθημα της αγάπης είναι πολλές. Καθεμία συμβάλει με τον τρόπο της σε ό,τι γνωρίζουμε γι’ αυτό, παρέχοντας διάφορες πιθανές εξηγήσεις για το πώς αρχίζουν, αναπτύσσονται και αλλάζουν οι συναισθηματικές μας σχέσεις.