Όταν δεν αφήνετε το παιδί να μεγαλώσει: γιατί και η υπερπροστασία είναι κακοποίηση

Οι χήνες προηγούνται και ανοίγουν τον δρόμο, αλλά αφήνουν τα μικρά τους να κινηθούν με τον δικό τους ρυθμό. Η παρουσία των γονιών στα χηνάκια, είναι ορατή, σταθερή, προστατευτική, αλλά χωρίς να ακυρώνει τα πρώτα τους βήματα. Αυτή η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη φροντίδα και την αυτονομία των παιδιών συχνά χάνεται και η προστασία μετατρέπεται σε έλεγχο.

Η υπερπροστατευτική γονεϊκότητα αφορά σε μια μορφή φροντίδας η οποία αντί να ενδυναμώνει το παιδί, επί της ουσίας, το περιορίζει. Εδώ η κακοποίηση δεν εκδηλώνεται με σκληρότητα ή αδιαφορία, αλλά με διαρκή εγρήγορση, παρεμβατικότητα και έλεγχο. Συχνά κοινωνικά επιβραβεύεται, αφού εμφανίζεται ως ενδιαφέρον και υπευθυνότητα. Ωστόσο, οι ψυχολογικές της συνέπειες μπορεί να είναι βαθιές και μακροχρόνιες.

Η υπερπροστασία εκδηλώνεται όταν ο γονέας παρεμβαίνει συστηματικά στη ζωή του παιδιού, ακόμη και σε καταστάσεις που το παιδί μπορεί, αναπτυξιακά, να διαχειριστεί μόνο του.

Το παιδί δεν προστατεύεται μόνο από πραγματικούς κινδύνους, αλλά και από το λάθος, την αποτυχία και τη ματαίωση. Με αυτόν τον τρόπο η καθημερινότητα γίνεται ένα πεδίο ελεγχόμενο, όπου η εμπειρία προηγείται της κρίσης του γονέα και όχι του ίδιου του παιδιού.

Ψυχολογικές επιπτώσεις

• επίλυση προβλημάτων αντί για καθοδήγηση,
• έλεγχος κοινωνικών σχέσεων και δραστηριοτήτων,
• διαρκής επιτήρηση της συμπεριφοράς,
• άμεση παρέμβαση σε κάθε δυσκολία,
• αποφυγή δυσκολιών και καταστάσεων που ενέχουν ρίσκα.

Το μήνυμα που μεταδίδουν οι γονείς στα παιδιά είναι: «δεν μπορείς χωρίς εμένα». Και τελικά αυτό που στερείται το παιδί είναι η αυτονομία.

Η υπερπροστατευτική γονεϊκότητα συχνά πηγάζει από έντονο άγχος, φόβο απώλειας ή μη επεξεργασμένα τραύματα. Ο γονιός επιχειρεί να ελέγξει το περιβάλλον του παιδιού προκειμένου να καθησυχάσει το δικό του άγχος. Έτσι, η φροντίδα μετατρέπεται σε μηχανισμό διαχείρισης φόβου και όχι σε πλαίσιο ανάπτυξης.

Σε κοινωνικό επίπεδο, αυτή η στάση ενισχύεται από αφηγήματα τα οποία προβάλλουν τον κόσμο ως διαρκώς επικίνδυνο και το παιδί ως μόνιμα ευάλωτο. Το αποτέλεσμα είναι μια γονεϊκότητα που δυσκολεύεται να αποδεχθεί ότι η όποια ανάπτυξη προϋποθέτει ρίσκο.

Όταν η υπερπροστασία γίνεται κακοποίηση

Όπως η παραμέληση στερεί από το παιδί τη συναισθηματική ασφάλεια, έτσι και η παθολογική φροντίδα στερεί την εμπειρία του να δοκιμάζει, να αποτυγχάνει και να μαθαίνει. Το παιδί δεν αποκτά δεξιότητες διαχείρισης της ζωής του, δεν αναπτύσσει ανθεκτικότητα και δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τις ικανότητές του. Αυτή η έλλειψη αναπτυξιακών ευκαιριών συνδέεται με μια σειρά από ψυχολογικές επιπτώσεις, όπως:

Ψυχολογικές επιπτώσεις

• αυξημένο άγχος και φόβος αποτυχίας,
• χαμηλή αυτοεκτίμηση,
• δυσκολία στη λήψη αποφάσεων,
• εξάρτηση από εξωτερική αποδοχή,
• μειωμένη ανοχή στη ματαίωση,
• Το παιδί μαθαίνει να βλέπει τον κόσμο ως απειλή και τον εαυτό του ως ανεπαρκή.

Η υπερπροστασία επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η προσκόλληση. Το παιδί βασίζεται υπερβολικά στους γονείς για συναισθηματική ρύθμιση και καθοδήγηση, γεγονός που ευνοεί μη ασφαλή τύπο προσκόλλησης.

Στην ενήλικη ζωή, αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε σχέσεις:

• με έντονο άγχος,
• φόβο εγκατάλειψης,
• ανάγκη συνεχούς επιβεβαίωσης.
• δυσκολία αποδοχής της αυτονομίας του άλλου.

Παρότι εκ πρώτης όψεως η υπερπροστασία και η παραμέληση μοιάζουν διαμετρικά αντίθετες, οδηγούν σε παρόμοια αποτελέσματα. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί δεν προετοιμάζεται επαρκώς για τη ζωή. Στην παραμέληση, το παιδί μένει μόνο χωρίς στήριξη. Στην υπερπροστασία, δεν μαθαίνει ποτέ πώς να σταθεί μόνο του. Το μήνυμα αλλάζει μορφή, αλλά όχι ουσία: είτε «δεν αξίζεις φροντίδα», είτε «δεν είσαι ικανός».

Η υγιής γονεϊκότητα αφορά στη σύνδεση και όχι στον έλεγχο. Αφορά στη δημιουργία ενός πλαισίου όπου το παιδί νιώθει ασφαλές, αλλά και ελεύθερο να δοκιμάσει. Χρειάζεται όρια, αλλά και χώρο. Χρειάζεται παρουσία, αλλά και εμπιστοσύνη. Το λάθος δεν αποτελεί απειλή, αλλά προϋπόθεση ανάπτυξης.

Η υπερπροστασία μπορεί να μοιάζει με αγάπη. Ωστόσο, η αγάπη που επιτρέπει στο παιδί να εξελιχθεί και να μεγαλώσει, είναι εκείνη που το προετοιμάζει για έναν κόσμο στον οποίο δεν θα βρίσκεται συνεχώς προστατευμένο. Το αντίθετο της παραμέλησης δεν είναι ο έλεγχος. Είναι η εμπιστοσύνη.