Οι σχολές της ψυχοθεραπείας

Όταν διαχωρίστηκε ως επιστήμη η ψυχολογία από τη βιολογία και τη φιλοσοφία, άρχισε η διαμάχη σχετικά με το πώς περιγράφουμε κι εξηγούμε τον ανθρώπινο νου και τη συμπεριφορά. Οι διαφορετικές σχολές ψυχοθεραπείας αντιπροσωπεύουν τις σημαντικότερες θεωρίες του πεδίου της επιστήμης της ψυχολογίας.

Άρθρο της Κέντρα Τσέρι/ Απόδοση Έφη Ζέρβα

Θιασώτης της πρώτης Σχολής, του Δομισμού, ήταν ο Βίλχεμ Βουντ, ο ιδρυτής του πρώτου εργαστηρίου ψυχολογίας. Σχεδόν αμέσως άρχισαν να αναδύονται και άλλες θεωρίες και να ανταγωνίζονται ποια θα κυριαρχήσει.

Οι κύριες Σχολές της ψυχολογίας είναι του Δομισμού, του Λειτουργισμού, η Γκεστάλτ, του Συμπεριφορισμού, της Ψυχανάλυσης, της Ανθρωπιστικής Προσέγγισης και η Γνωσιακή.

Στο παρελθόν, οι ψυχολόγοι συχνά έλεγαν πως ανήκουν αποκλειστικά σε μία Σχολή. Σήμερα, οι περισσότεροι ψυχολόγοι έχουν μια ευρύτερη οπτική. Αντλούν ιδέες και θεωρίες από διαφορετικές Σχολές, αντί να προσκολλιούνται σε μία μόνο προσέγγιση.

Ακολουθούν κάποιες μείζονες σχολές σκέψης που επηρέασαν τη γνώση και την κατανόησή μας για την ψυχολογία.

Η Σχολή του Δομισμού

Ο Δομισμός θεωρείται ευρέως ως η πρώτη σχολή σκέψης στην ψυχολογία. Επικεντρώνεται στην ανάλυση των γνωστικών διεργασιών στα πιο βασικά τους στοιχεία. Στους σημαντικούς στοχαστές που συνδέονται με τον δομισμό περιλαμβάνονται ο Βίλχεμ Βουντ και ο Έντουαρντ Τίτσενερ.

Στόχος του Δομισμού ήταν να εντοπίσει τα συστατικά στοιχεία των γνωστικών διεργασιών. Οι δομιστές χρησιμοποιούσαν τεχνικές όπως η ενδοσκόπηση για να αναλύσουν τις εσωτερικές διεργασίες του ανθρώπινου νου.

Κατά την πειραματική τεχνική ενδοσκόπησης που χρησιμοποίησαν οι δομιστές, εκπαιδευμένοι παρατηρητές εξέταζαν τις εσωτερικές τους αντιδράσεις. Μέσω αυτής της προσέγγισης, επίσης γνωστή ως πειραματική αυτό-παρατήρηση, εκείνοι που διεξήγαγαν τα πειράματα, όπως ο Βουντ, εκπαίδευαν τα άτομα στην όσο το δυνατόν πιο προσεκτική και αντικειμενική ανάλυση των σκέψεών τους.

Αυτές οι μέθοδοι μπορεί να μην ήταν και οι πιο αποδεδειγμένα αποτελεσματικές, όπως είναι κατανοητό, αλλά η Σχολή του Δομισμού έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της πειραματικής ψυχολογίας.

Η Σχολή του Λειτουργισμού

Ο Λειτουργισμός δημιουργήθηκε ως αντίδραση στις θεωρίες της Σχολής του Δομισμού και επηρεάστηκε πολύ από το έργο του Γουίλιαμ Τζέιμς. Εστίαζε στις λειτουργίες και την προσαρμοστικότητα του νου.

Οι στοχαστές του Λειτουργισμού ενδιαφέρονταν για τον ρόλο που έπαιζαν αυτές οι γνωστικές διεργασίες, και όχι για αυτές καθαυτές τις διεργασίες.

Για παράδειγμα, αντί να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τις υποκείμενες διαδικασίες που προκαλούν τις ψυχικές διαταραχές, επικεντρώνονταν στην κατανόηση της λειτουργίας αυτών των διαταραχών. Αποκτώντας καλύτερη γνώση του σκοπού, θα βοηθούσε τους ψυχολόγους να κατανοήσουν καλύτερα πως επιτρέπει ο νους στα άτομα να ανταποκρίνονται και να προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους.

Η Σχολή του Λειτουργισμού ενδιαφερόταν για τον στόχο των σκέψεων και των συμπεριφορών, ενώ ο Δομισμός για τα στοιχεία που αποτελούν τη συνείδηση. Ενώ ο Λειτουργισμός εξαφανίστηκε ως σχολή σκέψης, η επίδρασή του παρέμεινε στην εφαρμοσμένη ψυχολογία, στον συμπεριφορισμό και στην εκπαιδευτική ψυχολογία .

Σε αντίθεση με άλλες γνωστές σχολές σκέψης στην ψυχολογία, ο Λειτουργισμός δεν συνδέεται με έναν μόνο βασικό στοχαστή. Αντιθέτως, με αυτόν συνδέονται αρκετοί στοχαστές, μεταξύ των οποίων οι Τζον Ντιούι , ο Τζέιμς Ρόουλαντ Έιντζελ και ο Χάρβεϊ Καρ.

Κάποιοι ιστορικοί έχουν αμφισβητήσει το εάν ο λειτουργισμός θα πρέπει να θεωρείται επίσημη Σχολή Ψυχοθεραπείας, δεδομένου ότι δεν έχει έναν επικεφαλής ή επίσημες αρχές.

Η Σχολή Γκεστάλτ

Η Σχολή Γκεστάλτ (Ψυχολογία της Μορφής) ήταν μια Σχολή βασισμένη στην ιδέα πως τα άτομα βιώνουν τα πράγματα ολιστικά. Αυτή η προσέγγιση ξεκίνησε από τη Γερμανία και την Αυστρία στα τέλη του 19ου αιώνα, ως αντίδραση στη στοιχειακή προσέγγιση του Δομισμού.

Μεταξύ των στοχαστών που συνδέθηκαν με τη Σχολή Γκεστάλτ είναι ο Μαξ Βερτχάιμερ, ο Βολφγκανγκ Κέλερ και ο Κουρτ Κόφκα.

Αντί να αναλύουν τις σκέψεις και τη συμπεριφορά στα βασικά συστατικά τους, οι ψυχολόγοι της Γκεστάλτ πίστευαν πως πρέπει να εξετάζουμε την εμπειρία ολιστικά. Σύμφωνα με τους στοχαστές της Γκεστάλτ, το όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του – μια φιλοσοφία που είναι γνωστή ως ολιστική.

Κάποια παραδείγματα αυτού του τρόπου σκέψης αποτελούν οι εξηγήσεις για οπτικά φαινόμενα όπως οι οφθαλμαπάτες. Ο Βερτχάιμερ περιέγραψε τη φαινομενική κίνηση (phi phenomenon) μελετώντας πώς φώτα που αναβόσβηναν σε διαφορετικό χρόνο προκαλούσαν την ψευδαίσθηση της κίνησης. Σύμφωνα με αυτό το φαινόμενο, η διαδοχή εικόνων με γρήγορο ρυθμό δίνουν την εντύπωση πως υπάρχει κίνηση.

Η Σχολή του Συμπεριφορισμού

Η Σχολή του Συμπεριφορισμού ήταν η κυρίαρχη τη δεκαετία του 1950. Βασιζόταν στο έργο στοχαστών όπως ο Τζον Μπ. Γουάτσον ο Ιβάν Παβλόφ και ο Μπ. Φ. Σκίνερ.

Σύμφωνα με τον Συμπεριφορισμό, η συμπεριφορά εξηγείται από εξωτερικά αίτια παρά από εσωτερικές δυνάμεις. Επικεντρώνεται στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά. Ακολουθούν παραδείγματα θεωριών που αναδύθηκαν εκείνη την περίοδο:

• Κλασική εξαρτημένη μάθηση: Πρόκειται για ένα είδος μάθησης που περιλαμβάνει τη σύνδεση ενός ουδέτερου ερεθίσματος με ένα ερέθισμα που με τρόπο φυσικό και αυτόματο προκαλεί μια αντίδραση. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός ενός ήχου με το σερβίρισμα του φαγητού. Αφότου δημιουργηθεί η συσχέτιση, το πρώην ουδέτερο ερέθισμα θα προκαλεί την ίδια αντίδραση με το φυσικό ερέθισμα.
• Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση : Αυτού του είδους η μάθηση περιλαμβάνει τη χρήση ανταμοιβών και τιμωριών για να δημιουργήσει τον συσχετισμό μεταξύ συμπεριφοράς και συνεπειών αυτή της συμπεριφοράς.

Η Σχολή του Συμπεριφορισμού επηρέασε σημαντικά την πορεία της ψυχολογίας. Πολλές ιδέες και τεχνικές που αναδύθηκαν από αυτή τη σχολή σκέψης χρησιμοποιούνται ευρέως και σήμερα. Η συμπεριφορική εκπαίδευση, το σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών, η θεραπεία αποστροφής και άλλες μέθοδοι χρησιμοποιούνται συχνά στην ψυχοθεραπεία και στα προγράμματα τροποποίησης συμπεριφοράς.

Η Σχολή της Ψυχανάλυσης (ψυχοδυναμική)

Η Σχολή της Ψυχανάλυσης ιδρύθηκε από τον Σίγκμουντ Φρόιντ . Αυτή η σχολή σκέψης εστίαζε στην επίδραση του ασυνείδητου νου στη συμπεριφορά. Άλλοι μείζονες στοχαστές της ψυχανάλυσης είναι η Άννα Φρόιντ και ο Ότο Ρανκ, καθώς και οι νέο-φροϊδικοί , όπως ο Έρικ Έρικσον , ο Άλφρεντ Άντλερ και η Κάρεν Χόρνι.

Ο Φρόιντ θεωρούσε πως ο ανθρώπινος νους αποτελείται από τρία στοιχεία: το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ:

• το Εκείνο περιλαμβάνει τις ενορμήσεις,
• το Εγώ είναι η πλευρά της προσωπικότητας που έρχεται αντιμέτωπη με την πραγματικότητα,
• το Υπερεγώ περιλαμβάνει τις ιδέες και τις αξίες που εσωτερικεύουμε από τους γονείς μας και τον πολιτισμό.

Ο Φρόιντ πίστευε πως η αλληλεπίδραση αυτών των τριών στοιχείων είναι που οδηγεί σε όλες τις σύνθετες ανθρώπινες συμπεριφορές.

Άλλες σημαντικές θεωρίες της Σχολής της Ψυχανάλυσης περιλάμβαναν την ιδέα του συνειδητού και του ασυνείδητου, την ψυχοσεξουαλική προσέγγιση του Φρόιντ σχετικά με την ανάπτυξη της προσωπικότητας και την έννοια των ενστίκτων ζωής και θανάτου.

Το έργο του Φρόιντ έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της θεραπείας μέσω της ομιλίας ως προσέγγιση στην αντιμετώπιση ψυχικών ασθενειών. Πολλές παραδοσιακές φροϊδικές προσεγγίσεις δεν προτιμώνται πλέον. Ωστόσο, η σύγχρονη ψυχανάλυση εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχολογία. Σύμφωνα με έρευνες, η αυτό-εξέταση μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική ανάπτυξη.

Η φροϊδική σχολή σκέψης ήταν απίστευτα επιδραστική, όμως προκάλεσε και σημαντικές διαφωνίες. Αυτή η διαμάχη συνεχίζεται και σήμερα.

Η Σχολή της Ανθρωπιστικής Προσέγγισης

Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε ως αντίλογος στην ψυχανάλυση και στον συμπεριφορισμό. Η ανάπτυξή της επηρεάστηκε από το έργο στοχαστών του ανθρωπισμού, όπως ο Αβραάμ Μάσλοου, ο Καρλ Ρότζερς και ο Κλαρκ Μουστάκας.

Ενώ οι πρώτες σχολές σκέψεις επικεντρώθηκαν κυρίως στην αποκλίνουσα ανθρώπινη συμπεριφορά, η ανθρωπιστική ψυχοθεραπεία στόχευε στο να βοηθήσει το άτομο να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του. Συγκεκριμένα, επικεντρωνόταν σε θέματα όπως:

• Να γίνει το άτομο πλήρως λειτουργικό: Να βρίσκεται σε επαφή με τις πιο κρυφές επιθυμίες του και να εμπιστεύεται τα ένστικτά του. 
• Ελεύθερη βούληση: Η δυνατότητα που έχει το άτομο να κάνει τις επιλογές του, να επιλέξει τρόπους δράσης και να έχει τον έλεγχο της ζωής του.
• Ιεράρχηση αναγκών: Θεωρία που εισήγαγε ο Μάσλοου, σύμφωνα με την οποία τα άτομα κινητοποιούνται από μια σειρά όλο και πιο σύνθετων αναγκών, ξεκινώντας από τις βασικές ψυχολογικές ανάγκες έως την ανάγκη να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους.
• Εκστατικές εμπειρίες: Στιγμές απόλυτης, υπερβατικής ευτυχίας, που παίζουν σημαντικό ρόλο στην αυτό-πραγμάτωση (.    
• Αυτό-πραγμάτωση : Η πλήρης ανάπτυξη των δυνατοτήτων μας.

Η Σχολή της Ανθρωπιστικής Προσέγγισης παραμένει αρκετά δημοφιλής σήμερα και έχει επηρεάσει σημαντικά άλλους τομείς της ψυχολογίας, όπως τη θετική ψυχολογία , που επικεντρώνεται στο να καταφέρει το άτομο να ζήσει μια ζωή πιο χαρούμενη, με περισσότερο νόημα.

Η Γνωσιακή Σχολή

Η Γνωσιακή (Γνωστική) ψυχοθεραπεία μελετάει τις γνωστικές διεργασίες, όπως το πώς σκέφτονται, αντιλαμβάνονται, θυμούνται και μαθαίνουν τα άτομα. Ως μέρος του ευρύτερου τομέα της γνωσιακής επιστήμης, αυτός ο κλάδος της ψυχολογίας σχετίζεται με άλλα αντικείμενα, όπως τη νευροεπιστήμη, τη φιλοσοφία και τη γλωσσολογία.

Η Γνωσιακή ψυχοθεραπεία εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950, κατά ένα μέρος ως απάντηση στον συμπεριφορισμό. Κριτικοί του συμπεριφορισμού επεσήμαναν πως δεν μπορούσε να εντοπίσει τον τρόπο με τον οποίο οι εσωτερικές διεργασίες επιδρούν στη συμπεριφορά.

Ακολουθούν παραδείγματα θεωριών που αναδείχθηκαν μέσα από τη γνωσιακή σχολή σκέψης:

• Στάδια γνωσιακής ανάπτυξης: Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία του Ζαν Πιαζέ, τα παιδιά περνούν από διαδοχικά στάδια διανοητικής ανάπτυξης.
• Κοινωνικοπολιτισμική θεωρία: Η θεωρία αυτή του Λεβ Ιγκότσκι, εξέταζε το πώς η διάδραση με πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες επηρεάζει τη διανοητική ανάπτυξη.
• Η θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών: Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο νους λειτουργεί όπως ένας υπολογιστής προκειμένου να επεξεργαστεί και να ερμηνεύσει πληροφορίες σχετικά με τον κόσμο.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) επηρεάστηκε επίσης πολύ από αυτή την προσέγγιση. Στο επίκεντρό της βρίσκεται ο τρόπος με τον οποίο τα μοτίβα αρνητικών σκέψεων επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τα ψυχολογικά προβλήματα.

Η περίοδος της Γνωσιακής Σχολής αποκαλείται και «γνωσιακή επανάσταση», καθώς άρχισε να εμφανίζεται ένας ερευνητικός πλούτος σχετικά με την επεξεργασία πληροφοριών, τη γλώσσα, τη μνήμη και την αντίληψη.

Ενώ κάποιες σχολές σκέψης ξεθώριασαν, καθεμία επηρέασε την πορεία της ανάπτυξης της ψυχολογίας. Κάποιες πιο πρόσφατες σχολές ψυχολογίας, όπως του Συμπεριφορισμού και η Γνωσιακή, παραμένουν πολύ επιδραστικές.

Στην εποχή μας, πολλοί ψυχολόγοι δεν ταυτίζονται μόνο με μία σχολή σκέψης. Αντιθέτως, επιλέγουν στοιχεία από διαφορετικές προσεγγίσεις και υπόβαθρα.