Όλοι θαυμάζουμε τον κύκνο που πλέει με χάρη στο νερό. Λίγοι όμως έχουμε σκεφτεί ότι την ίδια ώρα, κάτω από το γαλήνιο, πουπουλένιο σύννεφο που αντικρύζουμε, δυο πόδια δουλεύουν σαν ηλεκτρικό μοτεράκι. Κανένα άλλο υδρόβιο πουλί δεν φτάνει την ταχύτητα με την οποία κινείται ο κύκνος. Σταθερά και ασταμάτητα, για να ακολουθήσει την πορεία του και να κρατηθεί στην επιφάνεια, ο κύκνος δουλεύει πυρετωδώς τα πόδια του.
Όταν διάβασα το άρθρο που ακολουθεί είχα σκεφτεί άλλο τίτλο όπως: «Ταλέντο ή ιδρώτας;», «Ταλέντο ή σκληρή δουλειά;», «Γιατί επιβραβεύουμε το έμφυτο ταλέντο αντί για τη σκληρή δουλειά;». Αλλά μετά βρήκα το «Like a swan on water» (Σαν τον κύκνο στο νερό), τη φράση που χρησιμοποιούν οι Βρετανοί για να περιγράψουν ότι συχνά βλέπουμε το αποτέλεσμα, την επιτυχία, χωρίς να σκεφτόμαστε την προσπάθεια που καταβάλλεται για να παραχθεί.
Η επιτυχημένη πορεία σχεδόν σε όλους τους τομείς οφείλεται σε έναν συνδυασμό ταλέντου και προσπάθειας. Ωστόσο όταν οι περισσότερες διακεκριμένες προσωπικότητες περιγράφουν τη διαδρομή τους, προτάσσουν τη σκληρή δουλειά, ενώ, παραδόξως, πολλές φορές υποβαθμίζουν τον ρόλο των έμφυτων ικανοτήτων τους. Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό;
Άρθρο του Ντέιβιντ Ρόμπσον/ Απόδοση Έφη Ζέρβα
Είναι πολύ γνωστή η φράση του Τόμας Έντισον πως «η ευφυΐα είναι 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας», αλλά υπάρχουν και πολλές παραλλαγές της. Για παράδειγμα, η συμβουλή της Οκτάβια Μπάτλερ προς τους νέους συγγραφείς: «Ξεχάστε το ταλέντο. Εάν το έχετε, καλώς. Εάν δεν το έχετε, δεν πειράζει. Η συνήθεια είναι πιο αξιόπιστη από την έμπνευση και η συνεχής μάθηση πιο αξιόπιστη από το ταλέντο».
Ο Πορτογάλος ποδοσφαιριστής Κριστιάνο Ρονάλντο επίσης δίνει έμφαση στο αίμα, στα δάκρυα και στον ιδρώτα που έχει χύσει στις προπονήσεις του. Όταν ρωτήθηκε για το μυστικό της επιτυχίας του, απάντησε: «Το ταλέντο χωρίς σκληρή δουλειά είναι ένα τίποτα».
Αυτά τα αφηγήματα ίσως είναι χρήσιμα στους πλούσιους και διάσημους που επιθυμούν να εμφανίζονται ταπεινοί και προσγειωμένοι. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν πως η υπερβολική έμφαση στη σπουδαιότητα της σκληρής δουλειάς μπορεί να «γυρίσει μπούμερανγκ» σε πολλές επαγγελματικές περιστάσεις, εξαιτίας ενός φαινομένου γνωστού ως «προκατάληψη της φυσικότητας». Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες, οι άνθρωποι σέβονται περισσότερο εκείνους με έμφυτα ταλέντα παρά εκείνους που έπρεπε να κοπιάσουν για την επιτυχία τους.
Η προκατάληψη υπέρ του ταλέντου θεωρείται ότι λειτουργεί υποσυνείδητα, με άδικες συνέπειες. Για παράδειγμα, οι υπεύθυνοι προσλήψεων μπορεί να προτιμήσουν έναν λιγότερο καταρτισμένο υποψήφιο, εάν πιστεύουν πως τα επιτεύγματά του οφείλονται στο ταλέντο του, και όχι έναν έναν πιο καταξιωμένο υποψήφιο που έχει επιδείξει επιμονή και αποφασιστικότητα.
Οι επιστήμονες έχουν κάποιες συμβουλές για το πώς μπορούμε να αποφύγουμε να μας «τιμωρήσουν» για τη σκληρή μας δουλειά.
Ανόθευτη ευφυΐα
Στην ψυχολογία της κατανάλωσης, ο όρος προκατάληψη της φυσικότητας χρησιμοποιείται για να περιγράφει την προτίμησή μας για φυσικά αγαθά σε σύγκριση με συνθετικά . Ο πρώτος που εφάρμοσε αυτή την ιδέα στο πεδίο των ανθρώπινων ικανοτήτων είναι ο συγγραφέας Μάλκολμ Γκλάντγουελ, κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασής του προς την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) το 2002. Όπως σημείωσε, «βαθιά μέσα μας, πιστεύουμε πως όσο πιο κοντά βρίσκεται κάτι στην αρχική του κατάσταση, όσο λιγότερο μετασχηματισμένο ή νοθευμένο είναι, τόσο πιο επιθυμητό είναι». Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, κάποιος που εργάστηκε σκληρά για να επιτύχει έχει πάει, ουσιαστικά, κόντρα στη «φύση» του και τα επιτεύγματά του θα είναι λιγότερο σεβαστά.
Το επιχείρημα του Γκλάντγουελ βασίστηκε κυρίως στην παρατήρηση παρά σε πειραματικά στοιχεία. Ωστόσο, από τότε, η Τσία-Τζονγκ Τσάι, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του University College London, θέτει σε πειραματισμό την ιδέα αυτή σε μια σειρά μελετών.
Το αρχικό πείραμα της Τσάι, που πραγματοποιήθηκε όταν ήταν στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, εξέταζε την αντίληψη των ανθρώπων σχετικά με το ταλέντο στη μουσική. Οι συμμετέχοντες ήταν όλοι μουσικοί και άκουσαν δύο ηχητικά αρχεία διάρκειας 20 δευτερολέπτων το καθένα, από μια εκτέλεση του Trois mouvements de Petrouchka του Στραβίνσκι. Και τα δύο αποσπάσματα εκτελέστηκαν από την πιανίστρια Γκουίνεθ Τσεν. Ωστόσο, άφησαν όσους συμμετείχαν στο πείραμα να πιστεύουν πως επρόκειτο για ηχογραφήσεις από δύο διαφορετικούς πιανίστες.
Μαζί με κάθε αρχείο έδιναν στους συμμετέχοντες ένα μικρό βιογραφικό που έδινε έμφαση είτε στο ταλέντο του μουσικού είτε στη σκληρή δουλειά που τον βοήθησε να εξελιχθεί. Μετά την ακρόαση, έπρεπε να αξιολογήσουν την ικανότητα του μουσικού και τις πιθανότητες για μια μελλοντική επιτυχία αλλά και πρόσληψής του σε θέση επαγγελματία μουσικού.
Θεωρητικά, οι συμμετέχοντες έπρεπε να βαθμολογήσουν και τα δύο αποσπάσματα το ίδιο. Άλλωστε, άκουγαν διαφορετικά σημεία της ίδιας εκτέλεσης. Ωστόσο, η Τσάι βρήκε πως τα βιογραφικά είχαν σημαντική επίδραση στην κρίση τους: έδωσαν πολύ υψηλότερους βαθμούς, αν είχαν διαβάσει σχετικά με το έμφυτο ταλέντο του καλλιτέχνη και χαμηλότερους, αν είχαν ενημερωθεί πως εξασκούνταν καθημερινά.
Παραδόξως, αυτές οι κρίσεις έρχονταν σε ευθεία αντίθεση με τις πεποιθήσεις των συμμετεχόντων. Όταν τους ρώτησαν ευθέως σχετικά με το ποιος είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας της επιτυχίας, οι περισσότεροι απάντησαν πως είναι η προσπάθεια παρά το ταλέντο. Με δεδομένο αυτό το αποτέλεσμα, η Τσάι θεωρεί πως η προκατάληψη υπέρ του ταλέντου αποτελεί αποτέλεσμα υποσυνείδητων διαδικασιών του εγκεφάλου: «Ίσως να μην αντιλαμβανόμαστε την αναντιστοιχία».
Γεννημένοι για μεγαλεία
Η Τσάι, για να δει εάν η προκατάληψη υπέρ του ταλέντου ισχύει και σε άλλους τομείς εκτός της μουσικής, σχεδίασε ένα παρόμοιο πείραμα που εξέταζε τη στάση μας απέναντι στην επιχειρηματική επιτυχία.
Στον κάθε συμμετέχοντα δόθηκε η περιγραφή ενός εκκολαπτόμενου επιχειρηματία και ηχητική παρουσίαση του επιχειρηματικού του σχεδίου, διάρκειας ενός λεπτού. Οι πληροφορίες ήταν οι ίδιες, εκτός από λίγες φράσεις που περιέγραφαν το πώς είχε φτάσει στο σημείο όπου βρισκόταν. Στους μισούς συμμετέχοντες παρουσίασαν τον επιχειρηματία ως κάποιον που εργάστηκε σκληρά και στους άλλους μισούς, ως κάποιον με έμφυτο ταλέντο.
Αφότου διάβασαν την περιγραφή, οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τους επιχειρηματίες και τις προτάσεις τους. Η Τσάι συνάντησε τον ίδιο τρόπο αξιολόγησης με εκείνο στις εκτιμήσεις των μουσικών ικανοτήτων. Κατά μέσο όρο, οι συμμετέχοντες είχαν μεγαλύτερο σεβασμό για τα επιτεύγματα όσων είχαν ταλέντο και βαθμολόγησαν με μεγαλύτερο βαθμό το επιχειρηματικό τους σχέδιο.
Μια τόσο προκατειλημμένη διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να έχει σοβαρό κόστος. Όταν τους ζήτησαν να συγκρίνουν διάφορους υποψήφιους, οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν πρόθυμοι να επενδύσουν σε επιχειρηματίες με χαμηλότερη βαθμολογία σε τεστ νοημοσύνης (κατά 30 βαθμούς), λιγότερα χρόνια εμπειρίας σε ηγετικές θέσεις και 31.000 δολάρια λιγότερα σε σωρευμένο κεφάλαιο, μόνο και μόνο επειδή τους είπαν ότι οι συγκεκριμένοι υποψήφιοι έχουν φτάσει έως εδώ με όπλο το ταλέντο τους.
Η προκατάληψη υπέρ του ταλέντου εμφανίζεται από πολύ μικρή ηλικία. Σε έρευνά της με συναδέλφους της στο Πανεπιστήμιο Επιστημών και Τεχνολογιών του Χονγκ Κονγκ, η Τσάι ανακάλυψε πως παιδιά ηλικίας ακόμα και πέντε ετών δείχνουν μεγαλύτερο σεβασμό σε εκείνους με έμφυτες ικανότητες. Σε αυτή την περίπτωση, οι ερευνητές διηγήθηκαν στους συμμετέχοντες μια ιστορία για δύο ανθρώπους που περιέγραφαν πόσο εύκολα έκαναν φίλους. Ενστικτωδώς, οι συμμετέχοντες προτίμησαν εκείνον που ήταν δημοφιλής από τη φύση του, σε σύγκριση με εκείνον που είχε δουλέψει σκληρά για να χτίσει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Όπως λέει η Τσάι, «η προκατάληψη της φυσικότητας απαντάται σε πολλούς τομείς, ηλικίες και κουλτούρες».
Προσοχή στη νοοτροπία σας
Το έργο της Τσάι συναντιέται με πολλές έρευνες σχετικά με τον τρόπο που οι προσωπικές μας πεποιθήσεις διαμορφώνουν την εκπαίδευσή μας και την επαγγελματική μας ανάπτυξη.
Σύμφωνα με αυτές, τα άτομα με «περιοριστική νοοτροπία» («fixed mindset») πιστεύουν πως οι ικανότητές τους είναι δεδομένες, ενώ εκείνα με «νοοτροπία ανάπτυξης» («growth mindset») θεωρούν πως μπορούν να εξελίξουν τις δυνατότητές τους. Σε γενικές γραμμές, τα άτομα με νοοτροπία ανάπτυξης είναι πιο ανθεκτικά στις αντιξοότητες και πιο πιθανόν να επιμείνουν προς την επίτευξη των στόχων τους, με καλύτερα αποτελέσματα.
Με βάση αυτή τη μελέτη, πολλά σχολεία και οργανισμοί έχουν αρχίσει να συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν την νοοτροπία ανάπτυξης στους μαθητές και το προσωπικό τους.
«Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας σχετικά με τη νοοτροπία εξετάζει τι πιστεύω εγώ και πώς αυτό διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο εγώ αντιδρώ και αποδίδω σε διαφορετικές περιστάσεις», σημειώνει η Ανίτα Ρατάν, αναπληρώτρια καθηγήτρια Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο London Business School. «Αυτό που μου αρέσει στη δουλειά της Τσία-Τζονγκ Τσάι είναι πως αντιστρέφει την οπτική αυτή και εξετάζει το πώς αξιολογούμε τους άλλους», προσθέτει η ίδια.
Η Ρατάν εκτιμάει πως οι ηγέτες προκρίνουν την νοοτροπία ανάπτυξης, ενώ εξακολουθούν να δείχνουν υποσυνείδητη προτίμηση για άτομα που φαίνεται να έχουν έμφυτα ταλέντα.
Πώς θα κερδίσουμε τη θέση που διεκδικούμε
Σε ατομικό επίπεδο, η προκατάληψη υπέρ του ταλέντου ίσως επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιαζόμαστε στους άλλους.
Στο φετινό ετήσιο συνέδριο της Εταιρείας Ψυχολογίας της Προσωπικότητας και Κοινωνικής Ψυχολογίας (Society for Personality and Social Psychology), η Κλαρίσα Κόρτλαντ, συνάδελφος της Τσάι, παρουσίασε τα αποτελέσματα μιας έρευνας που εξέταζε τη στάση 6.000 αποφοίτων ανώτατης εκπαίδευσης που εργάζονταν ως επικεφαλής στον χώρο των επιχειρήσεων. Όταν τους ζητήθηκε να περιγράψουν την επαγγελματική τους διαδρομή, περίπου το 80% εστίασε περισσότερο στην προσπάθεια και την πειθαρχία, παρά στις έμφυτες ικανότητες. Αυτό το ποσοστό ήταν ακόμα μεγαλύτερο όταν έπρεπε να φανταστούν ότι περιγράφουν τη διαδρομή τους σε άλλα άτομα. «Όταν θέλουμε να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας και τη δουλειά μας , ενστικτωδώς αναφερόμαστε στη σκληρή προσπάθειά μας», είπε η Κόρτλαντ.
Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός πως οι περισσότεροι επιθυμούν να μην φανούν υπερόπτες και θεωρούν πως το να εστιάσουν στη σκληρή δουλειά και όχι στο ταλέντο μπορεί να τους κάνει να φανούν πιο προσγειωμένοι. Η αλαζονεία απωθεί και σε μια συνέντευξη για θέση εργασίας, ίσως δοθεί η εντύπωση ότι θα έρχεστε σε σύγκρουση με τα άλλα μέλη της ομάδας και πως θα δυσκολεύεστε να ακολουθείτε διαταγές.
Στο ίδιο μήκος κύματος, έρευνα της Κριστίνα Μπράουν, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Arcadia University της Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, κατέδειξε πως κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Όταν πρόκειται για θέσεις που απαιτούν ένα «λαμπερό αστέρι», ίσως προτιμώνται οι διάνοιες· ωστόσο, για μια θέση που απαιτείται συνεργασία, επιλέγονται άνθρωποι που εργάζονται σκληρά. Σήμερα, οι περισσότερες θέσεις απαιτούν έναν βαθμό συνεργασίας. Αν, λοιπόν, εστιάσουμε μόνο στις έμφυτες ικανότητές μας, τότε ίσως δώσουμε την εντύπωση της «ντίβας» που θα δυσκολευτεί να συνεργαστεί.
Άρα το πιο έξυπνο είναι να δίνουμε μια ισορροπημένη εικόνα της διαδρομής μας, χωρίς να εστιάζουμε αποκλειστικά στο ένα ή το άλλο στοιχείο. Για παράδειγμα, σε μια συνέντευξη, μπορούμε να αναφέρουμε τους τομείς στους οποίους χρειάστηκε να εργαστούμε πιο σκληρά, αλλά και τα δυνατά μας σημεία, που μας βοήθησαν να προχωρήσουμε.
Είτε η αναλογία ιδρώτα και ταλέντου είναι 99 προς 1, όπως έλεγε ο Έντισον, είτε 50:50, σημασία έχει να αναγνωρίσετε ότι και τα δυο συνέβαλαν στην μέχρι τώρα πορεία σας.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος