«Μικροί Ακτιβιστές – Μικρές Ακτιβίστριες»: Ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο

Τι είναι ο ρατσισμός και τι η ξενοφοβία; Απολαμβάνουμε όλοι οι άνθρωποι το δικαίωμα στην ισότητα; Τι ήταν η πολιτική Απαρτχάιντ; Τι είναι το φύλο και πως συνδέεται με την σεξουαλικότητα; Γιατί με αφορά η περιβαλλοντική καταστροφή; Υπάρχουν άλλα παιδιά ακτιβιστές; Εγώ τι μπορώ να κάνω; Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μικροί Ακτιβιστές – Μικρές Ακτιβίστριες της Openous, τα παιδιά μέσω διαδραστικών/βιωματικών δραστηριοτήτων, διασκεδαστικών κουίζ και δραστηριοτήτων επίλυσης προβλημάτων (problem solving) έρχονται σε επαφή με σημαντικές έννοιες και αξίες παγκόσμιας σημασίας, καλλιεργούν την ψυχική τους ανθεκτικότητα και μετατρέπονται σε μικρούς ακτιβιστές που βρίσκουν λύσεις για έναν καλύτερο κόσμο.

Πρόκειται για ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο αξιοποιεί τον εκπαιδευτικό ακτιβισμό και τα οφέλη του, για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Μιλήσαμε με την ιδρύτρια του προγράμματος, Νικολέτα Ρεκατσίνα, για το τι σημαίνει ουσιαστικά ο ακτιβισμός, μια έννοια που χρήζει διευκρίνισης, καθώς είναι συνυφασμένη με αρκετά στερεότυπα.

Συνέντευξη στη Δάφνη Σκαλιώνη

-Ορισμένοι συγχέουν την έννοια του ακτιβισμού με αυτήν του εθελοντισμού. Ποια είναι η διαφορά;

-Στον πυρήνα του, ο ακτιβισμός έχει να κάνει με την προσπάθεια δημιουργίας θετικών αλλαγών στην κοινωνία, συχνά αμφισβητώντας τις υπάρχουσες δομές εξουσίας ή υπερασπιζόμενος περιθωριοποιημένες ομάδες. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση σε σημαντικά ζητήματα, την κινητοποίηση των ανθρώπων για ανάληψη δράσης και την άσκηση πίεσης σε κυβερνήσεις και άλλους θεσμούς για να προβούν σε αλλαγές προς όφελος της κοινωνίας ως σύνολο. Μπορεί να λάβει πολλές μορφές, όπως ειρηνικές διαμαρτυρίες, συγκεντρώσεις, άσκηση πίεσης και εκστρατείες συνηγορίας. Ενώ ορισμένοι ακτιβιστές εμπλέκονται σε πιο συγκρουσιακές ή ριψοκίνδυνες τακτικές, όπως η πολιτική ανυπακοή ή η άμεση δράση, η συντριπτική πλειονότητα του ακτιβισμού είναι μη βίαιη και νόμιμη.

Ο εθελοντισμός, από την άλλη πλευρά, αναφέρεται στην πράξη της προσφοράς του χρόνου και των δεξιοτήτων κάποιου για να βοηθήσει άλλους, συνήθως μέσω μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ή κοινοτικών ομάδων. Ενώ ο εθελοντισμός μπορεί να περιλαμβάνει συνηγορία ή πολιτική δράση, γενικά επικεντρώνεται στην παροχή άμεσης βοήθειας και υποστήριξης σε όσους έχουν ανάγκη. Παραδείγματα τέτοιων δράσεων είναι η εθελοντική εργασία σε μια κουζίνα συσσιτίου, η διδασκαλία σε παιδιά από μειονεκτούντα περιβάλλοντα, η εθελοντική αιμοδοσία ή/και η βοήθεια σε μια τοπική φιλανθρωπική εκδήλωση.

Ενώ ο ακτιβισμός και ο εθελοντισμός συχνά μπορεί να επικαλύπτονται, η κύρια διαφορά τους έγκειται στην δέσμευση, την εστίαση και την προσέγγισή τους. Ο ακτιβισμός επιδιώκει να επιφέρει ευρύτερες κοινωνικές ή πολιτικές αλλαγές οι οποίες απαιτούν μακροχρόνια δέσμευση χρόνου, ενώ ο εθελοντισμός στοχεύει στην παροχή άμεσης βοήθειας σε άτομα ή κοινότητες που έχουν ανάγκη χωρίς να απαιτείται η δέσμευση χρόνου.

-Όταν ακούει κανείς τη λέξη «ακτιβιστής», έχει συχνά στο μυαλό του την εικόνα κάποιου που κάνει επικίνδυνα πράγματα, σκαρφαλώνει, συμμετέχει σε «αντιδραστικές» δράσεις, και ενδεχομένως κινδυνεύει να συλληφθεί. Προφανώς δεν είναι μόνο αυτό ακτιβισμός. Πώς ακριβώς θα τον ορίζατε;

-Πράγματι, στην Ελλάδα, όταν μιλάμε για τον ακτιβισμό, συχνά έχουμε στο μυαλό μας ανθρώπους δεμένους σε δέντρα υπό την απειλή μιας μπουλντόζας, έτοιμη να τους καταπλακώσει. Ή ανθρώπους που συλλαμβάνονται στην προσπάθεια τους να υπερασπιστούν το δίκαιο έναντι στο άδικο. Αυτή, όμως, η παρανόηση σε συνδυασμό με την λανθασμένη πεποίθηση ότι τα παιδιά δεν είναι σε θέση να καταλάβουν δύσκολες έννοιες, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και ο σεξισμός, δημιουργούν μία διαστρέβλωση της πραγματικότητας και δεν μας επιτρέπουν να εντάξουμε τον ακτιβισμό στην ζωή μας και να επωφεληθούμε από αυτόν.

Ο ακτιβισμός μπορεί να οριστεί ως η πράξη ανάληψης σκόπιμης και συχνά συλλογικής δράσης για την επίτευξη κοινωνικής ή πολιτικής αλλαγής. Οι ακτιβιστές μπορούν να συμμετέχουν σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, από διαμαρτυρίες και πολιτική ανυπακοή μέχρι κοινοτική οργάνωση, συνηγορία και εκπαίδευση. Ο ακτιβισμός μπορεί να επικεντρώνεται σε μια ποικιλία θεμάτων, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η περιβαλλοντική δικαιοσύνη, η φυλετική δικαιοσύνη, η ισότητα των φύλων και η οικονομική δικαιοσύνη.

Ενώ ορισμένοι ακτιβιστές μπορεί να συμμετέχουν σε πιο συγκρουσιακές τακτικές όπως οι διαμαρτυρίες και η πολιτική ανυπακοή, δεν χαρακτηρίζεται όλος ο ακτιβισμός από τέτοιες ενέργειες. Ο ακτιβισμός μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την συλλογή και υποβολή υπογραφών σε εκλεγμένους αξιωματούχους, τη συμμετοχή σε κοινοτικές πρωτοβουλίες ή τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και άλλων ψηφιακών πλατφορμών για την ευαισθητοποίηση και την υπεράσπιση της αλλαγής.

Σε τελική ανάλυση, ο ακτιβισμός αφορά την ανάληψη δράσης για τη δημιουργία θετικών αλλαγών, είτε σε τοπικό, εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ένας τρόπος για τα άτομα και τις ομάδες να χρησιμοποιήσουν τη συλλογική τους δύναμη και φωνή για να αμφισβητήσουν τα συστήματα καταπίεσης και να εργαστούν για μια πιο δίκαιη και ισότιμη κοινωνία.

-Πώς αντιδρούν μέχρι στιγμής γονείς και εκπαιδευτικοί ακούγοντας για το πρόγραμμα; Σας έχει τύχει κάποια αρνητική αντίδραση, βασισμένη ίσως στο στερεότυπο που αναφέραμε;

-Η αλήθεια είναι ότι καθώς σχεδιάζαμε το πρόγραμμα «Μικροί Ακτιβιστές», η αντίδραση γονέων και εκπαιδευτικών ήταν κάτι που μας είχε προβληματίσει, ακριβώς λόγω του συγκεκριμένου στερεότυπου. Η πραγματικότητα όμως όχι μόνο δεν επιβεβαίωσε τον προβληματισμό μας, αλλά ανέδειξε την επιτακτική ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου εκπαιδευτικού προγράμματος, όπως την είχαμε εντοπίσει και εμείς εξαρχής. Από την πρώτη στιγμή που κάναμε γνωστό το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, είδαμε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς. Το περιεχόμενό του, εκτός από το ότι φέρνει σε επαφή τα παιδιά με τον ακτιβισμό και τους εκπροσώπους του, επικεντρώνεται σε αξίες και γνώσεις που απαιτούνται για να έχουν θετικό αντίκτυπο τόσο στην ποιότητα της ζωής τους ατομικά όσο και στις κοινότητές τους και στον κόσμο. Συγχρόνως αναπτύσσουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα αποκτώντας κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες κρίσιμες για την ζωή τους. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το πλήθος τραγικών γεγονότων με τα οποία έχουμε έρθει αντιμέτωποι τα τελευταία χρόνια, έχουν επιτείνει την ανάγκη τέτοιων προγραμμάτων και τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί το βλέπουν πλέον στην καθημερινότητά τους και είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την αξία τους.

-Τι (μπορούν να) κάνουν τα παιδιά ακτιβιστές;

-Τα παιδιά ακτιβιστές μπορούν να καταφέρουν τα πάντα! Μας το έχει δείξει άλλωστε και η ιστορία. Γκρέτα Τούνμπεργκ, Μαλάλα Γιουσαφζάι, Άζιαν Τζόνσον, Σόφι Σολ είναι μερικά μόνο παραδείγματα μικρών ακτιβιστών που μέσα από την δράση τους άλλαξαν την τοπική τους κοινωνία ή/και τον κόσμο.

Έτσι και τα παιδιά που συμμετέχουν στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα «Μικροί Ακτιβιστές» αρχικά μαθαίνουν για τον ακτιβισμό, τους μικρούς ακτιβιστές και ακτιβίστριες ανά τον κόσμο και την δράση τους και πως μπορούν και τα ίδια να γίνουν ένας/μία. Μάλιστα συναντούν από κοντά ή διαδικτυακά ακτιβιστές και ακτιβίστριες από την Ελλάδα και όλον τον κόσμο, συνομιλούν μαζί τους, τους θέτουν ερωτήματα και λαμβάνουν καθοδήγηση για να υλοποιήσουν την δική τους μικρή ακτιβιστική δράση. Δεν μαθαίνουν δηλαδή μόνο θεωρητικά γι αυτούς, αλλά τους συναντούν live μιλούν μαζί τους, εμπνέονται και κινητοποιούνται.

Στη συνέχεια, μαθαίνουν για σημαντικές έννοιες και αξίες, που συχνά είτε δεν «αγγίζουν» καθόλου στο σχολείο είτε τις «αγγίζουν» πολύ επιδερμικά. Πιο συγκεκριμένα μαθαίνουν για την ισότητα, τον φεμινισμό για αγόρια και για κορίτσια, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα, τις περιβαλλοντικές προκλήσεις και καλούνται όχι μόνο να τα κατανοήσουν και να τα εντοπίσουν γύρω τους, αλλά και να προτείνουν λύσεις συμμετέχοντας ουσιαστικά και πρακτικά υλοποιώντας την πρώτη τους ακτιβιστική δράση. Τέλος, τα παιδιά μέσα από την συμμετοχή τους στο πρόγραμμα αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη, την ενσυναίσθηση, την αυτοπεποίθησή και τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και τις ηγετικές τους δεξιότητες.

Με δύο λόγια τα παιδιά μέσα από τον εκπαιδευτικό ακτιβισμό αναπτύσσουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα, ενδυναμώνονται ενώ συγχρόνως τους δίνονται οι γνώσεις και τα εργαλεία να αναλάβουν δράση και να αλλάξουν τον κόσμο προς το καλύτερο!

-Πώς προέκυψε η σκέψη για το πρόγραμμα;

-Η σκέψη για το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προέκυψε μέσα από δύο σημαντικά ζητήματα με τα οποία έχουμε έρθει συχνά αντιμέτωποι κατά την υλοποίηση των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής ενδυνάμωσης στα παιδιά. Πρώτον, εντοπίσαμε ότι μεγάλο ποσοστό των παιδιών αγνοεί ή έχει στρεβλή εικόνα για σημαντικές έννοιες και γεγονότα, όπως για παράδειγμα τον ρατσισμό και εκδηλώσεις αυτού, τον φεμινισμό κ.ά. Και δεύτερον, την ανάγκη των  παιδιών να εκφράσουν τις απόψεις τους, να προτείνουν λύσεις και να δράσουν για κοινωνικά ζητήματα που αφορούν όλους τους πολίτες ενώ συχνά οι ενήλικες τους την στερούν πιστεύοντας ότι έτσι τα προστατεύουν. Τα ζητήματα αυτά, μεταξύ άλλων, επηρεάζουν αρνητικά την ενδυνάμωση των παιδιών και ως οργανισμός που ασχολούμαστε με την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας στα παιδιά, δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε τα «προβλήματα» αυτά άλυτα. Αυτή ήταν, λοιπόν, η αφορμή για να εισάγουμε τον εκπαιδευτικό ακτιβισμό για πρώτη φορά στην Ελλάδα, έχοντας η ίδια διαβάσει και παρακολουθήσει σεμινάρια για αυτόν στο εξωτερικό, καθώς μπορεί να καλύψει διαφορετικές και συγχρόνως αλληλοεξαρτώμενες θεμελιώδεις ανάγκες των παιδιών διαχρονικά. 

-Πόση είναι η διάρκειά του και σε τι μεγέθους και ηλικίας ομάδες απευθύνεται; Επίσης, έχει κάποιο κόστος;

-Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά από 10 έως 17 ετών και η διάρκειά του είναι 3 ώρες. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάλογα με την ακτιβιστική δράση που θα επιλέξουν τα παιδιά μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια από μερικές μέρες μέχρι μερικές εβδομάδες. Σε κάθε εκπαιδευτική δράση μπορούν να συμμετέχουν έως 20 παιδιά και παρέχεται δωρεάν.

-Πείτε μας λίγα λόγια για την Openous, τους στόχους της και τα εκπαιδευτικά της προγράμματα

-Η «Openous» είναι o 1ος οργανισμός στην Ελλάδα, ο οποίος έχει ως στόχο την οικοδόμηση κοινοτήτων ψυχικά ανθεκτικών παιδιών και εφήβων μέσω καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, δρώντας προληπτικά. Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα εννοούμε το να έχει κάποιος/α την ικανότητα να επανακάμπτει εσωτερικά μετά από κάθε δυσκολία. Το όραμά της Openous είναι μία ενδυναμωμένη και ψυχικά ανθεκτική κοινωνία, η οποία απαρτίζεται από ανθρώπους που έχουν όπλα τους την γνώση και τις δεξιότητες που τους επιτρέπουν να απολαμβάνουν μία καλή ποιότητα ζωής ατομικά και κατ’ επέκταση συνολικά.

Για να το πετύχει αυτό, τα εκπαιδευτικά της προγράμματα έχουν ως στόχο την ανάπτυξη των 10 δεξιοτήτων ζωής, δηλαδή της αυτοπεποίθησης/αυτοεκτίμησης, της συναισθηματικής νοημοσύνης, της ενσυναίσθησης, των ικανοτήτων αντιμετώπισης δυσκολιών (coping skills), της ενσυνείδησης, των επικοινωνιακών δεξιοτήτων και των διαπροσωπικών σχέσεων, της διαχείρισης συναισθημάτων και του άγχους, της κριτικής και δημιουργικής σκέψης και της επίλυσης προβλημάτων.

Επιπλέον, τα εκπαιδευτικά προγράμματα αφορούν θεματικές, οι οποίες δεν αποτελούν μέρος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, συνιστούν όμως αναπόσπαστο κομμάτι της μόρφωσης του ανθρώπου και ενισχύουν την ψυχική του ανθεκτικότητα συνδυαστικά με τις δεξιότητες ζωής. Τέτοιες θεματικές είναι: α) η ισότητα των φύλων και τα έμφυλα στερεότυπα, β) η σεξουαλική αγωγή, γ) η σωματική φροντίδα, δ) ο σεβασμός στην διαφορετικότητα.

Πρόκειται με δύο λόγια για μια ολιστική προσέγγιση της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης, η οποία βελτιώνει την επίδοση και την συμπεριφορά των παιδιών και τα ενδυναμώνει «χτίζοντας» τείχη προστασίας γύρω από την ψυχική τους ισορροπία. Μέχρι σήμερα, μέσα από τις δράσεις της, έχει εκπαιδεύσει και ενημερώσει πλήθος παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων για θέματα που αφορούν την κοινωνικο-συναισθηματική ενδυνάμωση των παιδιών και των εφήβων. Τέλος, εκτός από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, πυλώνες των δράσεών της αποτελούν η ενημέρωση του κοινού και η έρευνα πάνω στην ψυχική ανθεκτικότητα και την κοινωνικο-συναισθηματική ενδυνάμωση των παιδιών και των νέων.