Γιατί μας «στοιχειώνουν» τα αρνητικά σχόλια και ξεχνάμε τα θετικά

Στο Λύκειο είχα μια συμμαθήτρια που «έσπερνε» την ντροπή. Ακόμα θυμάμαι τα κακόβουλα σχόλιά της, ιδίως για τα παιδιά που κατά βάθος φθονούσε. Στη συνέχεια γνώρισα πολλούς ανθρώπους με την ίδια ποιότητα. Δεν είναι οι «τοξικοί». Αυτοί ανήκουν σε άλλη κατηγορία, θα γράψουμε άλλο άρθρο για τους τοξικούς. Εκείνο που έχει σημασία είναι γιατί εμείς «κολλάμε» τόσο στα αρνητικά. Δεν μπορεί… όλο και κάποια καλή κουβέντα θα έχουμε ακούσει.

Η Σάρα Γκρίφιθς, από το BBC , με βάση επιστημονικά δεδομένα, μας εξηγεί το πως και το γιατί «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει»!  Ως ενήλικες, μέσα από την εμπειρία μας, καταλαβαίνουμε πόσο ισχύει αυτή η παροιμία. Μπορεί οι πληγές από τα χτυπήματα να είναι θέμα εβδομάδων για να θεραπευτούν, οι πληγές όμως από τα αρνητικά σχόλια μπορεί να μας σημαδέψουν για μια ζωή.

Είτε πρόκειται για επισήμανση που μάς κάνει ο δάσκαλος στο σχολείο είτε για μια σκληρή κουβέντα από κάποιον φίλο ή εραστή την ώρα ενός καβγά, θυμόμαστε τις επικρίσεις πολύ περισσότερο από τα θετικά σχόλια. Αιτία, η «προδιάθεση αρνητικότητας».

Με βάση αυτή την προδιάθεση μπορεί να εξηγηθεί ένα ολόκληρο πλέγμα καταστάσεων. Ουσιαστικά, πρόκειται για την πανανθρώπινη τάση να επηρεαζόμαστε πολύ περισσότερο από τα αρνητικά παρά από τα θετικά συναισθήματα. Σύμφωνα με τον Ρόι Μπομάιστερ, κοινωνικό ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ και συγγραφέα του βιβλίου The Power of Bad: And How to Overcome It, μας ωθεί να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στις απειλές και να υπερβάλουμε για τους κινδύνους.

Η επικέντρωση στην πιο σκοτεινή πλευρά μπορεί να ακούγεται ως καταθλιπτική προοπτική, ωστόσο, μας έχει βοηθήσει να ξεπεράσουμε τα πάντα -από φυσικές καταστροφές μέχρι πανδημίες και πολέμους- με το να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι (παρόλο που υπάρχουν αποδείξεις πως η αισιοδοξία μπορεί επίσης να συμβάλει στην προστασία από το στρες που προκαλείται από ακραίες καταστάσεις).

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε για να προστατεύει το σώμα μας και να μας κρατάει ζωντανούς. Διαθέτει τρία συστήματα για την αντιμετώπιση νέων κινδύνων: το παλαιό σύστημα βασικών γαγγλίων, που ελέγχει την αντίδραση πάλης ή φυγής, το μεταιχμιακό σύστημα, που ενεργοποιεί συναισθήματα ως αντίδραση σε απειλές για να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τον κίνδυνο, και τον πιο σύγχρονο προμετωπιαίο φλοιό, χάρη στον οποίο σκεφτόμαστε λογικά όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με κάποια απειλή.
«Όσοι πρόγονοί μας είχαν αυτή την προδιάθεση αρνητικότητας ήταν πιο πιθανόν να επιβιώσουν», λέει ο Μπομάιστερ. Είμαστε προγραμματισμένοι να έχουμε τον νου μας για απειλές. Μόλις οκτώ μηνών, τα μωρά στρέφουν την προσοχή τους σε εικόνες με φίδια παρά με βάτραχους. Στην ηλικία των πέντε, έχουμε μάθει να δίνουμε προτεραιότητα σε θυμωμένα ή τρομαγμένα πρόσωπα, και όχι σε χαρούμενα.

Ο Μπομάιστερ λέει πως η επικέντρωση στα προβλήματα στην αρχή μπορεί να αποτελεί καλή στρατηγική. «Στην αρχή, απαλλαγείτε από τα αρνητικά σημεία και λύστε τα προβλήματα. Βασικά, σταματήστε την αιμορραγία». Ωστόσο, ενώ η επικέντρωση στα άσχημα μπορεί να μας κρατήσει ασφαλείς σε ακραίες περιπτώσεις, η προδιάθεση αρνητικότητας μπορεί να αποδειχθεί ανώφελη σε καθημερινή βάση. Ο Μπομάιστερ πιστεύει πως μέχρι να μάθουμε να ξεπερνάμε τη δυσανάλογη επίδραση των αρνητικών, η προδιάθεση αυτή παραμορφώνει την οπτική μας για τον κόσμο και το πώς αντιδράμε σε αυτόν.Για παράδειγμα, η ζωή φαίνεται πιο ζοφερή στις σελίδες των εφημερίδων.

Οι δημοσιογράφοι συχνά κατηγορούνται ότι κυνηγούν τις κακές ειδήσεις, επειδή πουλούν φύλλα και προσελκύουν θεατές. Αυτό ίσως κατά ένα μέρος να ισχύει, όμως οι ερευνητές έχουν καταδείξει πως οι αναγνώστες έλκονται από τη φύση τους από ιστορίες καταστροφής και είναι πιο πιθανόν να τις μοιραστούν με άλλους. Οι φήμες σχετικά με πιθανούς κινδύνους -ακόμα και αν είναι αβάσιμες- διαδίδονται πολύ πιο άμεσα απ’ ό,τι εκείνες που ίσως θα ωφελούσαν.

Επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ του Καναδά χρησιμοποιήσαν τεχνολογία οφθαλμικής ιχνηλάτησης για να μελετήσουν ποια άρθρα τραβούσαν περισσότερο την προσοχή των συμμετεχόντων στη συγκεκριμένη μελέτη. Τα στοιχεία έδειξαν πως συχνά επιλέγουμε ιστορίες που έχουν να κάνουν με διαφθορά, προβλήματα, υποκρισία και άλλα άσχημα νέα, παρά θετικές ή ουδέτερες ιστορίες. Οι άνθρωποι που ενδιαφέρονταν περισσότερο για τις τρέχουσες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, ήταν ιδιαίτερα πιθανόν να επιλέξουν τις αρνητικές ειδήσεις. Οι ίδιοι, όμως, έλεγαν πως προτιμούσαν τα καλά νέα.

Ό,τι διαβάζουμε και βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων μπορεί να μεγεθύνει τους φόβους μας. Για παράδειγμα, ο φόβος μας για τρομοκρατικές επιθέσεις είναι έντονος, παρόλο που ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώθηκαν από τρομοκρατικές οργανώσεις τα τελευταία 20 χρόνια στις ΗΠΑ είναι μικρότερος από τους Αμερικανούς που πέθαναν στην μπανιέρα τους την ίδια περίοδο, εξηγεί στο βιβλίο του ο Μπομάιστερ. Η ανησυχία για ένα υποθετικό αλλά τρομερό συμβάν μπορεί να μας γεμίσει φόβο. Ωστόσο, μια μικρή, άσχημη εμπειρία μπορεί να έχει δυσανάλογη επίδραση σε όλη τη μέρα μας.

Ο Ράντι Λάρσεν, καθηγητής Ψυχολογικών Επιστημών και Επιστημών του Εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Σεντ Λιούς στις ΗΠΑ, μελέτησε στοιχεία που υποδεικνύουν πως τα αρνητικά συναισθήματα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια από τα θετικά. Κατέδειξε πως έχουμε την τάση να περνούμε περισσότερη ώρα με τη σκέψη άσχημων περιστατικών, κάτι που ίσως συμβάλλει στο να μάθουμε για ποιο λόγο μπορεί να μας στοιχειώνουν για χρόνια ντροπιαστικές στιγμές ή επικριτικά σχόλια.

Είναι δύσκολο να μην σκεφτόμαστε τα οδυνηρά λόγια ενός εραστή, ενός μέλους της οικογένειάς μας ή ενός φίλου. «Θα έλεγα πως τα αρνητικά σχόλια από ανθρώπους που αγαπάμε και εμπιστευόμαστε έχουν μεγαλύτερη επίδραση από εκείνα που προέρχονται από αγνώστους», λέει ο Μπομάιστερ. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι έχουμε προσδοκίες για το πώς πρέπει να μας συμπεριφέρονται οι φίλοι και οι συγγενείς μας.

Σε κάποιες περιπτώσεις, αρνητικά σχόλια από ανθρώπους που αγαπάμε μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια ψυχικά τραύματα και απέχθεια, κάτι που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να χαλάσει η σχέση μας. Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι στις ΗΠΑ βρήκαν πως σπάνια διασώζονται οι σχέσεις όταν οι σύντροφοι αδιαφορούν για τα προβλήματα, παραμένοντας «παθητικά πιστοί». «Το εάν θα λειτουργήσει μια σχέση, δεν εξαρτάται τόσο από τα θετικά, εποικοδομητικά πράγματα που κάνει ή όχι ο ένας σύντροφος για τον άλλο, αλλά από τα καταστροφικά που κάνουν ή δεν κάνουν ως αντίδραση στα προβλήματα», αναφέρουν οι ερευνητές.

Άλλη μελέτη, που παρακολούθησε ζευγάρια πάνω από 10 χρόνια, έδειξε πως το κατά πόσο εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα οι δύο σύντροφοι, προαναγγέλλουν το εάν θα χωρίσει το ζευγάρι. Τα επίπεδα αρνητικότητας ήταν υψηλότερα στα ζευγάρια που πήραν διαζύγιο.
Η προδιάθεση αρνητικότητας εξηγεί για ποιο λόγο πολλοί θεωρούμε ως δεδομένη τη σχέση μας όταν πηγαίνει καλά, αλλά, εντοπίζουμε αμέσως τις ατέλειες και μεγαλοποιούμε ελάσσονα ζητήματα.

Επίσης, η ισχύς της κριτικής αυξάνεται όταν εκφράζεται σε μεγάλες ποσότητες, καθιστώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θάλαμο αντήχησης της αρνητικότητας. Παρόλο που το δικό της άλμπουμ ήταν εκείνο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις το 2019, η Billie Eilish είπε στο BBC πως αποφεύγει να διαβάζει τα σχόλια. «Μου κατέστρεφαν τη ζωή. Όσο πιο ωραία πράγματα κάνεις, τόσο περισσότεροι σε μισούν. Είναι τρελό. Η κατάσταση είναι χειρότερη από ποτέ», τόνισε. Η ποπ σταρ Dua Lipa και το πρώην μέλος των «Girls Aloud» Nicola Roberts έχουν μιλήσει κι εκείνες για την επίδραση που έχει το «τρολάρισμα».

Ο Μπομάιστερ προειδοποιεί πως δεν έχουμε την ικανότητα να αντιμετωπίσουμε την αρνητικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επειδή ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε για να εντοπίζει προειδοποιητικά σημάδια από μια κλειστή κοινωνία από κυνηγούς-συλλέκτες, και όχι από εκατοντάδες ή χιλιάδες αγνώστους. «Ως εκ τούτου, το να ακούμε αρνητικά πράγματα από μεγάλο αριθμό ανθρώπων είναι ισοπεδωτικό», λέει.

Φυσικά, η επίδραση που έχει στον καθένα μας το διαδικτυακό «τρολάρισμα» ή η κριτική από φίλο, διαφέρει. Όμως το να δεχόμαστε αρνητικά σχόλια, η εσωτερίκευση και η ενίσχυσή τους, μπορεί να αυξήσει το στρες, το άγχος, τη δυσφορία και την ανησυχία, λέει η Λουτσία Μάτσια, συμπεριφορική επιστήμονας και ακαδημαϊκή επισκέπτρια του London School of Economics. «Αυτά τα αρνητικά συναισθήματα έχουν μεγάλη επίδραση στον οργανισμό μας, καθώς μπορούν να προκαλέσουν και να επιδεινώσουν τον σωματικό πόνο», αναφέρει η ίδια.

Πολλές μελέτες έχουν καταδείξει πως όσο μεγαλώνουμε, τείνουμε να κοιτάμε τη φωτεινή πλευρά της ζωής. Οι επιστήμονες αναφέρονται σε αυτό το φαινόμενο ως «προδιάθεση θετικότητάς». Θεωρούν πως, από τη μέση ηλικία και μετά, αρχίζουμε να θυμόμαστε περισσότερο τις θετικές λεπτομέρειες. Σύμφωνα με τον Μπομάιστερ, αυτό συμβαίνει για να μάθουμε από τις αποτυχίες και τις επικρίσεις στα νεότερα μας χρόνια. Όσο μεγαλώνουμε, αυτή η ανάγκη μειώνεται.

Ωστόσο, τα αρνητικά σχόλια μπορεί να μας βλάψουν σε κάθε ηλικία, ειδικά σε περιόδους που επηρεαζόμαστε ιδιαίτερα ή είμαστε πιο ευάλωτοι. «Όταν είσαι ήδη στα κάτω σου, είναι πιο δύσκολο να ανακάμψεις. Σε αυτές τις περιόδους, ίσως διαχειριζόμαστε πιο δύσκολα τα αρνητικά σχόλια», λέει ο Μπομάιστερ. Σύμφωνα με τη Μάτσια, είναι αμφιλεγόμενο το εάν άνθρωποι με συγκεκριμένες προσωπικότητές είναι πιο επιρρεπείς στην αρνητικότητα από άλλους. Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα δεν βρήκε «αξιόπιστα στοιχεία» για σύνδεση μεταξύ στοιχείων της προσωπικότητας ή της πολιτικής ιδεολογίας και της προδιάθεσης αρνητικότητας.

«Είμαστε όλοι ευαίσθητοι σε αρνητικά σχόλια, με την έννοια πως δεν υπάρχουν χαρακτηριστικά προσωπικότητας που να είναι πιο “ανθεκτικά”. Η σκέψη πως όλοι δεχόμαστε αρνητικά σχόλια, μπορεί να μας βοηθήσει να τα αντιμετωπίσουμε. Ίσως να αποτελεί και καλή στρατηγική για την προστασία της ψυχικής μας υγείας», σημειώνει η Μάτσια. Και προσθέτει: «Κάτι άλλο χρήσιμο ίσως είναι να σκεφτούμε πως τα σχόλια συνδέονται περισσότερο με εκείνον που τα κάνει».

Αποδεχόμενοι την προδιάθεση αρνητικότητας, μπορούμε να ξεπεράσουμε τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις, ακόμα και να αξιοποιήσουμε τα οφέλη της. Για παράδειγμα, η Σέλι Τέιλορ, καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο UCLA στις ΗΠΑ, έχει καταδείξει πως οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού, για να αντεπεξέλθουν, κάποιες φορές σχηματίζουν μη ρεαλιστικές, αισιόδοξες αντιλήψεις. Αυτές οι «θετικές αυταπάτες» συνδέονται με οφέλη στην ψυχική και τη σωματική υγεία, και ίσως βοηθούν στην ενίσχυση της πνευματικής μας κατάστασης σε δύσκολες στιγμές.

Η δουλειά της Τέιλορ διαφωτίζει και μια αντίδρασή μας που εμφανίζεται συχνά ενώπιον μιας αρνητικής κατάστασης. Πρόκειται για την ελαχιστοποιήση, την ικανότητά μας να «υποβαθμίζουμε, ελαχιστοποιούμε, ακόμα και να διαγράφουμε τη βαρύτητα ενός γεγονότος». Για παράδειγμα, ασθενείς με καρκίνο στη μελέτη της Τέιλορ κάποιες φορές συνέκριναν τον εαυτό τους με γυναίκες σε πιο σοβαρή κατάσταση από εκείνες, για να κάνουν το πρόβλημα τους να φαίνεται πιο μικρό.

Ίσως να μην φανταζόσασταν πως ο αλεξιπτωτιστής Φίλιξ Μπαουμγκάρντερ, κατ’ επάγγελμα «ριψοκίνδυνος», θα χρειαζόταν τεχνικές ελαχιστοποίησης για να αντιμετωπίσει τους φόβους του. Όμως ο Μάικλ Ζερβέ, ψυχολόγος που δουλεύει με αθλητές που συμμετέχουν σε Ολυμπιακούς Αγώνες, τις χρησιμοποίησε για να βοηθήσει τον Μπαουμγκάρντερ να επιτύχει τον στόχο του να γίνει ο πρώτος αλεξιπτωτιστής που σπάει το φράγμα του ήχου.

Σύμφωνα με συνεντεύξεις που έδωσε, ο Μπαουμγκάρντερ φοβόταν πως θα παγιδευτεί στην ειδικά σχεδιασμένη στολή του. Αντί να τη βλέπει ως πιθανή φυλακή, ο Ζερβέ τού έμαθε να οραματίζεται πώς η στολή θα τον έκανε υπερήρωα, με την επικέντρωση στα οφέλη της. Με έναν συνδυασμό τεχνικών αναπνοής και μιας μορφής γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας, ο Μπαουμγκάρντερ κατάφερε να αυξήσει την αντοχή του φορώντας τη στολή, να επιτύχει τον στόχο του και να γίνει ο «ατρόμητος Φίλιξ».

Λίγοι από εμάς έχουν τις φιλοδοξίες του Μπαουμγκάρντερ, όμως όλοι μπορούμε να πάρουμε ένα μάθημα από αυτόν. Ξεπερνώντας τα αρνητικά κι ενισχύοντας τα θετικά, ίσως έχουμε περισσότερες πιθανότητες να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας.