Γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν αντέχουν να σε βλέπουν να πετυχαίνεις

Σας έχει τύχει να αισθανθείτε άσχημα επειδή τα πήγατε καλά στη δουλειά σας ή επειδή έχετε φτιάξει τη ζωή σας όπως θέλατε; Νιώσατε άβολα επειδή έχετε αποδοχή, και τώρα ξεχωρίζετε; Έχετε νιώσει τη ζήλια των άλλων που προσπαθούν με κάθε τρόπο να σας μειώσουν;

Σε όλους τους πολιτισμούς και τις θρησκείες η ζήλια αναγνωρίζεται ως διαλυτική δύναμη για τις σχέσεις, την κοινωνία και την ψυχή του ανθρώπου.

Στη Γένεση έχουμε δύο μεγάλες αφηγήσεις για τη ζήλια:

• Το φίδι που φθονεί την Εύα και τον Αδάμ και τους οδηγεί στην πτώση.
• Τον Κάιν που ζηλεύει τον αδερφό του τον Άβελ και διαπράττει τον πρώτο φόνο.

Η ζήλια κατατάσσεται στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα και η Καινή Διαθήκη καλεί τον πιστό να χαίρεται με τη χαρά του άλλου («χαίρειν μετά χαιρόντων»).

Στο Ισλάμ: Ο φθόνος ονομάζεται hasad και θεωρείται σοβαρό πνευματικό δηλητήριο.

Στον Βουδισμό: Η ζήλια (irshya) θεωρείται ένα από τα δηλητηριώδη συναισθήματα που οδηγούν στην οδύνη. Συνδέεται με την προσκόλληση και την αδυναμία να βρει κανείς χαρά για την ευτυχία των άλλων.

Ο Νικολό Μακιαβέλι (Niccolò Machiavelli 1469 – 1527),Ιταλός ιστορικός, πολιτικός στοχαστής, συγγραφέας του έργου «Ο Ηγεμόνας», θεωρούσεότι «η καταστολή ή η εξίσωση όσων ξεχωρίζουν λειτουργεί ως μέσο ισορροπίας και επιβίωσης της εξουσίας».

Πολύ αργότερα δυο εμβληματικές πολιτικές προσωπικότητες του 20^ου αιώνα εφαρμόζουν την μακιαβελική αρχή εξουσίας: Την αποδυνάμωση οποιουδήποτε ξεχωρίζει, ώστε να διασφαλιστεί η σταθερότητα του καθεστώτος και η κυριαρχία του ηγέτη.

Ο Μάο Τσε Τουνγκ (Mao Zedong 1893- 1976) κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, προωθούσε την ιδέα ότι κανείς δεν πρέπει να ξεχωρίζει από τη συλλογικότητα. Οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες, οι άνθρωποι με ιδιαίτερα ταλέντα ή υψηλή κοινωνική θέση, συχνά στοχοποιούνταν. Η λογική ήταν ότι, αν κάποιος φαινόταν «πιο ψηλός» από το σύνολο, έπρεπε να «χαμηλώσει» ώστε να υπάρχει ισότητα μέσα στη μάζα.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ (Nikita Khrushchev, 1894-1971), ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, φέρεται να διατύπωσε τη φράση ότι «το ψηλότερο στάχυ είναι αυτό που θερίζεται πρώτο».

Μέσα από το πρίσμα της κοινωνικής ψυχολογίας, τα φαινόμενα αυτά δεν είναι μεμονωμένα ή πολιτισμικά τυχαία. Αντίθετα, αποκαλύπτουν βαθιές ανθρώπινες τάσεις: την ανάγκη για σύγκριση, την επιβολή συμμόρφωσης και την προστασία της ομαδικής ισορροπίας.

Το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας»

Στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, μιλούν για το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome): η παπαρούνα η οποία ξεχωρίζει περισσότερο από τις άλλες, είναι αυτή που κόβεται πρώτη. Πρόκειται για έναν πολιτισμικόμηχανισμό που τιμωρεί την υπεροχή, είτε σε κοινωνικό, είτε σε επαγγελματικό επίπεδο, για να διατηρείται η ισότητα μέσα στην ομάδα. Οι αθλητές με υψηλές επιδόσεις και οι καλοί μαθητές αναφέρονται πολύ συχνά ως στόχοι εκφοβισμού.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ίδια λογική παίρνει άλλες μορφές. Εκεί μιλούν για «κουλτούρα ακύρωσης» (cancel culture),  ή πιο απλά για τους “haters”. Αν και εκφράζεται με διαφορετικούς όρους, το μοτίβο παραμένει το ίδιο: όποιος ξεχωρίζει, είτε με τις επιτυχίες του είτε με την έκθεσή του, γίνεται συχνά στόχος κριτικής, χλευασμού ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Οι άνθρωποι συχνά φθονούν εκείνους που τα πάνε καλύτερα από τον μέσο όρο, και προσπαθούν να υποτιμήσουν ή να ακυρώσουν την αξία των επιτυχιών τους, για να νιώσουν καλύτερα με τον εαυτό τους. Αυτό είναι εύκολο να γίνει εάν οι «πολλοί», δηλαδή εκείνοι οι οποίοι έχουν περιορισμένες ικανότητες, ενωθούν για να «κόψουν» την ψηλότερη παπαρούνα.

Πού εμφανίζεται

Το «σύνδρομο της παπαρούνας που ξεχωρίζει» εμφανίζεται συνήθως σε τέσσερα πεδία: στον χώρο εργασίας, στις φιλίες, στις οικογενειακές δυναμικές και στους διαδικτυακούς χώρους.

• Χώρος εργασίας: Στον χώρο εργασίας το σύνδρομο μπορεί να μοιάζει με ανθρώπους που θεωρούν πως το άτομο με υψηλές επιδόσεις είχε κάποιο προνόμιο σε σχέση με τους άλλους. Όσοι βρίσκονται σε υψηλότερες θέσεις μπορεί να μην προωθήσουν τους υφισταμένους τους λόγω των δικών τους ανασφαλειών.
• Φιλίες: Στις φιλίες μπορεί να σημαίνει ότι σε αφήνουν απ’ έξω ή δεν γιορτάζουν τις επιτυχίες σου όσο γιορτάζουν τις επιτυχίες των ομοιών τους.
• Οικογένεια: Κάποιος με το σύνδρομο μπορεί να νιώθει σαν το μαύρο πρόβατο της οικογένειας και ότι οι άλλοι τον κρατούν σε απόσταση ή τον περιφρονούν.
• Διαδικτυακοί χώροι: Η παρουσία στο διαδίκτυο μπορεί να είναι δύσκολη εάν είσαι το θύμα. Μπορεί να δεχθείς επιθέσεις ή σκληρή κριτική από ανθρώπους που δεν σε γνωρίζουν ή σε γνωρίζουν ελάχιστα. Η ανωνυμία επιτρέπει στους ανθρώπους να είναι πιο σκληροί απ’ όσο θα ήταν κανονικά.

Το κόστος του να ξεχωρίζεις

Το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχική μας υγεία. Αφήνει τα θύματά του να νιώθουν άγχος, απομόνωση ή ακόμη και τα ωθεί να κρατηθούν πίσω. Μπορεί να καταπνίξει τις φιλοδοξίες για χάρη της συμμόρφωσης και της προσαρμογής.

Γιατί αντιδρούν έτσι οι άνθρωποι

Από ανασφάλεια για τις δικές τους ελλείψεις. Η υποτίμηση της επιτυχίας του άλλου τους βοηθά να νιώσουν περισσότερο σημαντικοί, οι ίδιοι.

Πώς να το αντιμετωπίσουμε

Η αντιμετώπιση του συνδρόμου μπορεί να μοιάζει δύσκολη, ειδικά τη στιγμή που συμβαίνει, αλλά εάν πάρουμε την απόσταση που χρειάζεται και δούμε την κατάσταση πιο καθαρά, θα καταφέρουμε να προστατευτούμε.

• Να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας: Όχι μόνο έχουμε δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας, αλλά είναι και ευθύνη μας να δείχνουμε στους άλλους πώς περιμένουμε να μάς φέρονται.
• Να επικοινωνούμε με σαφήνεια και επαγγελματισμό: Όταν το κάνουμε αυτό, δημιουργούμε ένα πλαίσιο σαφήνειας και αποδοχής.
• Να συζητάμε αυτό που μάς απασχολεί με ανθρώπους οι οποίοι μάς εκτιμούν πραγματικά.
• Ας ξανασκεφτούμε τις κινήσεις μας: Τη στιγμή που συμβαίνει κάτι, μπορεί να μην το χειριστούμε όπως θα θέλαμε. Η αναγνώριση του τι θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει διαφορετικά, μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε καλύτερα μελλοντικές καταστάσεις.

---

Σχετικό θέμα: Πώς να αντιμετωπίσετε τη ζήλια στις φιλίες σας