Γιάννης Δημολίτσας: Ο Έλληνας που κατέγραψε το αποτύπωμα της Κάλλας στην Μπελούτσι

Η θεατρική παράσταση «Μαρία Κάλλας: γράμματα και αναμνήσεις» ήταν το προσωπικό στοίχημα της Μόνικα Μπελούτσι. ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο αφηγουμενη προσωπικές στιγμές της μεγάλης ντίβας. Η αίσθηση του παρασκηνίου αυτής της παράστασης μεταφέρεται από τον Γιάννη Δημολίτσα στη μεγάλη οθόνη, ως αποτύπωμα της μιας ντίβας πάνω στην άλλη. Μιλήσαμε μαζί του και μοιραζόμαστε μαζί σας το δικό του αποτύπωμα από την όλη εμπειρία.

Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Ρωμανό Λιζάρδο

–Οι προσεγγίσεις των ντοκιμαντέρ προδίδουν την ευρηματικότητα του δημιουργού [και σε αυτό το σημείο θέλω να σας συγχαρώ, καθώς η απεικόνιση έχει έμπνευση και αισθητική]. Με δεδομένο ότι προϋπήρχε ήδη καταγεγραμμένο υλικό από την περιοδεία της Μπελούτσι στη συγκεκριμένη παράσταση, από τί εμπνευστήκατε για να δομήσετε την αφήγηση σας στις δικές σας «επιστολές και αναμνήσεις»;

-Αλέξανδρε σ’ ευχαριστώ. Ξαφνιάστηκα όταν άκουσα το όνομα μου στα ελληνικά στην αίθουσα! Ομολογώ οτι χάρηκα πολύ που βρέθηκες εκεί να δεις την ταινία. 

Αρχικά, το υλικό δεν ήταν καταγεγραμμένο. Όταν συμφωνήσαμε να προχωρήσουμε στη δημιουργία της ταινίας, πήραμε τη γενναία απόφαση να ταξιδέψουμε σε όλες τις χώρες όπου πραγματοποιήθηκε η παράσταση για να τις κινηματογραφήσουμε. Δεδομένου ότι η παράσταση παιζόταν σε διάφορες γλώσσες κάθε φορά (Γαλλικά-Ιταλικά-Αγγλικά), έπρεπε να βεβαιωθούμε ότι θα είχαμε τις ερμηνείες της Monica από κάθε γλώσσα, τουλάχιστον δυο φορές. Θέλαμε να γράψουμε το τελειο execution του κάθε γράμματος, ξεχωριστά. 

Τώρα, η αφήγηση του ντοκιμαντερ είναι μια τελείως διαφορετική προσέγγιση απο αυτή της παράστασης. Από τη μια έχουμε την ηθοποιό Monica Bellucci, η οποία ερμηνεύει τα γράμματα της Κάλλας, όμως απο την άλλη έχουμε την Monica, που προσπαθεί να ενσαρκώσει την Μαρία. [Αναφέρομαι μόνο στα μικρά ονόματα, για να τονίσω τον ευαίσθητο και αγνό εσωτερικό κόσμο των δυο αυτών γυναικών]. Διαβάζοντας τα γράμματα, βλέπεις την Μαρία και όχι την Κάλλας. Τις αληθινές σκέψεις μιας απλής γυναίκας. Μου φάνταζε ενδιαφέρον να παρακολουθήσω μια ντίβα του σινεμά να βιώνει καθημερινά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ώστε να μπορέσει να ερμηνεύσει με επιτυχία μια ντίβα της όπερας. Ποσό μάλλον όταν ανεβαίνει για πρώτη φορά στην θεατρική σκηνή. Τις φοβίες, τις ανασφάλειες, τη μελέτη και την ακατάπαυστη δουλειά.

Θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χαοτικό κόσμο αφήγησης. Θέλαμε να μεταφράσουμε το χάος που επικρατούσε, τόσο στην ζωή της Μαρίας οσο και στο μυαλο της Monica, την περίοδο που την ενσάρκωνε.

Η Κάλλας μονολογούσε μέσω τον γραμμάτων της, και έτσι συνειρμικά, εμπνευστήκαμε στην αποτύπωση των δραματοποιημένων σκηνών από την Ανθρώπινη Φωνή του Jean Cocteau, από όπου και εμπνεύστηκε και έφτιαξε την μικρού μήκους ταινία ο Roberto Rossellini με την Anna Magnani, όντας μόνο στο τηλέφωνο.

–Το ντοκιμαντέρ «Μαρία Κάλλας: Επιστολές και Αναμνήσεις» φέρει υπογραφές από δύο σκηνοθέτες. Θα θέλατε να μου αποσαφηνίσετε αν υπήρχαν προαποφασισμένοι ρόλοι και εργασίες από εσάς και τον κύριο Tom Volf;

-Δεν υπήρχαν προαποφασισμένοι ρολοι. Ο Τομ, είχε ήδη δημιουργήσει την παράσταση «Γράμματα και αναμνήσεις» και είχε ήδη γνωρίσει μεγάλη επιτυχία για έναν χρόνο πριν έρθουμε σε επαφή. Σε δεύτερη φάση, έφερα την ιδέα στο τραπέζι να το κινηματογραφήσουμε. Δημιούργησα πρώτα μια μικρού μήκους ταινία πάνω στο συγκεκριμένο πρότζεκτ, ώστε να εξηγήσω το όραμά μου, τόσο στην Μόνικα όσο και στον Τομ. Γρήγορα, υπήρξε ενδιαφέρον από όλους πάνω στην μικρού μήκους ταινία και μετέπειτα από κοινού, πήραμε την απόφαση να το εξελίξουμε ακόμα περισσότερο και να εισχωρήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος. Κάτι που μόνο μέσα από ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ θα μπορούσε να αποτυπωθεί. Και έτσι προχωρήσαμε. Ο Τομ είναι ένας άνθρωπος που έχει αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην Κάλλας. Έχει μελετήσει βαθιά την ύπαρξη της, την προσωπικότητα της, την αισθητική της, την ψυχοσύνθεση της, γνωρίζει πράγματα που δεν μπορείς να τα βρεις σε κανένα ντοκιμαντέρ η βιβλίο και έμαθα πολλά από αυτό το ταξίδι. Είμαι ευγνώμων για αυτήν την συνεργασία. 

–Μοιάζει να εμπνευστήκατε από την παράσταση «Επιστολές και Αναμνήσεις» [που μάλιστα με καθυστέρηση ενός χρόνου ανέβηκε και στην Ελλάδα]. Θα μπορέσετε να μου αποσαφηνίσετε αν αυτό που σας κέρδισε ήταν περισσότερο η σκιαγράφηση του προφίλ της Μαρία Κάλλας μέσα από τις έγγραφες σκέψεις της ή η προσέγγιση της Μόνικα Μπελούτσι;

-Η Κάλλας γεννήθηκε το 1923 και άνθισε κατά τις δεκαετίες που εγώ δεν είχα καν έρθει στον κόσμο. Παρόλο που γνώριζα ήδη πολλά για την ύπαρξή της, όπως κάθε άνθρωπος που μιλάει ελληνικά θέλω να πιστεύω, ομολογώ πως δεν υπάρχει κάτι πιο συναρπαστικό από το να δουλέψεις πάνω σε αυτήν την προσωπικότητα.

Στο μυαλό μου αυτή τη στιγμή έχω αναρίθμητα παραδείγματα που θα μπορούσα να σου αναφέρω πάνω στο «γιατί». Εξαρχής, όμως, η συγκεκριμένη ταινία δεν είναι μια βιογραφική ταινία για την Κάλλας. Έχουν γίνει πολλά ανάλογα, ούτως η άλλως και με μεγάλη λεπτομέρεια. Η συγκεκριμένη ταινία είναι για τη Μόνικα Μπελούτσι, η οποία ψυχογραφεί την Μαρία μέσα από τα γράμματά της, μέσα από την ίδια της τη σκέψη. Και αυτό ακριβώς είναι που με εξιτάρει ακόμα περισσότερο. Ο συνδυασμός των δύο αυτών γυναικών, όπου καθεμία άφησε τη δική της εποχή και ιστορία στον δικό της καλλιτεχνικό κόσμο: η ντίβα του σινεμά και η ντίβα της όπερας.

Μελετώντας αυτές τις δύο περσόνες και έχοντας δει πολλά ντοκιμαντέρ για τη ζωή της Κάλλας, συνειδητοποίησα κάτι που μου άνοιξε τον τρόπο σκέψης όσον αφορά το φορμάτ της ταινίας. Είδα πολύ υλικό αμοντάριστο της Κάλλας. Υπήρχε πάντα στην καθημερινότητά της μια κάμερα να την ακολουθεί. Ασταμάτητα. Βλέποντας με τις ώρες το υλικό, συνειδητοποίησα ότι έβλεπα τη Μαρία. Έβλεπα τον πραγματικό άνθρωπο που έγραψε τα γράμματα και όχι την Κάλλας. Αυτό ακριβώς θέλαμε να κάνουμε και με τη Μόνικα. Να την παρακολουθήσουμε για δύο συνεχόμενα χρόνια, να μελετήσουμε μέσα από τον φακό όλες τις προσπάθειες που έκανε στην καθημερινότητά της για να γνωρίσει και να ερμηνεύσει την Μαρία.

–Πώς προσεγγίσατε τη Μόνικα Μπελούτσι σε αυτήν την περιπέτεια;

-Είχα διαβάσει σε ένα άρθρο ότι πρόκειται να ερμηνεύσει στο Ηρώδειο η Μόνικα Μπελούτσι τη Μαρία Κάλλας. Αυτό θα έχει ενδιαφέρον, σκέφτηκα. Το προσπέρασα λιγο, όμως δεν σταμάτησα να το έχω στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Είχα αρχίσει ήδη να δουλεύω την ιδέα, ενώ ταυτόχρονα μάθαινα όλο και περισσότερα για την συγκεκριμένη παράσταση. Συνειδητοποίησα ότι την παραγωγη για τα ελληνικά εδάφη είχε αναλάβει ο φίλος μου και συνεργάτης, Γιώργος Λυκιαρδόπουλος. Αμέσως, τον πήρα τηλέφωνο και του είπα την ιδέα μου. Γνωρίζαμε και οι δυο ότι κάτι τέτοιο είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθεί, ειδικά όταν μιλάμε για ένα τέτοιο όνομα. Παρόλα αυτά, ετοιμάσαμε ένα treatment που εξηγούσε την ιδέα της ταινίας και την στείλαμε στον Μάνατζέρ της, με τον οποίο είχε ήδη μια επαφή ο Γιώργος, λόγω τον παραστάσεων. Ήμασταν αρκετά πραγματιστές και δεν περιμέναμε κάποια θετική απάντηση, η κάποια απάντηση γενικότερα, όμως το δουλέψαμε παρά πολύ στο χαρτί, πρώτα για εμας και μετά για να παρουσιάσουμε μια ιδέα που απλά θα μας άρεσε πολύ. Για καλή μας τύχη, η ιδέα τελικά έφτασε στην Μόνικα και στον Τομ και το βρήκαν εξίσου ενδιαφέρον.  

-Για την ταινία σάς εμπιστεύτηκαν και Έλληνες και ξένοι παραγωγοί. Ποιοι ήταν πιο δύσκολοι για να πειστούν;

-Δεδομένου ότι είχα ήδη ολοκληρώσει τη μικρού μήκους ταινία, ηταν ready made, αυτό μας διευκόλυνε στην εύρεση παραγωγών για τη μεγάλου μήκους. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά αν υπήρξε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία με τους ξένους παραγωγούς (εκτός από το rai cinema όπου απαιτούνταν περισσότερα πειστήρια), λόγω του ότι η Μόνικα συμμετείχε ενεργά και ως παραγωγός στο έργο και το κίνησε αρκετά γρήγορα. Ωστόσο, αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ, είναι η άμεση ανταπόκριση και βοήθεια που έλαβα από τους Έλληνες παραγωγούς, και ειδικότερα από τον Χρήστο Κωνσταντακόπουλο και τη Faliro House. Ο Χρήστος ήταν ο πρώτος άνθρωπος με τον οποίον επικοινώνησα γιατί ήθελα να συνεργαστώ μαζί του. Πήρα το θάρρος και τον κάλεσα ένα πρωί, του περιέγραψα το project, και το ίδιο απόγευμα με κάλεσε πίσω για να προχωρήσουμε στη συνεργασία. Είναι κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ.

–Προς τιμήν σας, είδα μεγάλο σεβασμό στην πρεμιέρα της ταινίας προς το πρόσωπο της Μόνικα. Μοιράζομαι μαζί σας αλλά και με τους αναγνώστες ότι όταν η συμπαραγωγός σας, σας προέτρεψε να πάτε κοντά στη Μόνικα για να φωτογραφηθείτε με τη λήξη της προβολής, είπατε: «Όχι αυτό είναι στιγμή της Μόνικα». Να ρωτήσω αν αυτή τη διακριτική στάση κρατήσατε και στα γυρίσματα;

-Νομίζω είναι μονόδρομος να κρατάς μια διακριτική στάση έναντι ενός ανθρώπου όπως η Μόνικα. Κρατώντας μια διακριτική στάση μόνο κερδισμένος θα βγεις από αυτά που θα σου δώσει από μόνη της. Θα ήμουν πολύ μικρός αν έπραττα το αντίθετο. Γνώριζα, ότι κάθε φορά που είμαι διακριτικός και δεν επιβάλλω (καλλιτεχνικά μιλώντας πάντα) τη γνώμη μου, αυτομάτως έδινα χώρο στο να πάρω ένα καλό μάθημα που ανακλάται σε όλες αυτές τις συνεργασίες των πολλών χρόνων με όλους αυτούς τους σκηνοθέτες και δημιουργούς που θαυμάζω. 

–Αν υποθετικά θεωρήσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν καθόλου ακουστά τη Μαρία Κάλλας, μέσα από το ντοκιμαντέρ μαθαίνουν μια καλά κρυμμένη της πτυχή με έναν εύθραυστο και ευαίσθητο λόγο, προσεγμένο ακόμα και στο σημείο στίξης. Το να αναπαραχθεί στη σκηνή θέλει συγκεκριμένο τρόπο για να ακουστεί ο λόγος του. Εσείς αποφύγατε την παγίδα «να καταγράψετε τον λόγο ενός θεατρικού». Ήταν μια από επιλογή θέση σας ή προέκυψε;

-Αυτό ακριβώς είναι και το μεγαλύτερο δίλημμα που αντιμετωπίσαμε. Χρειάστηκε πολύς χρόνος στο μοντάζ για να αποκρυπτογραφήσουμε πώς θα ενσωματώσουμε τον θεατρικό λόγο στην ταινία. Δεν σου κρύβω ότι ήταν ίσως το μεγαλύτερο άγχος μου και το μεγαλύτερο στοίχημα. Είναι μεγάλο το βάρος που κουβαλάς όταν πρόκειται να μοιραστείς με τον κόσμο ένα δικό σου ντοκιμαντέρ όπου η Μονίκα Μπελούτσι εμβόλιμα θα ερμηνεύει μια θεατρική παράσταση. Είναι χρέος σου να αναδείξεις την ερμηνεία και όχι να την τσακίσεις. Φυσικά, ο θεατρικός λόγος, όταν αποτυπώνεται στον φακό, δεν βοηθάει καθόλου. Ωστόσο, πήραμε το ρίσκο και ακολουθήσαμε τον δρόμο της αλήθειας. Όταν αποφασίζεις να δημιουργήσεις ένα φιλμ που απεικονίζει τη ωμή πραγματικότητα, τότε αυτό είναι ακριβώς που πρέπει να κάνεις. Η Μονίκα είχε έντονο stage fright και ένιωθε τον φόβο της έκθεσης στη σκηνή για πρώτη φορά. Το συγκεκριμένο ρίσκο το βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον. Και το πήρα.

–Το να σου επιτρέψει ένα άτομο του βεληνεκούς της Μόνικα να είσαι στο καμαρίνι της, να τη δεις να προετοιμάζεται, να ντύνεται και να ξεντύνεται, -ίσως και- να αναπαράγει για την αρτιότερη καταγραφή αυτά τα σημεία της καθημερινότητας, απαιτείται κάποιος να είναι αόρατος ώστε να επιτευχθεί το αποτέλεσμα ιδιαίτερα της εναρκτήριας σκηνής. Πως το καταφέρατε;

-Η Μόνικα είναι ένας υπέροχος επαγγελματίας. Σε κάνει άμεσα να αισθανθείς κοντά της και να νιώσεις άνετα. Σε παίρνει μαζί της με έναν ευαίσθητο τρόπο και σε βυθίζει τόσο βαθιά στο δημιουργικό της σύμπαν, που όλα αυτά μοιάζουν τελείως επιφανειακά. Σαν να τα κοιτάς από ψηλά, από το βάθος που βρίσκεσαι, δεν φαίνονται καν. Δεν τα σκέφτεσαι καθόλου. Ούτε σε αφήνει να τα σκεφτείς. Απλά συνεχίζεις να κάνεις αυτό που ξέρεις να κάνεις.

–Η ταινία σας βρέθηκε στο προσκήνιο, πέρα από τους προφανείς λόγους και για τους λιγότερο κινηματογραφικούς, καθώς ήταν η πρώτη (για την ακρίβεια η δεύτερη) κοινή εμφάνιση της πρωταγωνίστριάς σας στο κόκκινο χαλί με τον νέο σύντροφό της. Θεωρείτε ότι αυτό έστρεψε στη σωστή ή στη λάθος κατεύθυνση τα φώτα της δημοσιότητας;

-Το βρίσκω πολύ τρυφερό να μοιράζεσαι μια σημαντική στιγμή με τον σύντροφό σου, να στηρίζετε τόσο ο ένας τον άλλο. Δεν νομίζω ότι έχει καμία σημασία πού πήγαν τα φώτα και πού όχι. Σημασία έχει ότι έζησαν μια υπέροχη στιγμή, και μου άρεσε που τους έβλεπα μαζί. Όπως και για εμάς, η χαρά του να έχεις τον Tim Burton δίπλα σου στην πρεμιέρα σου και να βλέπει το ευρωπαϊκό πειραματικό φιλμ που έχεις κάνει, νομίζω, ξεπερνά κάθε λογική και φαντασία.

–Η ταινία σας ταξιδεύει στην άλλη γενέτειρα της Μαρία Κάλλας και έτσι από την Ιταλία φτάνει στην Ελλάδα [με στάση στη Θεσσαλονίκη]. Η αγωνία σας είναι μεγαλύτερη για εκείνη την προβολή ή για αυτή που προηγήθηκε σε Ιταλικό έδαφος;

-Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ήταν κάτι που θέλαμε πολύ από την αρχή. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μια ταινία με τα χειρόγραφα της Κάλλας δεν θα προβληθεί στην Ελλάδα. Ωστόσο, η χαρά ήταν μεγάλη όταν η παραγωγή δέχτηκε το τηλεφώνημα από τη Θεσσαλονίκη για το special screening. Δεν ήταν κάτι προγραμματισμένο εξαρχής. Είχαμε στοχεύσει 100% στη Ρώμη λόγω των Ιταλών παραγωγών, αλλά τελικά τα καταφέραμε, και χαίρομαι ιδιαίτερα που θα την μοιραστούμε και στην Ελλάδα. Αγωνία όχι, [είχα όμως] ανυπομονησία.

–Οι ευκαιρίες για εσάς έχουν περισσότερα στοιχεία από το σύμπαν της τύχης ή της σκληρής εργασίας/επιμονής;

-Υπομονή και επιμονή. Go all the way όπως λέει και ο φίλος μου ο Charles. Η τύχη είναι πολύ ρευστή έννοια. Όσο περισσότερο επιμένεις, τόσο περισσότερο την εξιτάρεις να έρθει με το μέρος σου. Αυτά πάνε μαζί, τουλάχιστον στη δική μου περίπτωση. Μόνο έτσι τη συνάντησα.

–Υπάρχει κάποιο υλικό της Κάλλας που ενώ είχατε τη δυνατότητα να το ανακαλύψετε, προτιμήσατε να μην το αποκαλύψετε;

-Ναι, υπήρχαν αρκετά. Ο πειρασμός και τα διλήμματα ήταν μεγάλα, όμως, όπως προανέφερα, στο συγκεκριμένο φιλμ βασιστήκαμε σε άλλα μονοπάτια, και πιο συγκεκριμένα, στα συγκεκριμένα γράμματα που επέλεξε ο Τομ. Αν μπαίναμε στη διαδικασία να τα αποκαλύψουμε, θα ανοίγαμε άλλους διαύλους επικοινωνίας της ταινίας, πράγμα που θα το μπέρδευε ακόμα περισσότερο. Και δεν υπήρχε ούτε ο χρόνος ούτε τα χρήματα για να ανοίξουμε τέτοιου είδους πληγές. Η, να τις κλείσουμε.

–Θα ρώταγα και το αντίστοιχο για τη Μόνικα, αλλά θα προτιμήσω να επαναδιατυπώσω: σας έχει αφήσει η Μόνικα κάποια ευχαριστήρια επιστολή που ίσως για τους μεταγενέστερους μελετητές θα αποτελέσει έμπνευση για ένα ισάξιας αξίας ντοκιμαντέρ;

-Αν αναφέρεσαι σε κάποιον παραλληλισμό με το γράμμα της Κάλλας προς τον Παζολίνι, σίγουρα όχι. Ωστόσο, ναι, έχω ένα χειρόγραφο της Μόνικα από τα γυρίσματα. Δεν το έγραψε προς εμένα συγκεκριμένα. Το έγραφε καθώς γυρνούσαμε μια σκηνή στο Σπίτι της Κάλλας στο Παρίσι. Το πήρα και το κράτησα. Δεν ξέρω αν θα αποτελέσει ποτέ έμπνευση για κάποιον άλλον, αλλά εμένα μου έχει ήδη δώσει έμπνευση που θα ήθελα να αναπτύξω στο μέλλον.