Γιατί είναι σημαντικός ο ύπνος για την υγεία μας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου, η οποία έχει ορισθεί από τον Παγκόσμιο Υγείας την τρίτη Παρασκευή του Μαρτίου, ο νευρολόγος, κλινικός νευροφυσιολόγος και ειδικός ιατρός ύπνου, Νικόλαος -Τιβέριος Οικονόμου μας εξηγεί τη σημασία του ύπνου στη ζωή μας.

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

Τι σημαίνει καλός ύπνος; Σχετίζεται με τις ώρες ύπνου και γιατί ο καλός ύπνος είναι σημαντικός για την υγεία μας;

Η μεγάλη σημασία του ύπνου για την λειτουργικότητα μας και εν γένει για την υγεία μας, αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο.

Έτσι ακούμε συνεχώς για το πόσες ώρες θα πρέπει να κοιμόμαστε (συνεπώς για την ποσότητα του ύπνου) αλλά και για την ποιότητα του ύπνου. Το ερώτημα ποιο από τα δύο, ποσότητα ή ποιότητα, είναι πιο σημαντικό για την ευζωία, στην πράξη δεν υφίσταται μιας και τα δύο είναι εξίσου σημαντικά. 

Πολύς κόσμος ρωτάει πόσες ώρες πρέπει να είναι ο ιδανικός ύπνος. Φαίνεται ότι οι 7-9 ώρες ύπνου (και ο μέσος όρος 8 ώρες) ή τουλάχιστον 7 ώρες, όπως προτείνει η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής του Ύπνου, συνδέονται με μικρότερα ποσοστά καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη, καρκίνου, εμφάνισης άνοιας και εν τέλει με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σε όσους χρειάζονται 6 ώρες (short sleepers) ή περισσότερες από 9 ώρες (long sleepers) θα συμβούν τα παραπάνω. Οι πραγματικές ανάγκες για ύπνο και η αυθόρμητη αφύπνιση, χωρίς ξυπνητήρι, με αίσθημα ύπνου αναζωογονητικού είναι αυτό που σηματοδοτεί την ορθή ποσότητα του ύπνου. 

Ως ειδικός γιατρός ποιόν θεωρείτε μεγαλύτερο εχθρό του ύπνου; Τι μας κάνει να χάνουμε τον ύπνο μας;

Η ερώτηση σας μπορεί να είναι πολυδιάστατη. Χαριτολογώντας, θα έλεγα ότι όσο πιο «σπουδαίος» είναι κάποιος, τόσο περισσότεροι είναι και οι εχθροί του. Έτσι, σημαντικός «εχθρός» που προσπαθούμε με τη συνεχή ενημέρωση να υπερνικήσουμε, είναι η άγνοια. Και δυστυχώς επικρατεί άγνοια για τη σημασία του ύπνου, ειδικά του τι σημαίνει καλός ύπνος. Επίσης, επικρατεί άγνοια και στην αναγνώριση και αξιολόγηση των διαταραχών ύπνου, όχι μόνο στον απλό κόσμο αλλά και στον ιατρικό.

Πολλές φορές υποδιαγιγνώσκονται σημαντικές υπνικές διαταραχές οι οποίες είναι εξαιρετικά συχνές. Χαρακτηριστικά, το σύνδρομο άπνοιας ύπνου ή το σύνδρομο χρόνιας αποστέρησης ύπνου, οι οποίες αποτελούν σύγχρονες επιδημίες αφού αφορούν το 1/5 και το 1/4 των συμπολιτών μας αντιστοίχως, δεν διαγιγνώσκονται και οι ασθενείς δεν λαμβάνουν την κατάλληλη θεραπεία. Για παράδειγμα, μόνο το 20% γνωρίζει ότι πάσχει από το σύνδρομο άπνοιας ύπνου, παρότι αφορά στο 20% του πληθυσμού και το 50% σε ηλικίες μεγαλύτερες των 50 ετών.

Επίσης υπάρχει το σύνδρομο χρόνιας αποστέρησης ύπνου, αφού στη σύγχρονη εποχή κοιμόμαστε λιγότερο. Από το 1980 και μετά κοιμόμαστε κατά μέσο όρο 7 ώρες (ίσως και λιγότερες), την ημέρα. Δηλαδή 2 ώρες λιγότερες δηλαδή, σε σχέση με το 1920. Η συστηματική αυτή στέρηση ύπνου δεν είναι κάτι αμελητέο, μιας και συνδέεται με αυξημένα ποσοστά ατυχημάτων, καρδιαγγειακών προβλημάτων, σακχαρώδη διαβήτη και παχυσαρκία, μειωμένη απόκριση του ανοσοποιητικού, νευρολογικά ελλείμματα και άλλα. Γυρνώντας λοιπόν στην αρχική σας ερώτηση, σας απαντώ ότι αυτές οι πολύ συχνές και σημαντικές νόσοι θα έπρεπε να είναι οι πραγματικοί μας «εχθροί» και όσον αφορά τους πρώτους «εχθρούς» που είπαμε, αυτοί από «εχθροί» θα πρέπει να γίνουν «σύμμαχοι» στην αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου.

Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τον ύπνο μας;

Μπορούμε να βελτιώσουμε τον ύπνο μας με απλούς τρόπους. Ξεκινώντας από το να κοιμόμαστε τις ώρες αλλά και τα ωράρια που χρειάζεται ο καθένας μας. Τα ορθά ωράρια είναι εξατομικευμένα και έχει να κάνει με τον χρονότυπο του καθενός μας. Έτσι, είναι δύσκολο σε κάποιον που είναι νυκτερινός τύπος (χρονότυπος «κουκουβάγια») να κοιμάται και να ξυπνάει «με τις κότες», όπως κατ’ αντιστοιχία κάποιος που είναι πρωινός τύπος (χρονότυπος «κορυδαλλός» ή «πετεινός») να παραμένει ξύπνιος μέχρι αργά το βράδυ.

Συνεχίζοντας, θα πρέπει να «αφουγκραστούμε» καλά τον οργανισμό μας όχι μόνο στις απαραίτητες ώρες και στα επιθυμητά ωράρια, αλλά και στο εάν ξυπνά «φρέσκος». Εάν κάποιος κοιμάται τις κατάλληλες για αυτόν ώρες και παρόλα αυτά ξυπνά «κουρασμένος» ή μη αναζωογονημένος, τότε θα πρέπει με την βοήθεια κάποιου ειδικού ιατρού ύπνου, να αναζητήσει την αιτία του μη αναζωογονητικού ύπνου. Τέλος, υπάρχουν πολλές απλές συμβουλές, που τις λέμε υγιεινή του ύπνου και έχουν να κάνουν με διατροφή/σκευάσματα, υπνικό περιβάλλον και λοιπές υπνικές συνήθειες που βοηθούν σημαντικά στην ευόδωση του «καλού ύπνου».

Πώς θα διακρίνουμε τον κακό ύπνο από την αϋπνία;

Ως αϋπνία ορίζουμε τη δυσκολία στην επέλευση ή στην διατήρηση του ύπνου, η οποία συμβαίνει τουλάχιστον 3 φορές την βδομάδα για τουλάχιστον 3 μήνες και που επιφέρει σημαντικά ημερήσια συμπτώματα (κόπωση/υπνηλία), διαταραχές διάθεσης, νοητικά ελλείμματα κλπ.

Η αϋπνία είναι συνώνυμο του κακού ύπνου, αλλά σημαντικό είναι να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε εάν υπάρχει κάποια άλλη διαταραχή (υπνική ή παθολογική) που προκαλεί την αϋπνία. Ξέρετε, η κοινή πεποίθηση (ακόμα και στον ιατρικό κόσμο) είναι ότι η αϋπνία είναι ψυχολογικής αιτιολογίας και ότι χρήζει αποκλειστικά φαρμακοθεραπείας ή και ψυχοθεραπείας. Με τη βελτίωση των διαγνωστικών μεθόδων στον χώρο του ύπνου, ανακαλύψαμε ότι συχνά αιτία των αφυπνίσεων μέσα στην νύκτα που «βαφτίζαμε» ως αϋπνία, ήταν το αίσθημα πνιγμονής που έχει ο ασθενής με υπνική άπνοια. Επίσης συχνή αιτία της δυσκολίας στην επέλευση του ύπνου είναι η νόσος ανήσυχων άκρων, μια κινητική νευρολογική διαταραχή του ύπνου εξαιρετικά συχνή (5-10% του γενικού πληθυσμού), που όμως λόγω της ποικιλίας των συμπτωμάτων με τα οποία παρουσιάζεται, δυσκολευόμαστε πολύ να διαγνώσουμε. Κατ’ αναλογία για κάθε δυσκολία στην επέλευση ή στην διατήρηση του ύπνου, θα πρέπει πρώτα να αναζητούμε εάν υπεύθυνη είναι κάποια παθολογική αιτία (συμπτωματολογία άλγους, ρευματολογικά, ορθοπεδικά, ουρολογικά, πνευμονολογικά νοσήματα κλπ).

Υπάρχει συγκεκριμένο ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων οι οποίοι υποφέρουν από αϋπνίες;

Θα έλεγα πως ναι. Η αϋπνία «αγαπά» τις γυναίκες, την τρίτη ηλικία και τους εργαζόμενους γραφείου. Όσον αφορά το ψυχολογικό προφίλ, φαίνεται ότι ο τυπικός αϋπνικός είναι ο τελειομανής και αυστηρός με τον εαυτό του και τους γύρω του, αυτός που αρέσκεται να μηρυκάζει και να διυλίζει τα πάντα, ο άνθρωπος με αρκετά ψυχαναγκαστικά στοιχεία, αυτός που ικανοποιείται δύσκολα. Με λίγα λόγια, ο άνθρωπος που δύσκολα (ή ακόμη και καθόλου) χαλαρώνει. Επίσης, είναι άνθρωπος που εσωτερικεύει πολύ, που δεν εξωτερικεύει και καταπιέζοντας συναισθήματα, επιθυμίες και βούληση, συχνά εν τέλει προβάλλει ως συνέπεια των ανωτέρω, δυσφορία. Η τελευταία είναι φυσικά και απότοκος του χρόνιου κακού ύπνου.