«IT: Welcome to Derry»: Στη μικρή οθόνη ο κλόουν που δεν αγαπά τα παιδάκια

Ρεπορτάζ του ertnews.gr, προσκεκλημένου στη διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου του HBO

Το τέρας επιστρέφει στην αμερικανική επαρχία

Περισσότερα από τριάντα οκτώ χρόνια μετά τη δημοσίευση του εμβληματικού μυθιστορήματος του Στίβεν Κινγκ, το «IT» ΑΚΑ «Αυτό» επιστρέφει εκεί όπου ξεκίνησαν όλα: στην πόλη-φάντασμα του Μέιν, το Ντέρι. Αυτή τη φορά, όχι για να αφηγηθεί ξανά τη μάχη των «Losers» με τον διαβολικό κλόουν Πένιγουαϊζ, αλλά για να επιχειρήσει κάτι διαφορετικό: να διηγηθεί πώς γεννήθηκε το κακό.

Η νέα τηλεοπτική σειρά του HBO, «IT: Welcome to Derry», αποτελεί το προοίμιο των δύο επιτυχημένων κινηματογραφικών κεφαλαίων που υπέγραψε ο Άντι Μουσιέτι. Σκηνοθετεί και πάλι ο ίδιος, αυτή τη φορά με τη στενή συνεργασία της αδελφής και παραγωγού του Μπάρμπαρα Μουσιέτι, σε μια απόπειρα να απαντήσει σε ένα ερώτημα που ποτέ δεν τέθηκε ευθέως στο βιβλίο: Γιατί ο Πένιγουαϊζ είναι το σκοτάδι προσωποποιημένο;

«Δεν ήταν πάντα στα σχέδιά μας να συνεχίσουμε», είπε ο Άντι Μουσιέτι κατά τη συνέντευξη Τύπου, στην οποία το ertnews.gr είχε προσκληθεί διαδικτυακά. «Όταν τελειώναμε το δεύτερο κεφάλαιο της κινηματογραφικής ταινίας, σκεφτόμασταν πως αυτή ήταν η ολοκλήρωση. Κι ύστερα, στις κουβέντες με τον Μπιλ Σκάρσγκαρντ, αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε: πώς γεννήθηκε το «Αυτό»; Πώς πήρε σάρκα και οστά ο Πένιγουαϊζ; Το βιβλίο αφήνει σκοτεινά κενά, κι αυτό ακριβώς μάς γοήτευσε».

Η αδελφή του, Μπάρμπαρα, συμπλήρωσε: «Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να μιλήσουμε με τον Στιβ… ή τον «θείο Στιβ», όπως τον λέει ο Άντι. Ο Κινγκ μάς εμπιστεύτηκε πλήρως. Δεν είναι εύκολο να πάρεις ένα έργο-σύμβολο και να το επεκτείνεις, αλλά εκείνος μας είπε απλώς: «Πηγαίνετε [και] Δημιουργήστε»».

Αυτή η ελευθερία, σχεδόν ιερόσυλη, έδωσε τη δυνατότητα στους δημιουργούς να χτίσουν μια προϊστορία της καταραμένης πόλης, συνδέοντας την ιστορία του τρόμου με την ιστορία της ίδιας της Αμερικής. Το «Welcome to Derry» (που θα φιλοξενηθεί σύντομα από γνωστή πλατφόρμα και στην Ελλάδα) εκτυλίσσεται στις αρχές της δεκαετίας του ’60, σε μια περίοδο κοινωνικών εντάσεων, φυλετικών διακρίσεων και συλλογικής αμφισβήτησης. Εκεί όπου η βία δεν έχει πάντα υπερφυσική προέλευση, αλλά συχνά ανθρώπινη.

Η σκοτεινή γοητεία του φόβου

Ο τρόμος του «Αυτό» δεν προέκυπτε αποκλειστικά από τα τέρατα. Ήταν πάντα ένα ψυχολογικό καθρέφτισμα της εφηβείας, της απώλειας της αθωότητας και της συλλογικής αμνησίας μιας κοινωνίας που επιλέγει να «εθελοτυφλεί». Στο «Welcome to Derry», αυτή η θεματική επανέρχεται μέσα από νέους ήρωες, με ανθρώπινες ιστορίες που αγγίζουν τη μνήμη, τη φυλή, τη γυναικεία ταυτότητα και την πνευματικότητα.

Ο Τζοβάν Αντέπο, που υποδύεται τον Λερόι Χάνλον, πρόγονο της οικογένειας που αργότερα θα συνδεθεί με τον Μάικ Χάνλον των ταινιών, εξήγησε πως το έργο τού έδωσε μια ευκαιρία να δει τον τρόμο ως πολιτισμικό σχόλιο: «Το είδος του τρόμου επιτρέπει ελευθερία. Μπορείς να μιλήσεις για όσα δεν λέγονται εύκολα, για το τραύμα, για τη βία, για τη φυλετική μνήμη, και όλα αυτά να ενταχθούν σε μια ιστορία που συγκινεί και τρομάζει ταυτόχρονα».

Από την άλλη, η Τέιλορ Πέιτζ, που εμφανίζεται στο δεύτερο επεισόδιο ως η δυναμική Σαρλότ, μίλησε για τον προσωπικό της σύνδεσμο με την εποχή: «Η γιαγιά μου γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Ήταν γυναίκα με όνειρα που δεν μπόρεσε να ζήσει. Όταν διάβασα για τη Σαρλότ του 1962, ένιωσα πως μπορώ να την ενσαρκώσω μέσα από εκείνη. Να δώσω φωνή σε όσες γυναίκες έμειναν σιωπηλές».

Το «Welcome to Derry» όμως φαίνεται να αξιοποιεί αυτή την ανθρώπινη διάσταση, συνδέοντάς τη με τη μεταφυσική αγωνία του Πένιγουαϊζ. Ο Μουσιέτι εξήγησε πως, πίσω από τον τρόμο, κρύβεται πάντα το ίδιο υπαρξιακό ερώτημα: «Το βιβλίο μάς υπενθυμίζει πως το «Αυτό» δεν είναι μόνο ένας δαίμονας, είναι κάτι πιο αφηρημένο. Ένας «κατασπαρακτής της πίστης» που τρέφεται από τον φόβο, από την απώλεια της ελπίδας. Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα γιατί πιστεύουν σε πράγματα που δεν υπάρχουν και ίσως αυτό να είναι και η δύναμή τους».

Από τα λόγια του φάνηκε πως η σειρά δεν επιχειρεί απλώς να τρομάξει, αλλά θέλει να εξερευνήσει τη φύση της πίστης και της φαντασίας, την παιδική ικανότητα να βλέπει όσα οι ενήλικες έχουν πάψει να αναγνωρίζουν.

Η Κίμπερλι Γκερέρο, που ενσαρκώνει την Ρόουζ, εκπρόσωπο της κοινότητας των ιθαγενών του Ντέρι, το έθεσε με τρόπο ποιητικό: «Στην παράδοσή μας, η γη έχει μνήμη. Το χώμα θυμάται. Οι ψυχές όσων πέρασαν δεν φεύγουν. Η σειρά μάς δίνει επιτέλους την ευκαιρία να πούμε τη δική μας ιστορία, γιατί εμείς ήμασταν οι πρώτοι που συναντήσαμε το πλάσμα».

Έτσι, ο τρόμος του «Welcome to Derry» αποκτά μια νέα, σχεδόν μυθολογική διάσταση, όπου η οντότητα «Το Αυτό »δεν είναι απλώς δαίμονας, αλλά καθρέφτης του ανθρώπινου φόβου, της ενοχής και της λήθης.

Ο κύκλος του τρόμου και η αιώνια παιδικότητα

Ο Μουσιέτι αναφέρθηκε στη σχέση του με τον παιδικό φόβο και τη σημασία της αθωότητας. «Ο Κινγκ είναι αιώνιο παιδί […] και ξέρει πως οι ενήλικες γίνονται οι «άλλοι», οι εχθροί της φαντασίας. Η σειρά είναι μια υπενθύμιση να κρατάμε μέσα μας εκείνο το παιδί που πιστεύει ακόμη στα τέρατα, γιατί αν σταματήσουμε να πιστεύουμε, τα τέρατα κερδίζουν».

Η φράση αυτή ίσως συμπυκνώνει όλη τη φιλοσοφία του «Welcome to Derry» που είναι ένα δημιούργημα που δεν στήνεται απλώς πάνω σε εντυπωσιακά σκηνικά που προκαλούν τρόμο, αλλά λειτουργεί ως στοχασμός πάνω στην ίδια την έννοια του φόβου σε κάθε διάσταση: προσωπικού, συλλογικού, πολιτισμικού.

Στη σειρά αισθάνεσαι την παρουσία του Στίβεν Κινγκ, όχι μόνο μέσω του ονόματός του αλλά και ως αόρατου αφηγητή. «Ξυπνάς το πρωί και έχεις ένα e-mail από τον Κινγκ που λέει πως του άρεσε μια «έκρηξη αίματος» που γύρισες», είπε η Μπάρμπαρα Μουσιέτι γελώντας. «Δεν υπάρχει καλύτερη ευλογία από αυτό».

Νομίζω όλο το νόημα που θα αναγνωρίσουν οι φαν του βιβλίου μπορεί να συμπικνωθεί σε αυτό που είπε ο Στίβεν Ράιντερ, «ο Πένιγουαϊζ είναι αυτό που αρνούμαστε να δούμε. Αν δεν αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας, θα συνεχίσει να μας καταδιώκει».

Η Πέιτζ, με τη σειρά της, το συνόψισε πιο απλά: «Το Ντέρι είναι μια πόλη που δεν θέλει να δει τον εαυτό της στον καθρέφτη. Και ο Πένιγουαϊζ είναι αυτός ο καθρέφτης».

Ο τρόμος ως καθρέφτης

Το «Welcome to Derry» έρχεται να προστεθεί σε μια μακρά αλυσίδα μεταφορών του “IT”, από το βιβλίο του 1986 μέχρι τις ταινίες του 2017 και 2019. Κάθε εποχή βρίσκει στον Πένιγουαϊζ τη δική της ερμηνεία του κακού: άλλοτε τον φόβο του άγνωστου, άλλοτε τη διαφθορά της εξουσίας ή τη φθορά της αθωότητας.

Ο Μουσιέτι μοιάζει να κατανοεί πως ο πραγματικός τρόμος δεν προέρχεται από τα δόντια ή τα κόκκινα μπαλόνια, αλλά από την ανθρώπινη άρνηση να θυμηθεί, να αισθανθεί, να πιστέψει. Ο Πένιγουαϊζ ζει γιατί τον γεννά ο φόβος, κι όσο υπάρχει φόβος, το «Αυτό» δεν θα πεθάνει ποτέ.

Το παρασκήνιο της δημιουργίας και η φιλοσοφία του «Welcome to Derry»

«Στο Ντέρι, τίποτα δεν είναι ασφαλές», είπε με χαμηλό τόνο ο Άντι Μουσιέτι, σχεδόν απολογητικά. «Από την πρώτη μέρα της συγγραφής γνωρίζαμε πως θέλουμε να δείξουμε ότι δεν υπάρχουν ιερά πρόσωπα, καμία ασφάλεια, γιατί όπως και στη ζωή, το κακό δεν προειδοποιεί».

Η παρατήρησή του φάνηκε να αντηχεί στη σιωπή που ακολούθησε, καθώς όλοι ήξεραν ότι αναφερόταν στη σκηνή-σοκ του πρώτου επεισοδίου: τη σφαγή μιας ομάδας παιδιών από ένα νεογέννητο βαμπίρ. Ένα σκηνικό που, όπως αποκάλυψε ο ίδιος, γεννήθηκε «την πρώτη κιόλας μέρα στο δωμάτιο συγγραφής».

Η Μπάρμπαρα Μουσιέτι πρόσθεσε: «Η επιλογή αυτή δεν έγινε για το σοκ και μόνο. Έγινε για να θέσουμε τους θεατές σε επαγρύπνηση. Να πούμε ότι αυτή η σειρά δεν υπόσχεται ασφάλεια, ούτε ευκολία. Όπως και η ίδια η ζωή, μπορεί να σε ανατρέψει μέσα σε μια στιγμή».

Η τέχνη της συλλογικότητας

Πέρα από το σενάριο και τη σκηνοθεσία, αυτό που φάνηκε να καθορίζει το πνεύμα της παραγωγής ήταν το αίσθημα κοινότητας. Οι ηθοποιοί μίλησαν με συγκίνηση για τη συντροφικότητα που ένιωσαν στα γυρίσματα.

«Την πρώτη εβδομάδα που φτάσαμε στο Τορόντο, ο Άντι και η Μπάρμπαρα οργάνωσαν ένα πάρτι σε μπόουλινγκ», θυμήθηκε ο Ράιντερ. «Ήταν εκεί όλα τα παιδιά του καστ. Εκείνη τη μέρα καταλάβαμε ότι δεν είμαστε απλώς συνεργάτες. Είμαστε οικογένεια».

Ο Τζοβάν Αντέπο πρόσθεσε: «Τα παιδιά είναι ταλαντούχα, αλλά και βαθιά συνειδητοποιημένα. Ο μικρός Μπλέικ, που παίζει τον γιο μου, ερχόταν μετά τις λήψεις και μου έλεγε «Κύριε Τζοβάν, μπορούμε να συζητήσουμε για τα stakes της σκηνής;». Ξέχναγα ότι μιλούσα με παιδί. Κι εκεί καταλάβαινα ότι πρέπει να παραμείνω κι εγώ παιδί για να παίξω σωστά».

Η Πέιτζ χαμογέλασε: «Τον είδα στην πρεμιέρα και είχε μουστάκι. Του είπα «πότε μεγάλωσες τόσο»;. Αυτά τα παιδιά είναι ο λόγος που η σειρά έχει καρδιά μέσα στο σκοτάδι της».

Η τέχνη του τρόμου χωρίς ειρωνεία

Η σειρά, παρά το μακάβριο θέμα της, δεν στερείται χιούμορ. Ο Άντι Μουσιέτι, γνωστός για τις αναφορές του στον ίδιο τον Κινγκ, εξήγησε: «Ο Κινγκ δεν φοβάται να αναμειγνύει τόνους. Μέσα στο ίδιο κεφάλαιο μπορεί να συνυπάρχουν το φρικτό και το γελοίο. Έτσι είναι και η ζωή: έχει τραγωδία, αλλά έχει και γέλιο. Στο «Welcome to Derry» υπάρχει ακόμη και μια «εντελώς αχρείαστη σκηνή με έναν ήχο (σ.σ. δεν προδίδουμε τον ήχο αλλά όταν το δείτε θα καταλάβετε) γιατί απλώς ένιωθα ότι έπρεπε να είναι εκεί».

Το κοινό γέλασε, αλλά πίσω από το χιούμορ διαφάνηκε μια βαθύτερη πρόθεση: να μην αντιμετωπιστεί ο τρόμος ως παρωδία, αλλά ως κάτι οικείο. Όπως είπε η Ράιλι στο κλείσιμο της συζήτησης, «ίσως το «Welcome to Derry» να μην είναι μόνο ιστορία φρίκης, αλλά μια ιστορία για το πώς επιβιώνουμε μέσα στη φρίκη».

Το τηλεοπτικό ρίσκο

Το HBO, με την προγραμματισμένη πρεμιέρα δυο μέρες πριν η δική μας εθνική επέτειο, αντιμετωπίζει τη σειρά ως τολμηρό στοίχημα. Δεν πρόκειται για απλή μεταφορά μυθιστορήματος, αλλά για μια επανεφεύρεση του κόσμου του Κινγκ. Η ίδια η διάρκεια της σειράς, με νέα επεισόδια κάθε εβδομάδα ως τις 14 Δεκεμβρίου, δίνει χώρο για ανάπτυξη χαρακτήρων και στοχασμό, κάτι σπάνιο για το είδος.

Το στοίχημα, ωστόσο, είναι και θεματικό: να συνδυάσει τη φρίκη με την ποίηση, τη μεταφυσική με την πολιτική. Κι όπως φάνηκε από τη συνέντευξη, το καστ και οι δημιουργοί γνωρίζουν πως αυτός ο συνδυασμός είναι επικίνδυνος… αλλά αναγκαίος.

Όπως το έθεσε ο Μουσιέτι στο τέλος: «Το Ντέρι δεν είναι απλώς μια πόλη. Είναι μια ιδέα. Κι όσο υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται να κοιτάξουν μέσα τους, το Ντέρι θα υπάρχει».

Το τέρας, η κοινωνία και ο καθρέφτης του τρόμου

Η αίσθηση που αφήνει το «Welcome to Derry» δεν είναι εκείνη ενός ακόμη prequel τρόμου, αλλά μιας τηλεοπτικής μελέτης (άρα και ευκατάπωτης) πάνω στη φύση του κακού, μια αλληγορία για τη μνήμη, την ευθύνη και την αδυναμία του ανθρώπου να αντικρίσει τα σκιώδη μέρη του εαυτού του.

Ο Άντι Μουσιέτι, ερωτηθείς για το αν ο Πένιγουαϊζ αντιπροσωπεύει το κακό ή την πίστη που διαβρώνεται, απάντησε λιτά: «Το ερώτημα δεν είναι αν το «Αυτό» υπάρχει, αλλά αν παίρνει ζωή επειδή το πιστεύουμε. Αν το κακό ζει μέσα μας, ίσως το δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι».

Η φράση αυτή συμπυκνώνει τη φιλοσοφία της σειράς: ο τρόμος δεν είναι εξωτερικός εχθρός, αλλά αντανάκλαση. Στον κόσμο του Κινγκ, και κατ’ επέκταση των Μουσιέτι, το υπερφυσικό δεν έρχεται για να επιβληθεί στους ανθρώπους, αλλά για να τους αποκαλύψει. Ο φρικτός κλόουν είναι ο καθρέφτης κάθε εποχής, προσαρμόζεται στις συλλογικές φοβίες και επιστρέφει κάθε φορά με διαφορετικό πρόσωπο… ή ποσόστωση μακιγιάζ.

Όπως παρατήρησε ο ηθοποιός Κρις Τσολκ, «βλέπουμε το «Αυτό» να εμφανίζεται ξανά και ξανά γιατί δεν μαθαίνουμε ποτέ. Ο φόβος επαναλαμβάνεται, μεταμφιέζεται, επιβιώνει. Είναι το τίμημα της αμνησίας μας».

Το Ντέρι ως μικρογραφία της Αμερικής

Η επιλογή της δεκαετίας του ’60 δεν είναι τυχαία. Εκείνη η περίοδος, βυθισμένη σε φυλετικές συγκρούσεις, πολιτική καχυποψία και ψυχροπολεμικό τρόμο, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την αναβίωση του κακού. «Η πόλη του Ντέρι είναι ένας μικρόκοσμος των Ηνωμένων Πολιτειών», είπε η Μπάρμπαρα Μουσιέτι. «Κάτω από τη βιτρίνα της προόδου υπάρχει κάτι που δεν θέλει να γιατρευτεί».

Η παρατήρησή της μοιάζει σχεδόν πολιτική, αλλά είναι και βαθιά προσωπική. Στο Ντέρι του 1962, η βία δεν είναι μόνο μεταφυσική: είναι θεσμική, κοινωνική, καθημερινή. Ο ρατσισμός, η ανισότητα, η καταπίεση των γυναικών λειτουργούν σαν προοίμιο του τρόμου: ένα σκηνικό που προετοιμάζει τη γέννηση του Πένιγουαϊζ.

Η Τέιλορ Πέιτζ το περιέγραψε εύστοχα: «Το «Αυτό» είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος μιας κοινωνίας που αρνείται να λογοδοτήσει. Είναι ο τρόπος της πόλης να μεταθέτει την ενοχή της σ’ ένα τέρας». Με άλλα λόγια, το Derry δεν είναι απλώς στοιχειωμένο· είναι συνένοχο. Η ιδέα αυτή δίνει στη σειρά έναν χαρακτήρα πολιτικής αλληγορίας. Όπως σχολίασε ο Ράιντερ, «ο Πένιγουαϊζ δεν είναι κάτι που έρχεται απ’ έξω. Είναι η φωνή μέσα στο χώμα, η μνήμη όσων έχουμε θάψει».

Η μνήμη και η λήθη

Στο έργο του Κινγκ, η μνήμη παίζει πάντα καθοριστικό ρόλο. Οι ήρωες ξεχνούν, και το κακό επιστρέφει. Η λήθη λειτουργεί σαν μηχανισμός επιβίωσης αλλά και σαν κατάρα. Η σειρά αποπειράται να εμβαθύνει σε αυτό το μοτίβο, προτείνοντας τη λήθη όχι ως αδυναμία, αλλά επιλογή.

Η Κίμπερλι Γκερέρο αναφέρθηκε σ’ αυτό μέσα από το βλέμμα της ιθαγενούς κοινότητας: «Η γη έχει μνήμη […] και για αυτό το κακό μπορεί να ξαναγεννηθεί».

Η οντολογία του φόβου

Ο Μουσιέτι, ερωτηθείς για το αν πιστεύει πως το «Αυτό» μπορεί να θεωρηθεί «θεολογική φιγούρα», απάντησε: «Ίσως να είναι. Αν δεχτούμε ότι ο Θεός είναι η πίστη, τότε το «Αυτό» είναι η απώλειά της. Είναι η στιγμή που η ελπίδα γίνεται τρόμος».

Η θέση αυτή θυμίζει υπαρξιακό δοκίμιο παρά σκηνοθετική οδηγία· και όμως, εξηγεί γιατί το έργο του Κινγκ και των Μουσιέτι συγκινεί πέρα από το είδος του. Ο φόβος εδώ δεν είναι εργαλείο διασκέδασης, είναι μεταφορά της ανθρώπινης συνθήκης.

«Ο τρόμος είναι ειλικρινής», είπε η Πέιτζ. «Όταν φοβάσαι, δεν μπορείς να προσποιηθείς. Ο τρόμος σε ξεγυμνώνει. Και κάπου εκεί ίσως κρύβεται και η λύτρωση».

Η κουλτούρα του τρόμου και η ευθύνη του θεατή

Το αθέατο έχει περισσότερη δύναμη σε αυτή την ιστορία. Ο Μουσιέτι το έθεσε απλά: «Ο θεατής του τρόμου είναι συνένοχος. Θέλει να δει, αλλά δεν θέλει να πιστέψει. Όπως οι κάτοικοι του Ντέρι». Η σκέψη αυτή συνδέεται με τη θέση της Γκερέρο, ότι «το πέπλο ανάμεσα στο ορατό και στο αόρατο είναι λεπτό». Ο τρόμος, λοιπόν, λειτουργεί ως τελετουργία: μια σιωπηλή συμφωνία ανάμεσα σε δημιουργό και κοινό, να κοιτάξουν για λίγο εκεί όπου κανονικά δεν θα τολμούσαν.

Ο τρόμος που ενώνει

Παρά τον ζόφο του θέματος, η συνέντευξη έκλεισε με ένα παράδοξο συναίσθημα: τη χαρά της συλλογικής δημιουργίας. Όπως είπε ο Τσολκ, «το πιο ωραίο είναι ότι γελάμε. Στο πλατό γελάμε. Ίσως αυτός να είναι ο μόνος τρόπος να επιζήσεις όταν παίζεις με τον φόβο». Η Πέιτζ συμφώνησε: «Ο φόβος μάς φέρνει κοντά. Είναι παράξενο, αλλά είναι αλήθεια». Η ανθρώπινη αυτή νότα, σχεδόν τρυφερή, αποτυπώνει τη βαθύτερη ουσία του έργου του Κινγκ: ο τρόμος ως αφορμή για ενσυναίσθηση.

Το κακό είμαστε (και) εμείς!

Ο Μουσιέτι έκλεισε τη συζήτηση με μια φράση που μοιάζει σχεδόν εξομολογιτική:
«Δεν φτιάχνω ταινίες για να φοβίσω. Τις φτιάχνω για να καταλάβω γιατί φοβάμαι».

Ο φόβος του κλόουν

Η εικόνα του Πένιγουαϊζ υπήρξε ίσως η μεγαλύτερη συμβολή του Κινγκ στη σύγχρονη ψυχολογία του τρόμου. Από τη δεκαετία του ’80, οι μελέτες σημείωσαν ραγδαία αύξηση μιας ιδιαίτερης φοβίας: της κοουλοροφοβίας (coulrophobia), δηλαδή του παράλογου φόβου απέναντι στους κλόουν. Η λαμπερή μάσκα, το μόνιμο χαμόγελο, η υπερβολική μίμηση των συναισθημάτων, όλα όσα κάποτε προκαλούσαν γέλιο, μετατράπηκαν σε σύμβολα ανησυχίας.

Αν το βιβλίο του Κινγκ υπήρξε η αφετηρία, οι κινηματογραφικές και τώρα τηλεοπτικές μεταφορές του συνέβαλαν αποφασιστικά στο να ριζώσει αυτή η αλλόκοτη απέχθεια στη συλλογική φαντασία. Ίσως γιατί, όπως έγραψε κάποτε ο ίδιος ο συγγραφέας, «τα τέρατα είναι αληθινά, και ζουν μέσα μας. Κι αν είμαστε τυχεροί, μερικές φορές κερδίζουν».