ΕΡΤ Χανίων – Ν. Παπαδάκης: Ευρώπη και προσφυγική κρίση (aud)

Το προσφυγικό εύλογα έχει κατακυριεύσει τη διεθνή πολιτική δημοσιότητα, τόνισε σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ΕΡΤ Χανίων, ο Νίκος Παπαδάκης, Καθηγητής και Αν. Διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η Actionaid δημοσιοποίησε πρόσφατα στοιχεία του ΟΗΕ για την κατάσταση στη Συρία. Στο 5ο έτος της σύγκρουσης υπολογίζεται ότι έχουν σκοτωθεί 220000 άνθρωποι, 4.000.000 είναι οι καταγεγραμμένοι πρόσφυγες και 7.600.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια.

Ο Guardian δέκα μέρες πριν έκανε το ίδιο για την Ελλάδα. 2.000 πρόσφυγες έρχονται τη μέρα στη χώρα μας και μόνο τον Γενάρη έφτασαν τις 60.000. Τα δεδομένα αυτά αποτυπώνουν την κατάσταση των πραγμάτων και οι αριθμοί είναι θηριώδεις για να αγνοηθούν.

Η κρίση στη Μέση Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική ανέδειξε για μια ακόμα φορά το έλλειμμα ουσιώδους πολιτικής διακυβέρνησης στην Ε.Ε., τις βαθιές και εγκολπωμένες ασυμμετρίες, τη θηριώδη έλλειψη συντονισμού και τελικά την αδυναμία της Ε.Ε. να διαχειριστεί την κατάσταση των πραγμάτων στην λεγόμενη ευρωπαϊκή γειτονιά δηλαδή στην περιφέρεια ζωτικών της συμφερόντων.

Σωστά έγραψε ο Guardian στις 17/2 για “European member states deeply divided”. H E.E.είναι οριστικά αντιμέτωπη με την πραγματικότητα και οφείλει επιτέλους να αντιληφθεί ότι πέραν των επιμέρους εθνικών συμφερόντων (τα οποία είναι και οφείλουν να είναι σεβαστά) υπάρχει και το ευρωπαϊκό συμφέρον, που τελικά εκβάλει και στα επιμέρους συμφέροντα καθώς τα αφορά. Με άλλα λόγια να ξαναθυμηθούν το «κόστος της μη- Ευρώπης» (κατά Baun). Είναι διαχειρίσιμο? Κατ’ εμέ δεν είναι.

Τι συμβαίνει: Κράτη όπως η Αυστρία επικαλούνται την ασφάλεια και προστασία της χώρας. Η Σένγκεν μεριμνά κυρίως για την προστασία των εξωτερικών συνόρων. Το Δουβλίνο είναι εν ισχύ και προβλέπει ρητά την επανα-προώθηση. Υπάρχει επίσης σαφής διάκριση μεταξύ πρόσφυγα και μετανάστη και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι όλοι οι άνθρωποι που εισέρχονται στη χώρα μας είναι πρόσφυγες.

Ο Γιούνκερ σε μια ανησυχητική του επιστολή στον Μίρο Τσεράρ, Πρωθυπουργό της Σλοβενίας, που ζητούσε την αποστολή κοινών αστυνομικών δυνάμεων στη FYROM, είχε υπενθυμίσει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν το δικαίωμα να απαγορεύσουν την είσοδο σε ανθρώπους που δεν θέλουν να καταθέσουν αίτημα ασύλου στη χώρα που εισέρχονται, αλλά σε κάποια άλλη.

Όντως έτσι είναι. Πλην όμως….
Οι συνθήκες και οι συμφωνίες ισχύουν και δεσμεύουν όλους. Το ότι η ρήτρα κατανομής, για παράδειγμα, είναι εν υπνώσει μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι ενίοτε χρησιμοποιούνται αλά καρτ. Η διπλή πίεση που δέχεται η χώρα δεν είναι συμμετρική.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΝΙΚΟΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ:

Ευτυχώς ακούγονται πλέον και ψύχραιμες φωνές που βλέπουν ευκρινώς τη μεγάλη εικόνα. Πλην της Ιταλίας που έχει μια ξεκάθαρη στάση, ο Σουλτς δήλωσε πρόσφατα ότι αν επιτελεστεί το κλείσιμο της βαλκανικής οδού η Ελλάδα θα μετατραπεί σε «παρκινγκ» για τους πρόσφυγες. Και όντως έτσι είναι. Το κλείσιμο όλων των συνόρων και τελικά της «βαλκανικής οδού» θα εκβάλει στην μετατροπή μιας χώρας εισόδου, κατ’ ουσίαν διέλευσης (γιατί αυτό είναι η Ελλάδα σήμερα) σε αποκλειστική χώρα υποδοχής. Ας θυμηθούμε απλά ότι αυτή η χώρα βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή οικονομική θέση και προφανώς δεν μπορεί να σηκώσει μόνη της, χωρίς γενναία οικονομική υποστήριξη, ένα τέτοιο βάρος. Ακριβέστερα ούτε μπορεί ούτε πρέπει να αφεθεί μόνη της να διαβεί την έρημο.

Στο χειρότερο σενάριο, αν δηλαδή ολοκληρωθεί το κλείσιμο της βαλκανικής οδού ή (ακόμα χειρότερα) υπάρξει επίσημη αναστολή της Σένγκεν, η Ελλάδα θα βρεθεί ενώπιον ενός οδυνηρού διλλήματος. Στρατηγική ενσωμάτωσης (ανθρωπιστική, δίκαιη, πλην ήκιστα εφικτή) ή στρατηγική αποτροπής? Και προφανώς μια τέτοια εξέλιξη θα έχει, ούτως ή άλλως, εκτατικές διαστάσεις για την ίδια την Ε.Ε. κάτι που δεν φαίνεται προς το παρόν να γίνεται αντιληπτό από όλους τους εταίρους.

Ομολογουμένως υπάρχουν και κάποια καλά νέα, που δεν πρέπει να μας διαφεύγουν σε μια δυσοίωνη πραγματικότητα. Το σχέδιο «προσωρινής συμφωνίας» για κατάπαυση των εχθροπραξιών στη Συρία που κατέθεσαν από κοινού οι ΗΠΑ και η Ρωσία και η προκήρυξη εκλογών από τον Μπασάρ αλ Άσαντ στις 13 Απριλίου, δημιουργούν κάποιες προϋποθέσεις για την πολιτική διευθέτηση του ζητήματος της Συρίας (που ευφυώς είχε προτάξει ο Jeremy Corbyn των Εργατικών στη Μεγάλη Βρετανία αμέσως μετά τη βάρβαρη τρομοκρατική επίθεση του ISIS στο Παρίσι). Ωστόσο ακόμα και αν όλα πάνε καλά η αποκλιμάκωση δεν θα είναι άμεση.

Συνεπώς τώρα τι γίνεται: Φαίνεται, ότι στη χθεσινή σύνοδο των ΥΠΕΣ, με βάση το ρεπορτάζ της Καθημερινής και άλλων έγκριτων εφημερίδων, κυριάρχησε η άποψη ότι αν δεν εφαρμοστούν άμεσα οι συμφωνίες για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, η Ε..Ε. θα προχωρήσει στην ενεργοποίηση σχεδίου αντιμετώπισης μιας μεγάλης κλίμακας ανθρωπιστικής κρίσης. Το προφανές ερώτημα είναι: αντί να προληφθεί μια τέτοια κρίση, η επιλογή είναι να αντιμετωπιστεί αφού συμβεί? Κάτι τέτοιο είναι αφενός παράδοξο κι αφετέρου βαθιά αντι-ευρωπαϊκό. Δεν υπάρχει όντως άλλος χρόνος, ούτε για μονομερείς ενέργειες, ούτε για ασυντόνιστη δράση. Αν η επικυρίαρχη τάση στην Ε.Ε. είναι αυτή της καθολικής απώθησης προσφύγων, ας ειπωθεί ρητά. Είναι εντελώς λανθασμένη μεν, αξιακά αποσυναρτημένη από την ευρωπαϊκή παράδοση, απολύτως αυτο-αναφορική και πιθανότητα αναποτελεσματική, πλην όμως αν αυτή είναι η θεμελιακή επιλογή ας ειπωθεί ξεκάθαρα ώστε να αναλάβουν όλοι τις ευθύνες τους.

Εξηγούμαι

– Το να τίθεται μόνο μία χώρα (δηλαδή η Ελλάδα) ενώπιον ευθυνών, άλλων που της αναλογούν (και όντως υπάρχουν ευθύνες αναφορικά με την διαχείριση του ζητήματος από τη μεριά της ελληνικής κυβέρνησης) και πολλών άλλων που δεν της αναλογούν, αφενός είναι άδικο (ενίοτε και προσχηματικό) αφετέρου αποτρέπει την συγκρότηση μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για την διαχείριση της μεγαλύτερης προσφυγικής κρίσης από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.
– Η εξόφθαλμα άνιση «μεταχείριση» Ελλάδας (δηλαδή ενός από τα παλιότερα Κ-Μ της Ε.Ε.) και Τουρκίας, περισσότερο από ενοχλητική είναι ακατανόητη. Προφανώς η Τουρκία, αρδευόμενη από την διαίρεση «Δύσης» και Ρωσίας και εκμεταλλευόμενη της θραυσματική ισορροπία, δημιουργεί κρίσεις για να επαν-αναδειχθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη, προσπορίζοντας σημαντικά οφέλη και καθιστώντας εαυτόν τον προνομιακό ρυθμιστή του προβλήματος. Είναι όμως όντως ρυθμιστής? Γιατί αν θεωρήσουμε ότι το πρόταγμα είναι (και οφείλει να είναι) αφενός η ριζική αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και του ISIS κι αφετέρου η ρύθμιση των ανεξέλεγκτων προσφυγικών ροών, σε τι από τα δυο συμβάλει ουσιαστικά ? Εμφανές είναι ότι η προτεραιότητα της Τουρκίας του Ερντογάν είναι η αποτροπή δημιουργίας Κουρδικού Κράτους και παρεμπιπτόντως τα υπόλοιπα. Επίσης και ο πλέον καλοπροαίρετος αναρωτιέται για την άνεση με την οποία περνάνε από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά (δηλαδή στα πραγματικά σύνορα της Ε.Ε.) οι διακινητές. Είναι η Τουρκία του Ερντογάν άραγε το πλέον χαλαρό (ως προς τον έλεγχο και την αστυνόμευση) περιβάλλον? Αποτελεί αυτό συμβολή στη ρύθμιση των προσφυγικών ροών?
– Εν ολίγοις: Κανείς προφανώς δεν μπορεί να έχει αντίρρηση ότι η Τουρκία έχει σημαντικό ρόλο να παίξει στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει ότι αποτελεί χώρα υποδοχής προσφύγων. Τα ίδια ωστόσο οφείλει όμως να αναγνωρίσει και για την Ελλάδα. Με τη διαφορά ότι η τελευταία είναι Κ-Μ της Ε.Ε. και εν αντιθέσει με την Τουρκία δεν έχει λάβει καμία ουσιαστική βοήθεια για την διαχείριση της κρίσης. Συνεπώς η ζυγαριά οφείλει να αναδιαταχθεί και αυτό προϋποθέτει το να τεθεί και η Τουρκία ενώπιον των ευθυνών της. Συγχρόνως η Ελλάδα οφείλει να τηρήσει τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει, για να από-νομιμοποιήσει τις (όχι σπάνια στερεοτυπικές) επικρίσεις και να παρουσιάσει ολοκληρωμένο σχέδιο αντιμετώπισης του προβλήματος, ζητώντας και τους πόρους εκείνους που θα το καταστήσουν εφικτό.

Τούτων δοθέντων, η Σύνοδος Κορυφής Ε.Ε.- Τουρκίας στις 7 Μαρτίου είναι κυριολεκτικά η τελευταία ευκαιρία για όλους. Η τελευταία ευκαιρία για μια ουσιαστική διαπραγμάτευση και για μια συμφωνία η οποία να αποτυπώνει μια ευκρινή και αποτελεσματική στρατηγική της Ένωσης για την διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, η οποία να είναι πολιτικά ορατή και εφαρμόσιμη, να εδράζεται στην ανακατανομή πόρων και να είναι δεσμευτική για όλους. Προφανώς κατανοώ ότι κάτι τέτοιο ούτε εύκολο, ούτε απρουπόθετο είναι. Είναι όμως εντελώς αναγκαίο καθώς ότι συμβαίνει μέχρι σήμερα απονευρώνει την ίδια την ενωσιακή διαδικασία στον πυρήνα της. – Ρεπορτάζ: Κατερίνα Πολύζου