Οι μηχανικοί των ονείρων: Πώς οι επιστήμονες παρεμβαίνουν για να θεραπεύσουν τους εφιάλτες (long read)

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε δει τουλάχιστον έναν εφιάλτη στη ζωή μας. Ωστόσο, ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού βλέπει εφιάλτες σε εβδομαδιαία βάση ή και συχνότερα. Αυτή η διαταραχή ύπνου, λένε οι επιστήμονες, μπορεί να αποδειχθεί επιβλαβής για την ψυχική υγεία, καθώς μπορεί να αυξήσει το άγχος και να προκαλέσει κατάθλιψη. Οι άνθρωποι που βλέπουν εφιάλτες, συχνά αισθάνονται αβοήθητοι, καθώς νιώθουν καταδικασμένοι να τους βιώνουν κάθε βράδυ. Ο ύπνος μετατρέπεται σε μια πηγή φόβου και ανησυχίας και όχι ανάπαυλας, κι αυτό προκαλεί σοκ και στο σώμα και στο μυαλό του ατόμου.

Τι λέει η έρευνα

Οι ερευνητές που μελετούν αυτό το πεδίο, συνήθως διεξάγουν μελέτες σε εργαστήρια ύπνου χρησιμοποιώντας πολυσωμογραφία, η οποία περιλαμβάνει τη μέτρηση των κινήσεων των ματιών ενός ατόμου, των εγκεφαλικών κυμάτων και του καρδιακού παλμού καθώς αυτό κοιμάται. Αυτή η μέθοδος ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 1951 όταν ο Αμερικανός φυσιολόγος και πρωτοπόρος ερευνητής ύπνου Eugene Aserinsky τοποθέτησε ηλεκτρόδια στο τριχωτό της κεφαλής του γιου του και γύρω από τα μάτια του, και ανακάλυψε ότι υπήρχαν περίοδοι κατά τη διάρκεια της νύχτας όπου τα μάτια του γιου του κινούνταν. Ο ερευνητής διαπίστωσε ότι αυτές οι περίοδοι αντιστοιχούσαν με αλλαγές στη δραστηριότητα του εγκεφάλου.

Εάν ξυπνήσουν κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, οι οποίες είναι γνωστές ως ύπνος γρήγορης κίνησης των ματιών (REM), οι συμμετέχοντες είναι πολύ πιο πιθανό από ό, τι σε άλλα στάδια ύπνου, να αναφέρουν έντονα, συναισθηματικά και παράξενα όνειρα. Ωστόσο αυτά τα όνειρα δεν τα βλέπουμε μόνο κατά τη διάρκεια του REM ύπνου.

Για να επηρεάσουν τα όνειρα, οι επιστήμονες θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουν τις διαδικασίες που διαμορφώνουν το περιεχόμενο των ονείρων. Σύμφωνα με μια παλιά θεωρία, το όνειρο είναι μια προσομοίωση αυτών που βιώνουμε όταν είμαστε ξύπνιοι και παράγεται αποκλειστικά από την εγκεφαλική δραστηριότητα. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι και το υπόλοιπο σώμα συμβάλλει στη δημιουργία ονείρων.

Σε μια πρόσφατη μελέτη που ηγήθηκε η νευρολόγος Isabelle Arnulf στο Πανεπιστήμιο Pierre και Marie Curie στο Παρίσι, οι επιστήμονες ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να κρατήσουν την αναπνοή τους μέσα στο όνειρό τους. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι, καθώς το έκαναν οι εθελοντές, διακόπηκε η ροή του αέρα στο σώμα τους.

Αυτό σημαίνει ότι το φυσικό σώμα εκδηλώνει το περιεχόμενο του ονείρου σε πραγματικό χρόνο. Υπάρχει επίσης μια αντιστοιχία μεταξύ του σώματος και του συναισθηματικού περιεχομένου των ονείρων. Μια άλλη μελέτη της Arnulf δείχνει ότι οι εκφράσεις ενός ατόμου κατά τη διάρκεια του ύπνου, όπως το χαμόγελο ή το γέλιο, αντιστοιχούν στο συναισθηματικό περιεχόμενο των ονείρων τους.

Αυτός ο παραλληλισμός μεταξύ του σώματος και του περιεχομένου των ονείρων μπορεί να είναι κλινικά σημαντικός. Ο αυξημένος ρυθμός καρδιάς και αναπνοής που συνοδεύει τους εφιάλτες ή τα ανήσυχα όνειρα υποδηλώνει ότι τα άτομα βιώνουν μια υπερβολική φυσιολογική διέγερση κατά τη διάρκεια του ύπνου τους.

Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα για τους επιστήμονες είναι η λειτουργία των ονείρων. Η επίλυση αυτού του παζλ μπορεί να προσφέρει περαιτέρω πληροφορίες για το πώς θα μπορούσαν να χειριστούν τα όνειρα οι επιστήμονες, με έναν θεραπευτικό τρόπο. Μια θεωρία είναι ότι ο ύπνος REM και τα όνειρα, βοηθούν στην ενσωμάτωση των πρόσφατων εμπειριών μας-ιδίως των συναισθηματικών- στην ευρύτερη αυτοβιογραφική μας μνήμη. Τα όνειρα όμως δεν είναι απλώς μια επανάληψη των γεγονότων που έχουμε βιώσει. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι συμβάλλουν στον σχηματισμό νέων συσχετίσεων μεταξύ ιχνών μνήμης.

Στην περίπτωση του εφιάλτη, αυτή η διαδικασία διαταράσσεται καθώς αυτού του είδους τα όνειρα είναι λιγότερο συσχετιστικά. Είναι σαν το έντονο συναίσθημα να εμποδίζει το όνειρο να κάνει νέες συνδέσεις. Το σενάριο επαναλαμβάνει, το συναίσθημα χτίζεται, η αφύπνιση διακόπτεται και ο κύκλος επαναλαμβάνεται.

Ποιες είναι μερικές θεραπείες

Η πιο συνηθισμένη θεραπεία για τους επαναλαμβανόμενους εφιάλτες είναι η «θεραπεία απεικόνισης», κατά τη διάρκεια της οποίας, το άτομο, με τη βοήθεια της οπτικοποίησης μπορεί να τροποποιήσει τον εφιάλτη, ενώ παραμένει ξύπνιο. Καταγράφει δηλαδή τον εφιάλτη και στη συνέχεια προσπαθεί να αλλάξει κάτι στο «σενάριο» ώστε να τον κάνει πιο θετικό. Στη συνέχεια, αφιερώνει 10 με 20 λεπτά για να φανταστεί την νέα έκδοση του ονείρου του.

Πρόκειται για μια απλή τεχνική που μειώνει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα του εφιάλτη, ακόμη και τα συναφή συμπτώματα, όπως το άγχος και την κατάθλιψη. Ωστόσο, άλλες προσεγγίσεις προχωρούν ένα βήμα παραπέρα, προσπαθώντας να επηρεάσουν τη ροή των ονείρων τους, σε πραγματικό χρόνο. Ένα τρόπος για να επιτευχθεί αυτό, είναι μέσω των συνειδητών ονείρων (lucid dreams), μια από τις προτεινόμενες θεραπείες για εφιάλτες της Αμερικανικής Ακαδημίας Ιατρικής του Ύπνου.

Οι ασθενείς κάνουν κάποιες ασκήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας οι οποίες μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα να δουν ένα συνειδητό όνειρο. Πρόκειται για μια τεχνική που ονομάζεται «έλεγχος πραγματικότητας», όπου ο ασθενής ρωτά επανειλημμένα τον εαυτό του αν ονειρεύεται εκείνη τη δεδομένη στιγμή. Ο στόχος είναι αυτή η ερώτηση να του γίνει συνήθεια και να μπορέσει να την θέσει στον εαυτό του και κατά τη διάρκεια του ονείρου.

«Σε γενικές γραμμές, η εκμάθηση της τεχνικής του συνειδητού ονείρου μπορεί να αυξήσει την αίσθηση της ελευθερίας του ατόμου και να βελτιώσει τη σχέση του με τον ύπνο και τα όνειρα. Διαπιστώσαμε επίσης ότι όταν ένα άτομο ξυπνά μετά από ένα τέτοιο όνειρο, έχει πιο θετική διάθεση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ταλαιπωρία που φέρνει ένας εφιάλτης», λέει η Michelle Carr, ερευνήτρια στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη, με ειδίκευση στον ύπνο και τα όνειρα.

Η Carr και οι συνάδελφοί της πειραματίστηκαν χρησιμοποιώντας αυτήν την προσέγγιση και ανέπτυξαν ένα πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο, έδειχναν στους εθελοντές, σε τακτά διαστήματα, επί 20 λεπτά, ένα φως που αναβόσβηνε ενώ ακουγόταν ένας συγκεκριμένος ήχος. Κάθε φορά που οι εθελοντές έβλεπαν το φως ή άκουγαν τον ήχο, έπρεπε να «θυμούνται να είναι διαυγείς». Έπρεπε δηλαδή να συνειδητοποιήσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αισθήσεις τους και να παρατηρήσουν εάν η εμπειρία της αφύπνισης ήταν παρόμοια ή διαφορετική από την συνηθισμένη. Βασικά, εκπαιδεύσαν τους εθελοντές μας να συσχετίζουν τις αισθητηριακές ενδείξεις με μια διαυγή ψυχική κατάσταση. Μετά την περίοδο της προπόνησης, οι συμμετέχοντες κοιμήθηκαν και οι ερευνητές τους έδειξαν και πάλι τα ίδια στοιχεία για να προκαλέσουν ένα διαυγές όνειρο.

«Ήμουν για ψώνια στο σούπερ μάρκετ, έβαζα τα πράγματα στο καλάθι μου και μπορούσα να ακούσω τον ήχο. Ήταν σαν να έπαιρνα πολλά μηνύματα στο τηλέφωνό μου που μου έλεγαν τι να αγοράσω. Τα φώτα τα θυμήθηκα μόνο μία φορά», περιγράφει μια εθελόντρια.

Οι μηχανικοί των ονείρων: Πώς οι επιστήμονες παρεμβαίνουν για να θεραπεύσουν τους εφιάλτες (long read)
(Dormio, MIT)

Καινοτόμες τεχνολογίες στην υπηρεσία της επιστήμης του ύπνου

Μια άλλη προσέγγιση χρησιμοποιεί προφορικά μηνύματα για να κατευθύνει τα όνειρα. Πρόκειται για το Dormio, μια φορητή συσκευή που φοριέται σα γάντι και έχει σχεδιαστεί για να ανιχνεύει την έναρξη του ύπνου μέσω αισθητήρων που μετρούν τη μυϊκή κάμψη, τον καρδιακό ρυθμό και την ηλεκτροδερματική δραστηριότητα. Όταν ανιχνεύει την έναρξη του ύπνου, το Dormio στέλνει ένα ηχητικό μήνυμα για να επηρεάσει τη ροή του ονείρου του ατόμου που το φοράει, όταν αυτό βρίσκεται μεταξύ αφύπνισης και έναρξης ύπνου.

Μια άλλη νέα συσκευή σχεδιασμού ονείρου με δυνατότητα αντιμετώπισης των εφιαλτών είναι η Essence, που ανέπτυξε η Judith Amores Fernandez στο MIT και στο Harvard Medical School. Η συσκευή απελευθερώνει διαφορετικά αρώματα μέσω τριών μικρών δοχείων και λειτουργεί μαζί με μια εφαρμογή και μια φορετή τεχνολογία που μετρά τον καρδιακό ρυθμό, τον ρυθμό αναπνοής και πιθανώς τα εγκεφαλικά κύματα. Προηγούμενη έρευνα έχει δείξει ότι η έκθεση σε ένα ευχάριστο άρωμα κατά τη διάρκεια του ύπνου συμβάλλει σε πιο θετικά όνειρα.

Η εγκεκριμένη από την αμερικανική υπηρεσία φαρμάκων και τροφίμων (FDA) εφαρμογή, NightWare, στέλνει δονήσεις όταν ανιχνεύει αυξημένο καρδιακό ρυθμό κατά τη διάρκεια του ύπνου REM και είναι σχεδιασμένη για να διακόπτει τους εφιάλτες. Αυτή η συσκευή δοκιμάζεται επί του παρόντος σε κλινική δοκιμή στην οποία συμμετέχουν 240 ασθενείς.

ΠΗΓΗ: Aeon

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος