Παγκόσμια υγειονομική απειλή: Επιστρέφουν ασθένειες που σχεδόν είχαν εξαφανιστεί – Καταρρέουν τα εμβολιαστικά προγράμματα

Η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σοβαρή ανατροπή στη δημόσια υγεία, καθώς ασθένειες που θεωρούνταν σχεδόν εξαφανισμένες επιστρέφουν απειλητικά. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), η UNICEF και η Συμμαχία για τα Εμβόλια (Gavi) προειδοποιούν ότι δεκαετίες προόδου κινδυνεύουν να χαθούν, εάν δεν υπάρξει άμεση και διαρκής ενίσχυση των εμβολιαστικών προγραμμάτων.

Τα παραπανω αναφέρονται σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό JAMA και το οποίο σχολιάζουν η ιατρός της Θεραπευτικής Κλινικής (Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (παθολόγος, καθηγήτρια Θεραπευτικής-Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής) και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (βιολόγος).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιδείνωσης της κατάστασης είναι η ιλαρά, της οποίας τα κρούσματα αυξήθηκαν κατά 20% μέσα σε έναν μόλις χρόνο — από 8,6 εκατομμύρια το 2022 σε 10,3 εκατομμύρια το 2023. Η άνοδος αυτή συμπίπτει με την πτώση των ποσοστών εμβολιασμού, καθώς η κάλυψη της πρώτης δόσης του εμβολίου για την ιλαρά μειώθηκε από 86% το 2019 σε 81% το 2021, το χαμηλότερο ποσοστό από το 2008.

Ανησυχητικές αυξήσεις σημειώνονται και σε άλλες ασθένειες:

• Στην Αφρική, οι περιπτώσεις μηνιγγίτιδας αυξάνονται δραματικά: μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2025 καταγράφηκαν πάνω από 5.500 ύποπτα κρούσματα και σχεδόν 300 θάνατοι.
• Ο κίτρινος πυρετός, που είχε περιοριστεί σημαντικά μέσω εκστρατειών εμβολιασμού, επιστρέφει επικίνδυνα, με δεκάδες επιβεβαιωμένα περιστατικά σε Αφρική και Λατινική Αμερική.
• Ακόμη και η διφθερίτιδα, που είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί από πολλές χώρες, θεωρείται πλέον πιθανό να επανεμφανιστεί.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι αριθμοί είναι αποκαρδιωτικοί: το 2023, 14,5 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως δεν έλαβαν καμία από τις βασικές δόσεις εμβολιασμού. Ο αριθμός αυτός παρουσιάζει σταθερή άνοδο — από 12,9 εκατομμύρια το 2019, σε 13,9 εκατομμύρια το 2022.

Περισσότερο από το 50% αυτών των παιδιών ζουν σε χώρες με ένοπλες συγκρούσεις, πολιτική αστάθεια ή ανθρωπιστικές κρίσεις, όπου η πρόσβαση στις βασικές υπηρεσίες υγείας είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη.

Παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, πολλές χώρες αντιμετωπίζουν σημαντικές περικοπές στη χρηματοδότηση για την υγεία. Έκθεση του ΠΟΥ αποκάλυψε ότι σχεδόν οι μισές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος εμφανίζουν σοβαρές διαταραχές στα προγράμματα εμβολιασμού, στις προμήθειες εμβολίων και στη λειτουργία των μηχανισμών επιτήρησης νοσημάτων.

Εμβόλια: Η πιο αποδοτική επένδυση στην Υγεία

Τα εμβόλια παραμένουν η πιο οικονομικά αποδοτική παρέμβαση στον χώρο της υγείας: σώζουν περίπου 4,2 εκατομμύρια ζωές ετησίως και προσφέρουν απόδοση επένδυσης που υπολογίζεται σε 54 δολάρια για κάθε 1 δολάριο που δαπανάται.

Παρά τις προκλήσεις, υπάρχουν και θετικά βήματα:

• Η εξάλειψη της μηνιγγίτιδας τύπου Α στην Αφρική θεωρείται μια από τις μεγάλες επιτυχίες των τελευταίων ετών.
• Το εμβόλιο κατά του ιού HPV, που προστατεύει από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, κατέγραψε διπλασιασμό της κάλυψης στην Αφρική από 21% το 2020 σε 40% το 2023.
• Τα εμβόλια κατά της ελονοσίας εφαρμόζονται ήδη πιλοτικά σε 20 αφρικανικές χώρες, με την προοπτική να σώσουν έως και 500.000 ζωές μέχρι το 2035.

Η πρωτοβουλία «The Big Catch-Up», που ξεκίνησε το 2023, στοχεύει να καλύψει τα χαμένα εμβόλια της πανδημίας, αλλά η βιωσιμότητά της εξαρτάται από νέους οικονομικούς πόρους.

Έκκληση για άμεση δράση

Η UNICEF, ο ΠΟΥ και η Gavi απευθύνουν επείγουσα έκκληση σε κυβερνήσεις, χορηγούς και την κοινωνία των πολιτών να ενισχύσουν τη στήριξή τους στα εμβολιαστικά προγράμματα. Παράλληλα, καλούν τα κράτη να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους στο πλαίσιο της Ατζέντας Εμβολιασμού 2030 (IA2030), η οποία αποσκοπεί στην καθολική πρόσβαση σε εμβόλια.

Στις 25 Ιουνίου 2025, η Gavi θα πραγματοποιήσει σύνοδο υψηλού επιπέδου, επιδιώκοντας να συγκεντρώσει τουλάχιστον 9 δισεκατομμύρια δολάρια για την περίοδο 2026-2030. Το φιλόδοξο αυτό σχέδιο στοχεύει στην προστασία 500 εκατομμυρίων παιδιών και στη διάσωση 8 εκατομμυρίων ζωών από νοσήματα που μπορούν να προληφθούν.

Η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου, καταλήγουν ότι η επιτυχία του εγχειρήματος —και η υγεία εκατομμυρίων παιδιών παγκοσμίως— κρέμεται πλέον από την πολιτική βούληση και την παγκόσμια αλληλεγγύη.