WWF Ελλάς: Πέρι πρόληψης, εμπρησμών και άλλων δαιμονίων

Με κείμενό του που τιτλοφορείται «Πέρι πρόληψης, εμπρησμών και άλλων δαιμονίων», ο επικεφαλής ανάπτυξης του WWF Ελλάς, Κωνσταντίνος Λιαρίκος, απαντά σε εύλογες απορίες που έχουμε όλοι μας μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές των τελευταίων ημερών, εξηγεί γιατί είναι βλαβερή η εμμονική έμφαση του δημόσιου διαλόγου σε συγκεκριμένα ζητήματα και ζητά να δοθεί επιτέλους σημασία στη σημασία της πρόληψης των πυρκαγιών.

Το WWF παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα ασχολείται από την ίδρυσή του συστηματικά με τα ζητήματα προστασίας των δασών και αντιμετώπισης των απειλών που αντιμετωπίζουν.
Έχει ενδιαφέρον ότι και η πρώτη δράση του WWF στην Ελλάδα, το 1969, ήταν η εμβληματική αναδάσωση του δάσους της Καισαριανής. Το WWF Ελλάς, ως ανεξάρτητη εθνική οργάνωση, συμπληρώνει φέτος 30 χρόνια ζωής, και σε όλο αυτό το διάστημα τα θέματα δασοπροστασίας ήταν πάντα στο επίκεντρο της δράσης μας.

Ως επικεφαλής του περιβαλλοντικού προγράμματος της οργάνωσης, ασχολήθηκα ιδιαίτερα με τα θέματα των πυρκαγιών, παρέα με εκλεκτούς συναδέλφους και εξαιρετικούς επιστήμονες, σε συνεχή διάλογο με τους ανθρώπους της πράξης και της διοίκησης. Είναι πάρα πολλά τα συμπεράσματα που διαμορφώθηκαν από την πολυετή αυτή εργασία και αναλύονται στις προτάσεις και εκθέσεις που έχουμε με τα χρόνια δημοσιοποιήσει (δες στο τέλος του κειμένου).

Σήμερα όμως, σε αυτό το κείμενο θα ήθελα να καταθέσω κάποιες λίγο πιο προσωπικές σκέψεις, για κάποια θέματα που συζητιούνται σταθερά σχεδόν κάθε καλοκαίρι και στα οποία οφείλουμε πιστεύω να δώσουμε μία ιδιαίτερη σημασία.

Για την ΠΡΟΛΗΨΗ

Το κλειδί στην καταπολέμηση των πυρκαγιών είναι η ΠΡΟΛΗΨΗ. Τελεία και παύλα. Το λέει η επιστήμη, το έχει υπαγορεύσει κάθε πόρισμα για τις πυρκαγιές που έχει ποτέ παραχθεί. Ανάμεσα σε αυτά και αυτό που διαμόρφωσε η Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής, υπό την προεδρία του σημερινού πρωθυπουργού.

Πως γίνεται λοιπόν να μην εφαρμόζουμε κάτι τόσο απλό, σαφές και ξεκάθαρο;

Ας ξεκινήσουμε από την απλή απάντηση:

Η πρόληψη των πυρκαγιών, όπως και κάθε προληπτική πρακτική, δεν φαίνεται, δεν κάνει θόρυβο, δεν μπαίνει στα πρωτοσέλιδα. Δουλεύει ήσυχα και μεθοδικά, φέρνοντας αποτελέσματα που οι περισσότεροι δεν θα συνειδητοποιήσουν. Και γι’ αυτό είναι μηδενικού πολιτικού και δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος και κανείς δεν ασχολείται μαζί της.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό.

Η πρόληψη δεν είναι απλώς αυτό που προηγείται της καταστολής. Η πρόληψη είναι μία φιλοσοφία συμφιλίωσης με την ύπαρξη των πυρκαγιών και συστηματικής δράσης για τη μείωση των επιπτώσεών τους. Η πρόληψη βγάζει την Πολιτεία και τους πολίτες από τον ρόλο του θύματος και μας καθιστά όλους δρώντες σε μία κοινή προσπάθεια. Προϋποθέτει την κατανόηση του προβλήματος και του ρόλου μας σε αυτό, τη λήψη αποφάσεων έναντι σύνθετων επιλογών, τη συνεργασία και την ανάληψη προσωπικών ή συλλογικών – ευθυνών.

Η πρόληψη μας φέρνει σε δύσκολη θέση. Έτσι προτιμάμε να μένουμε ταμπουρωμένοι στον θεσμικό ή προσωπικό μικρόκοσμό μας. Και να περιμένουμε τα εναέρια…

Για τους ΕΜΠΡΗΣΜΟΥΣ

Για να μην μπερδευτούμε, ας το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή: Εμπρησμοί συμβαίνουν, είναι πολλοί και γίνονται για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Για αντεκδικήσεις, για επιδίωξη αποχαρακτηρισμών ή νομιμοποιήσεις καταπατήσεων, για καθάρισμα βοσκοτόπων, για διεκδίκηση ασφαλίσεων, κοκ. Πολύ συχνά δε λόγω (σοβαρότατης) ψυχολογικής πάθησης.

Ας ξεκαθαρίσουμε όμως και κάτι άλλο: Οι ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ και ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΤΕΡΕΣ πυρκαγιές που έχουμε βιώσει τα τελευταία πολλά χρόνια δεν έχουν προέλθει από εμπρησμούς αλλά από (εγκληματική) αμέλεια. Από καύσεις ξερών χόρτων και σκουπιδιών, από αστοχίες ενεργειακών υποδομών, από τροχούς, ηλεκτροκολλήσεις, τρακτέρ, φούρνους και μπάρμπεκιου. Και από τα τσιγάρα φυσικά…

Όσο και αν θέλουμε να ψάχνουμε σκοτεινά συμφέροντα και «γκαζάκια», τα γεγονότα είναι δεδομένα και αδιαμφισβήτητα: οι χειρότερες πυρκαγιές στην πρόσφατη ιστορία μας είναι αποτέλεσμα ανοησίας.

Η εμμονική έμφαση του δημόσιου διαλόγου στους εμπρησμούς, δεν είναι μόνο ανόητη, όμως. Είναι ΒΛΑΒΕΡΗ. Διαιωνίζει την αυτοδικαιούμενη αποστασιοποίηση των πολιτών από το πρόβλημα, επιτρέπει στους ιθύνοντες να εκφεύγουν της δημόσιας κρίσης επικαλούμενοι σκοτεινά σχέδια και ασύμμετρες απειλές, και κυρίως διατηρεί την έμφαση στην καταστολή και δεν επιτρέπει να εστιάσουμε στον σχεδιασμό και την πρόληψη. Επειδή όταν είσαι απέναντι σε ασύμμετρες απειλές και εγκληματίες το μόνο που έχει νόημα να κάνεις είναι να διατηρείς έναν μεγάλο και ετοιμοπόλεμο στρατό…

Για τις ΕΚΚΕΝΩΣΕΙΣ

Αν κάτι άλλαξε στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, είναι μόνο η ένταση με την οποία χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο των εκκενώσεων των πολιτών από όποιον οικισμό πλησίαζε η πυρκαγιά. Η εκκένωση ενός οικισμού είναι μία πολυπαραγοντική και σύνθετη απόφαση και δύσκολα μπορεί να κριθεί χωρίς μία προσεκτική ανάλυση, πάντα υπό το πρίσμα της αναντικατάστατης αξίας της ανθρώπινής ζωής. Επιχειρησιακά είναι οπωσδήποτε ένα σημαντικό εργαλείο, το οποίο επίσης πρέπει να χρησιμοποιείται στοχευμένα και όταν είναι επιβεβλημένο.

Στις πυρκαγιές που βιώνουμε τις τελευταίες μέρες, όμως, γινόμαστε μάρτυρες της οριζόντιας – σχεδόν αυτοματοποιημένης – εφαρμογής του μέτρου σε κάθε περίπτωση και περίσταση. Και αυτό έχει μία πολύ ιδιαίτερη σημειολογία και επισφραγίζει την προσέγγιση που ανέφερα και νωρίτερα: η πυρκαγιά είναι μία απειλή που δεν αφορά τους πολίτες, οι οποίοι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα πέραν του να εκκενώσουν και να αφήσουν τον χώρο «ελεύθερο» στα σώματα πολιτικής προστασίας.

Όμως η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί οικισμοί που είναι θωρακισμένοι απέναντι στις φωτιές και ότι οι πολίτες – με την τοπική γνώση και την εργασία τους – είναι ένα πολύτιμο κεφάλαιο για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Μπορούν να συνδράμουν στο έργο της πυρόσβεσης, να περιφρουρήσουν της περιοχές για αναζωπυρώσεις, να βοηθήσουν στον σχεδιασμό και τη μετακίνηση των δυνάμεων. Στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν, μία από τις βασικές εργασίες των ειδικών της κατάσβεσης ήταν και να κινητοποιήσουν και να οργανώσουν τους πολίτες και αυτό συνήθως έφερνε πολύ καλά αποτελέσματα με πολύ λιγότερα μέσα.

Η διαχείριση των πυρκαγιών δεν μπορεί παρά να γίνεται ΜΕ την κοινωνία, με μέγιστη βέβαια προτεραιότητα πάντα την ανθρώπινη ζωή.

Για τους ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΕΣ

Το Πυροσβεστικό Σώμα είναι ηρωικό και αξιαγάπητο. Σε όλο τον κόσμο είναι αλήθεια. Και δικαίως.

Άκουγα τις προάλλες έναν εκπρόσωπο των πυροσβεστών να μιλάει στην τηλεόραση και να εκρήγνυται στο άκουσμα της φράσης «είστε ήρωες». «Δεν είμαστε ήρωες», είπε. «Σταματήστε να το λέτε – είμαστε ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ που προσπαθούμε να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας».

Με ξάφνιασε και μου εντυπώθηκε αυτή η φράση επειδή ξαφνικά συνειδητοποίησα τον τρόπο που συμπύκνωνε όλες τις σκέψεις και τα αισθήματα των ανθρώπων που είναι στην πρώτη γραμμή. Των ανθρώπων που δεν ζητάν επευφημίες και θαυμασμό, αλλά – όπως όλοι οι επαγγελματίες – μία σωστή οργάνωση της δουλειάς τους και να μην κάνουν τα «τσιρότα» σε όλες τις ανεπάρκειες των άλλων μηχανισμών. Και μία επαρκή διοικητική μέριμνα και ίσως έναν δίκαιο μισθό.

Για τους ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ

Σεβασμός και θαυμασμός!

Πολλοί από εμάς στην ομάδα του WWF Ελλάς έχουμε υπηρετήσει ή υπηρετούμε σαν εθελοντές. Γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τι αποθέματα ενέργειας και κουράγιου χρειάζονται για να βρίσκεσαι εκεί μόνο επειδή θες να προσφέρεις. Και τι αποθέματα χρειάζονται για να το κάνεις πέντε, δέκα και είκοσι χρόνια ακάματα.

Και αυτοί οι άνθρωποι το μόνο που ζητάν είναι ένα πλαίσιο για την προσφορά τους και μία στοιχειώδη μέριμνα. Το κράτος συστηματικά τους την αρνείται για περισσότερα από 20 χρόνια. Και όταν πριν δύο χρόνια πιέστηκε αρκετά ώστε να φτιάξει ένα νομοθετικό πλαίσιο (ν. 4662/2020 – ΦΕΚ Α΄77/7-2-2020), αμέσως φρόντισε να το καταστίσει ανεφάρμοστο.

Όπως είπα και στην αρχή, μέσα στα χρόνια, μαζί με τους συνεργάτες μας έχουμε προσπαθήσει να οργανώσουμε και να προωθήσουμε συμπεράσματα και προτάσεις για τη βελτίωση του συστήματος δασοπροστασίας της χώρας. Αντηχώντας σε μεγάλο βαθμό τα πράγματα που και όλα τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας και οι περισσότεροι άνθρωποι της πράξης πρεσβεύουν. Νομίζω τα παρακάτω είναι ένα ενδιαφέρον δείγμα αυτής της δουλειάς για όποιον ενδιαφέρεται να διαβάσει περισσότερα:

• Ένα βιώσιμο μέλλον για τα δάση της Ελλάδας (Μάιος 2008)
• Εθελοντισμός, δασοπροστασία και δασοπυρόσβεση στην Ελλάδα (Ιούνιος 2009)
• Το «αβέβαιο» μέλλον των ελληνικών δασών (Ιούνιος 2010)
• Δασικές πυρκαγιές Ελλάδας, 1983 – 2008 (Ιούνιος 2011)
• Το δάσος, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση (2012)
• Η Μεσόγειος φλέγεται (Αγγλικά) (2019)
• Fires, forests and the future: a crisis raging out of control (WWF, BCG – 2020)

Η μάχη της πρόληψης σήμερα, θα σώσει τα δάση μας αύριο

Το WWF Ελλάς «τρέχει» αυτές τις μέρες καμπάνια συλλογής υπογραφών, ζητώντας από την Πολιτεία να δεσμευτεί άμεσα για:

• Δραστική μετακίνηση πόρων στην έγκαιρη και ουσιαστική πρόληψη, και κυρίως στα θέματα διαχείρισης της καύσιμης ύλης σε δάση και δασικές εκτάσεις. Προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσουν οι περιοχές μίξης δασών και οικισμών που αποτελούν την «αχίλλειο πτέρνα» του συστήματος δασοπροστασίας.
• Ολοκληρωμένη και διάφανη ανάλυση των αιτιών των πυρκαγιών και λήψη αντίστοιχων στοχευμένων μέτρων σε κάθε περιοχή. Η ικανότητα του ΠΣ στην εξακρίβωση των αιτίων των πυρκαγιών βρίσκεται πλέον σε εξαιρετικά επίπεδα και είναι αδιανόητο τα συμπεράσματά του να μην τροφοδοτούν τον σχεδιασμό και τον δημόσιο διάλογο.
• Σύνταξη κοινών σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε τοπικό επίπεδο, με σαφή προληπτικό προσανατολισμό και ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας.
• Πλήρη ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας, με την εφαρμογή του Νόμου Ν. 4662/2020 (ΦΕΚ Α΄77/7-2-2020), που αν και έχει ψηφιστεί εδώ και δύο χρόνια παραμένει επί της ουσίας ανεφάρμοστος.
• Άμεση ολοκλήρωση των δασικών χαρτών, χωρίς καμία δικαιολογία καθυστέρησης για τακτοποίηση αυθαιρέτων «οικιστικών πυκνώσεων» σε δάση.
• Κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, που πριμοδοτεί τη δημιουργία οικισμών οπουδήποτε, χωρίς καμία εκτίμηση της περιβαλλοντικής τους επίπτωσης και των σοβαρών κινδύνων για ανθρώπινες ζωές και υποδομές.
• Συντονισμένη και ολιστική αποκατάσταση των καμένων φυσικών και αγροδασικών οικοσυστημάτων με βάση τις ανάγκες και τις δυνατότητες αναγέννησης της φυσικής βλάστησης.

Αν συμφωνείς με αυτά τα αιτήματα, μπορείς να υπογράψεις κι εσύ εδώ.

Σχετική είδηση: Πώς μπορείς να βοηθήσεις: Γίνε εθελοντής δασοπυροπροστασίας στην περιοχή σου