Το τραύμα της φωτιάς και τα παιδιά – Ψυχολογική υποστήριξη

Oι μεγάλες καταστροφές, όπως αυτή που βιώνουμε αυτές τις μέρες, αφήνουν συχνά πίσω τους, ειδικά στα παιδιά, τραυματικό αποτύπωμα που μπορεί να τους ακολουθεί μέχρι την ενήλικη ζωή τους. Και αυτό δεν αφορά μόνο στα παιδιά που βιώνουν άμεσα τις συνέπειες της καταστροφής, αλλά και σε όσα παρακολουθούν μέσω μιας οθόνης τα όσα διαδραματίζονται. Ποιος όμως είναι ο σωστός τρόπος για να τα προστατεύσουμε από αυτό;

«Είναι λάθος να κάνουμε ότι δεν συμβαίνει τίποτα και να το κουκουλώσουμε», εξηγεί στην ΕΡΤ η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Άννα Κανδαράκη. «Από την άλλη είναι λάθος και το να είναι συνέχεια ανοιχτή μια οθόνη που παίζει αυτές τις εικόνες, τις οποίες τα παιδιά τις καταγράφουν χωρίς να έχουν την ενήλικη επεξεργασία, να μπορέσουν να τις μεταβολίσουν, οπότε μπορεί να εγγραφούν πολύ τραυματικά μέσα τους. Έχει λοιπόν σημασία να κλείσει κάποια στιγμή η οθόνη και να μπορέσουμε να τους το εξηγήσουμε με λόγια ανάλογα με την αναπτυξιακή τους φάση, όχι με υπερβολή, που θα μπορούσε να τους δημιουργήσει έντονες φοβίες».

Οι γονείς σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση να εντοπίσουν ανησυχητικά συμπτώματα, όπως είναι διαταραχές στον ύπνο, στην όρεξη, πολύ μεγάλες αλλαγές στη διάθεση… «Αν αυτά διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα – παραπάνω από 2 ή 3 εβδομάδες, θα πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια», τονίζει η κ. Κανδαράκη.

Ποια είναι τα σημάδια που πρέπει να μας ανησυχήσουν 

Τις πιο συνηθισμένες αντιδράσεις των παιδιών μετά από άμεση ή και έμμεση έκθεση σε τραυματικά γεγονότα, όπως είναι η πυρκαγιά, αναλύει η Χριστίνα Σκλαβενίτη Ψυχολόγος, Σύμβουλος Γονεϊκότητας και ιδρύτρια του Healing Parenting.

«Τα παιδιά περιστοιχίζονται καθημερινά από πιθανούς κινδύνους, όμως όταν ένα συμβάν απειλεί ή βλάπτει την σωματική η συναισθηματική ακεραιότητα του ατόμου, τότε γίνεται τραυματική εμπειρία. Παρακάτω θα δούμε τις τυπικές συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις των παιδιών στις καταστροφές φυσικές ή μη και τα τραυματικά γεγονότα. Οι πληροφορίες εστιάζουν στα παιδιά που έχουν εκτεθεί ή επηρεαστεί άμεσα από τέτοια γεγονότα, είναι όμως σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι και τα παιδιά που εκτίθενται έμμεσα στο τραυματικό γεγονός μέσω της πληροφορίας από τηλεοράσεις και social media ή μέσα από συζητήσεις ενηλίκων, μπορεί να εμφανίσουν τα ίδια συμπτώματα και συμπεριφορές», εξηγεί.

Μερικές συνηθισμένες αντιδράσεις των παιδιών στο στρες και στο τραύμα, όπως τις καταγράφει η κ. Σκλαβενίτη, περιλαμβάνουν:

Αποφυγή

Τα παιδιά μπορεί να επιχειρήσουν να αποφύγουν αναμνήσεις, δραστηριότητες, σκέψεις και συναισθήματα σχετιζόμενα με το τραυματικό γεγονός. Δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε σημάδια όπως:

• Απόσυρση από τους φίλους και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
• Απώλεια μνήμης σχετικά με πληροφορίες από το τραυματικό γεγονός ή μπλοκάρισμα των αρνητικών λεπτομερειών που σχετίζονται με το γεγονός
• Επίπεδο συναίσθημα ή συναισθηματικό «μούδιασμα», αναφερόμενοι στην δυσκολία έκφρασης διαφορετικών συναισθημάτων, ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση.

Επ-αναβίωση

Τα παιδιά μπορεί να δείχνουν σημάδια επ-αναβίωσης όλου ή μέρους από το τραυματικό συμβάν ή να έχουν επαναλαμβανόμενες εικόνες και σκέψεις γύρω από το γεγονός.

• Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι σχετικό με σκηνές από το τραυματικό συμβάν
• Το παιδί αντιδράει σαν το τραυματικό γεγονός να συμβαίνει ξανά στο παρόν
• Συχνοί εφιάλτες σχετιζόμενοι με το γεγονός
• Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στην υπενθύμιση του γεγονότος

Αυξημένη διέγερση

Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν έντονη διέγερση και αυξημένες αντιδράσεις στην υπενθύμιση των γεγονότων. Αναζητάμε σημάδια όπως:

• Αυξημένη ευαισθησία σε εικόνες, ήχους ή άλλα ερεθίσματα σχετικά με το συμβάν
• Νευρικότητα
• Προβλήματα ύπνου
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Αυξημένο αίσθημα τρόμου
• Κλάμα
• Ανησυχία και άγχος για τα αγαπημένα πρόσωπα και το μέλλον
• Αλλαγές στην όρεξη
• Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά

Ηλικιακός οδηγός αντιδράσεων των παιδιών

Τα παιδιά εκφράζουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις στο τραύμα με τρόπους που σχετίζονται με την δυνατότητα τους να κατανοήσουν και να εξάγουν συμπεράσματα από τα γεγονότα. Αυτή η ικανότητά τους εξαρτάται και από την αναπτυξιακή ηλικία στην οποία βρίσκονται. Παρακάτω θα δούμε κάποιες συναισθηματικές αντιδράσεις τις οποίες τις συναντάμε τυπικά σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες.

Νήπια 2-5 ετών

• Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι ή συζητήσεις γύρω από το συμβάν
• Tantrums/ ξεσπάσματα θυμού
• Αυξημένος φόβος (τέρατα, το σκοτάδι, μην μείνει μόνο το παιδί κ.α.)
• Η «Μαγική σκέψη» (το παιδί πιστεύει ότι προκάλεσε το γεγονός ή ότι το γεγονός μπορεί να αναιρεθεί)
• Ξαφνική ή εντονότερη προσκόλληση σε φροντιστές και άγχος αποχωρισμού
• Επανεμφάνιση παλαιότερων συμπεριφορών (πιπίλισμα αντίχειρα, νυχτερινή ενούρηση κ.α.)

Παιδιά πρώιμης σχολικής ηλικίας 6-9 ετών

• Αυξημένη επιθετικότητα, θυμός και ευερεθιστότητα (σχολικός εκφοβισμός, τσακωμοί με συνομηλίκους κα)
• Κατηγορίες προς τον εαυτό για το γεγονός
• Κακή διάθεση
• Άρνηση ως προς το συμβάν
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
• Επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις
• Φόβος μελλοντικού τραυματισμού ή θανάτου αγαπημένων προσώπων
• Κλάμα
• Ανησυχίες για το ποιος ή πώς θα φροντίσει τα παιδιά σε περίπτωση θανάτου ή απώλειας φροντιστή
• Απόσυρση ή αποφυγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ή δραστηριοτήτων που μέχρι πρότινος ήταν ευχάριστες για το παιδί

Παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας 9-12 ετών

• Κλάμα
• Επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, σχολικός εκφοβισμός
• Θυμός ή δυσαρέσκεια για το γεγονός
• Θλίψη, απομόνωση, απόσυρση
• Φόβος, άγχος, πανικός
• Άρνηση συναισθημάτων, αποφυγή συζήτησης για το γεγονός
• Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
• Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
• Ανησυχία για την σωματική υγεία και παράπονα για σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά κ.α.)
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
• Υπερβολικές εκφράσεις ανησυχίας και έντονη έκφραση ανάγκης για βοήθεια
• Ανησυχία και άγχος για αγαπημένα πρόσωπα που σχετίζονται με το γεγονός ή για μελλοντικά γεγονότα
• Επιθυμία να συμμετέχουν σε δράσεις αλληλεγγύης, προσπαθώντας να βοηθήσουν αυτούς που έχουν πληγεί

Πρώιμη εφηβική ηλικία και εφηβεία 13-18 ετών

• Συναισθηματική αποφυγή και αποστασιοποίηση από τους φίλους και την οικογένεια
• Θυμός και δυσαρέσκεια ή απώλεια εμπιστοσύνης
• Κατάθλιψη, έκφραση αυτοκτονικών σκέψεων
• Πανικός, άγχος, ανησυχία για το μέλλον
• Αλλαγές στη διάθεση και ευερεθιστότητα
• Κατηγορία προς τον εαυτό, ενοχή
• Συμμετοχή σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου ή/και παράνομες συμπεριφορές
• Χρήση ουσιών ή πειραματισμός με ουσίες
• Μειωμένη σχολική επίδοση, άρνηση για συμμετοχή στο μάθημα, προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• Αλλαγές στην όρεξη και τον ύπνο
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις και συζητήσεις σχετικά με το γεγονός
• Ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους που πλήττονται άμεσα από την καταστροφή, επιθυμία να καταλάβουν γιατί συνέβη το τραυματικό γεγονός

Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να είναι τυπικές συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις στο τραύμα και σε γεγονότα απειλητικά για τη ζωή του ίδιου του παιδιού, της οικογένειάς του ή και άλλων αγαπημένων προσώπων. Αυτές τις αντιδράσεις τις βλέπουμε και από τον παρατεταμένο εγκλεισμό λόγω της πανδημίας, σε περιπτώσεις θανάτου φροντιστή ή άλλου αγαπημένου προσώπου, σε περιπτώσεις διαζυγίου, φυσικής καταστροφής, απώλειας οικίας και σε άλλες περιπτώσεις όπου το παιδί αδυνατεί να διαχειριστεί το τραυματικό συμβάν, την πληροφορία που σχετίζεται με αυτό ή την δική μας δυσκολία στη διαχείριση της κρίσης.

Είναι σημαντικό ως γονείς, φροντιστές ή ειδικοί ψυχικής υγείας να είμαστε ενήμεροι και σε εγρήγορση για να κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε τα παραπάνω σημάδια εγκαίρως. Έπειτα είναι εξίσου σημαντική η δική μας αποδοχή της δυσκολίας του παιδιού. Καλό θα ήταν να αποφύγουμε να μειώσουμε την σημασία του τραυματικού γεγονότος ή των επιπτώσεων αυτού, στην προσπάθειά μας να ανακουφίσουμε το παιδί.

Πώς μπορούμε να στηρίξουμε το παιδί ανάλογα με την αντίδρασή του

Η ομάδα των ψυχολόγων της Μέριμνας ετοίμασε έναν οδηγό για το πως στηρίζουμε τα παιδιά μετά από ένα ακραίο καταστροφικό γεγονός όπως αυτό της πυρκαγιάς.

Όπως εξηγούν, οι επιπτώσεις ενός τέτοιου γεγονότος στα παιδιά ποικίλλουν ανάλογα με το πόσο εκτέθηκαν στην πυρκαγιά και ένιωσαν ότι απειλήθηκε η ζωή τους ή/και εκείνη των δικών τους.

Το έντυπο της Μέριμνας, που μπορείτε να το βρείτε εδώ, θα σας βοηθήσει να κατανοήστε τις αντιδράσεις και τις ανάγκες των παιδιών και περιλαμβάνει προτάσεις για την αποτελεσματική στήριξή τους.

Γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης για πυρόπληκτους

Σε περίπτωση που χρειάζεστε για εσάς ή το παιδί σας ψυχολογική υποστήριξη, μπορείτε να καλείτε δωρεάν στα ακόλουθα τηλέφωνα:

• Ενεργοποιήθηκε από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών και την Περιφέρεια Αττικής η γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης, στον αριθμό 1110, για τους πυρόπληκτους. Οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούν να απευθύνονται στο τηλεφωνικό κέντρο 1110 από τις 8 το πρωί μέχρι και τις 8 το βράδυ.
• Επεκτάθηκε η τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306, ώστε να παρέχει υποστήριξη και στους πληγέντες από τις πυρκαγιές ανά την Επικράτεια. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τη γραμμή 10306, δωρεάν, καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου, όπου ειδικευμένοι επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας θα βρίσκονται στη διάθεσή τους για παροχή ψυχολογικής υποστήριξης και περαιτέρω οδηγιών.
• Κλιμάκιο της 20μελούς ομάδας ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών της ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ, της Πρότυπης Εταιρείας Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Αρωγής (Π.Ε.Ψ.Υ.κΚ.Α.), της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος, ΕΠΑΨΥ και ΠΕΨΑΕΕ σε συνεργασία με την Ομοσπονδία ΑΡΓΩ.Αν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε χρειάζεται βοήθεια μπορείτε να επικοινωνήσετε στο 6982863576.
• Οι Γιατροί του Κόσμου επισκέπτονται τις περιοχές που έπληξαν οι πυρκαγιές με τις κινητές μονάδες τους, με σκοπό να παρέχουν ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη στους πυρόπληκτους κατοίκους. Με τη συνεργεία της 5ης Υγειονομικής Περιφέρειας Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, η οποία περιλαμβάνει γενικό ιατρό, παιδίατρο, κοινωνικό λειτουργό, δύο ψυχολόγους και τρεις φυσιοθεραπευτές, η πρώτη αποστολή εντοπίζεται στην Εύβοια. Η δεύτερη αποστολή θα κατευθυνθεί στην περιοχή της Ηλείας.
• Αλληλεγγύη στους πυρόπληκτους δείχνουν τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας, σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, παρέχοντας δωρεάν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης. Όποιος πολίτης επιθυμεί να λάβει βοήθεια μπορεί να βρει τα στοιχεία επικοινωνίας των Κέντρων Πρόληψης της Αττικής εδώ και στον ακόλουθο σύνδεσμο https://www.okana.gr/el/units μπορεί να βρει κάποιος το πλησιέστερο σε αυτόν Κέντρο Πρόληψης, πανελλαδικά.
• Για τα παιδιά που βιώνουν απώλειες λόγω των καταστροφών που προκάλεσαν οι πυρκαγιές η ΜΚΟ Μέριμνα διαθέτει ειδική τηλεφωνική γραμμή στήριξης. Μπορείτε να καλείτε στο τηλέφωνο 210 6463622, να αφήνετε το μήνυμα σας και θα σας καλούν την ίδια μέρα εξειδικευμένοι ψυχολόγοι. Η τηλεφωνική γραμμή λειτουργεί καθημερινά από τις εννιά το πρωί έως τις πέντε το απόγευμα.

Στο μεταξύ, εκατοντάδες ιδιώτες θεραπευτές δηλώνουν μέσω των κοινωνικών δικτύων τους τη διάθεσή τους να προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους σε πυρόπληκτους, στο πλαίσιο ενός μεγάλου κύματος αλληλεγγύης, το οποίο από μόνο του μπορεί να λειτουργεί σε έναν βαθμό θεραπευτικά.