Το όνειρο 33χρονης από τη Σρι Λάνκα να διδάξει αγγλικά στην Ιαπωνία τελείωσε με τον θάνατό της

Η 33χρονη δασκάλα Wishma Rathnayake από τη Σρι Λάνκα, άφησε την τελευταία της πνοή σε κέντρο κράτησης μεταναστών στην Ιαπωνία, όπου κρατούνταν επειδή έμεινε στη χώρα ενώ είχε λήξει η άδεια παραμονής της. Η Wishma πέθανε αβοήθητη, καθώς ουδέποτε της δόθηκε ιατρική περίθαλψη, ενώ ήταν εμφανώς άρρωστη, όπως περιγράφει το εκτενές αφιέρωμα τoυ CNN στην ιστορία της.

Η υπόθεση της έγινε πρωτοσέλιδο στην Ιαπωνία και πυροδότησε τη συζήτηση για τη μεταχείριση των αλλοδαπών στη χώρα, όπου 27 κρατούμενοι μετανάστες, έχουν πεθάνει από το 1997, σύμφωνα με το Ιαπωνικό Δικηγορικό Δίκτυο για τους Πρόσφυγες.
Ο θάνατός της έγινε αιτία να αναδειχθεί η έλλειψη διαφάνειας, σε ένα σύστημα όπου οι άνθρωποι μπορούν να παραμένουν έγκλειστοι σε περιορισμό για χρόνια χωρίς προοπτική απελευθέρωσης. Ένα σύστημα το οποίο οι αδερφές της έχουν ξεκινήσει εκστρατεία να αλλάξουν.

Από τη Σρι Λάνκα στην Ιαπωνία

Ως παιδί, η Wishma Rathnayake, γοητεύτηκε με το «Oshin», μια τηλεοπτική σειρά της δεκαετίας του 1980, με κεντρική ηρωίδα ένα νεαρό κορίτσι που βγαίνει από τη φτώχεια και ηγείται μιας ιαπωνικής αλυσίδας σούπερ μάρκετ.

Παρακινούμενη από τον πατέρα της να μιμηθεί το πρότυπό της, η Rathnayake άρχισε να μαθαίνει ιαπωνικά, με όνειρο να μετακομίσει μια μέρα στην Ιαπωνία, από τη μικρή πόλη Gampaha της Σρι Λάνκα, βορειοανατολικά του Colombo.

Όταν πέθανε ο πατέρας της, η απόφοιτη, πλέον, του πανεπιστημίου, Rathnayake, έπεισε τη μητέρα της ότι μπορούσε να κερδίσει αρκετά χρήματα δουλεύοντας στο εξωτερικό, ως δασκάλα αγγλικών, για να χρηματοδοτήσει τη συνταξιοδότησή της.

Η οικογένεια της υποθήκευσε ξανά το σπίτι της και το 2017 η Rathnayake, μετακόμισε στη Ναρίτα, στα περίχωρα του Τόκιο, με φοιτητική βίζα.

Σε μια τραγική εξέλιξη, μέσα σε τρία χρόνια, σε ηλικία 33 ετών, ήταν νεκρή.

Κυνηγώντας ένα όνειρο

Η Rathnayake ήταν 29 ετών όταν έφτασε στη Ναρίτα και οι αναρτήσεις της στο προφίλ της στο Facebook σύντομα γέμισαν με εικόνες τουριστικών αξιοθέατων και νέων φίλων.

Οι μικρότερες αδερφές της από τη Σρι Λάνκα, Wayomi και Poornima, έμαθαν ότι παρακολουθούσε μαθήματα γλώσσας και η ίδια έδειχνε να είναι χαρούμενη. «Ποτέ δεν μας είπε ούτε μας έδωσε σημάδι ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά για εκείνη» είπε η Wayomi Rathnayake, τώρα 29 ετών.

Αυτό που δεν γνώριζαν οι αδερφές της, ήταν ότι η Rathnayake σταμάτησε να παρακολουθεί μαθήματα γλώσσας τον Μάιο του 2018 και αργότερα αποβλήθηκε. Τον ίδιο μήνα, άρχισε να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο, πριν ζητήσει άσυλο τον Σεπτέμβριο. Το αίτημα της απορρίφθηκε τον Ιανουάριο του 2019 και από τότε θεωρήθηκε παράνομη μετανάστης.
Τα τηλεφωνήματα στο σπίτι της έγιναν όλο και πιο λιγότερα και τον Αύγουστο του 2020 έγινε σαφές γιατί. Εκείνο τον μήνα, η Rathnayake πλησίασε ένα αστυνομικό τμήμα στην επαρχία Shizuoka, μακριά από το σπίτι, ζητώντας βοήθεια για να εγκαταλείψει τον σύντροφό της.

Η Rathnayake είπε στους αξιωματικούς ότι η βίζα της είχε λήξει και ήθελε να πάει στο Περιφερειακό Γραφείο Μετανάστευσης της Ναγκόγια, αλλά δεν είχε αρκετά χρήματα για να φτάσει εκεί, σύμφωνα με τον Yasunori Matsui, διευθυντή της START, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που βοηθά αλλοδαπούς που κρατούνται στη Ιαπωνία.

Αρχικά, η Rathnayake συμφώνησε να επιστρέψει στη Σρι Λάνκα, αλλά άλλαξε γνώμη αφού ο σύντροφός της, της έγραψε δύο επιστολές με τις οποίες την απειλούσε ότι θα την εντοπίσει και θα την τιμωρήσει, αν επέστρεφε στην πατρίδα της, σύμφωνα με τον Matsui.
“Πίστευε ότι θα την σκότωνε εκείνος”, δήλωσε ο Matsui, ο οποίος συνάντησε τη Rathnayake στο γραφείο μετανάστευσης τον Δεκέμβριο του 2020.

Η πρώτη φορά που οι αδελφές της κατάλαβαν ότι είχε πρόβλημα, ήταν τον Μάρτιο του 2021, όταν η πρεσβεία της Σρι Λάνκα στο Τόκιο, τηλεφώνησε για να τους πει ότι ήταν νεκρή.

Η οικογένεια της Rathnayake, ζήτησε μια έκθεση και φωτογραφικά στοιχεία, αλλά τα αιτήματά τους έμειναν αναπάντητα και τον Μάιο οι νεότερες αδελφές της ταξίδεψαν στην Ιαπωνία, για να αναζητήσουν την αλήθεια.

Όταν έφτασαν, είδαν τη Rathnayake, σε ένα φέρετρο στη Ναγκόγια. “Φαινόταν τόσο διαφορετική, τόσο αδύναμη και αγνώριστη. Το δέρμα της ήταν ρυτιδιασμένο σαν ηλικιωμένης και είχε κολλήσει σφιχτά στα οστά της”, δήλωσε η 27χρονη αδερφή της, Poornima.

Κατά τη διάρκεια επτά μηνών κράτησης, είχε χάσει 20 κιλά.

Οι αδελφές της ήθελαν να μάθουν το γιατί.

Πάνω απ’ όλα, ήθελαν να δουν βίντεο κλειστού κυκλώματος από τις τελευταίες εβδομάδες κράτησής της.

Αλλά οι αρχές αρνήθηκαν την πρόσβαση.

Ένα ραγισμένο σύστημα

Επί τρεις μήνες, οι αδελφές και η νομική τους ομάδα επιδίωκαν απαντήσεις, συναντούσαν τους αξιωματούχους και απαιτούσαν τη δημοσιοποίηση του βίντεο.

Οι εκκλήσεις τους βρήκαν ανταπόκριση από υποστηρικτές και ορισμένους πολιτικούς που τάσσονται υπέρ της ενίσχυσης των δικαιωμάτων των ξένων υπηκόων στην Ιαπωνία, και νωρίτερα την ίδια χρονιά η απόφαση για το αν θα δοθεί στη δημοσιότητα το υλικό, έγινε το επίκεντρο της συζήτησης στο Κοινοβούλιο της χώρας.

Εκείνη την εποχή, οι Ιάπωνες νομοθέτες συζητούσαν ένα νομοσχέδιο που θα αναθεωρούσε τους κανόνες που διέπουν την κράτηση των αλλοδαπών, συμπεριλαμβανομένων διατάξεων για την απέλαση ατόμων, μετά από δύο αποτυχημένες αιτήσεις για προσφυγική προστασία.
Ο σκοπός του νομοσχεδίου ήταν να μειωθεί ο αριθμός των μεταναστών στα ιαπωνικά κέντρα κράτησης, ο οποίος είχε ανέλθει σε 1.054 το 2020, σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Μετανάστευσης της Ιαπωνίας.

Ωστόσο, ομάδες δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης μιας ομάδας εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσαν ότι στοιχεία του νομοσχεδίου παραβίαζαν τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα, είπαν ότι η ρήτρα για την απέλαση θα μπορούσε να παραβιάσει την αρχή της μη επαναπροώθησης, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να μεταφερθούν σε χώρες όπου κινδυνεύουν από διώξεις.

“Η διαμάχη γύρω από το νομοσχέδιο, βοήθησε στην ανάπτυξη μιας εθνικής συζήτησης γύρω από το θάνατό της Rathnayake και το ζήτημα της αντιμετώπισης των αλλοδαπών στην Ιαπωνία”, δήλωσε ο Kosuke Oie, δικηγόρος μετανάστευσης που υποστηρίζει την οικογένειά της.

Το νομοσχέδιο τελικά καταργήθηκε.

Η Ιαπωνία έχει παραδοσιακά χαμηλή εισδοχή μεταναστών, αν και τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να δέχεται περισσότερους ξένους εργαζόμενους.

Το 2018, οι Ιάπωνες νομοθέτες ενέκριναν μια αλλαγή πολιτικής, που πρότεινε ο πρώην πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε, και η οποία δημιούργησε νέες κατηγορίες θεωρήσεων για να επιτρέψει σε περίπου 340.000 ξένους εργαζόμενους να αναλάβουν θέσεις εργασίας, υψηλής ειδίκευσης και χαμηλών μισθών.

Και σε μια σημαντική αλλαγή τον περασμένο μήνα, η ιαπωνική κυβέρνηση δήλωσε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να επιτρέψει στους αλλοδαπούς, σε ορισμένες εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, να παραμείνουν επ’ αόριστον, ήδη από το 2022.

Ωστόσο, ορισμένοι λένε ότι η Ιαπωνία έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει και ότι ο θάνατος της Rathnayake ρίχνει τα φώτα της δημοσιότητας σε ένα μεταναστευτικό σύστημα, που χρειάζεται επειγόντως μεταρρύθμιση.

Η Sanae Fujita, ερευνήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Essex, λέει ότι το κύριο πρόβλημα είναι ότι το γραφείο μετανάστευσης της Ιαπωνίας ασκεί μεγάλη εξουσία και δεν λογοδοτεί σε κανέναν.

“Σε αντίθεση με άλλες χώρες, στην Ιαπωνία η διαδικασία μετανάστευσης διοικείται αποκλειστικά από την υπηρεσία μετανάστευσης – δεν υπάρχει καμία ανάμειξη δικαστηρίου”, δήλωσε η ίδια. “Αυτή η έλλειψη δικαστικού ελέγχου έχει ως αποτέλεσμα αυτό που κάποιοι έχουν αποκαλέσει “μαύρο κουτί” της διαδικασίας, χωρίς καμία εποπτεία”.

Το 2019, το Human Rights Now ζήτησε την απαγόρευση της αυθαίρετης κράτησης στις ιαπωνικές δομές μετανάστευσης και σχετικές νομικές μεταρρυθμίσεις, μετά από απεργία πείνας 198 κρατουμένων σε τέτοιες δομές.

Σε ανακοίνωσή της, η ομάδα δικαιωμάτων ανέφερε ότι οι εγκαταστάσεις κράτησης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως “έσχατο μέτρο για τη μείωση της υπερβολικής χρήσης τους”.

Η Fujita υποστηρίζει ότι ο θάνατος του Rathnayake θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, εάν η κυβέρνηση της Ιαπωνίας είχε ακούσει τις συστάσεις των Ηνωμένων Εθνών, για τα ανθρώπινα δικαιώματα προς την Ιαπωνία. Αυτές περιελάμβαναν την επιβολή μέγιστης διάρκειας κράτησης και τη δυνατότητα στους κρατούμενους να ζητούν ανεξάρτητη επανεξέταση της υπόθεσής τους.

Εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Μετανάστευσης αρνήθηκε να σχολιάσει τους ισχυρισμούς της Fujita.

«Την αντιμετώπισαν σαν ζώο»

Τον Αύγουστο, μια έκθεση της Υπηρεσίας Μετανάστευσης της Ιαπωνίας, με τη συμμετοχή ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών ιατρών, διαπίστωσε ότι το Περιφερειακό Γραφείο Μετανάστευσης της Ναγκόγια είχε παραμελήσει να παράσχει στην Rathnayake την κατάλληλη ιατρική περίθαλψη.

Οι ανώτεροι υπάλληλοι και οι επόπτες της μονάδας δέχθηκαν επίπληξη και ο υπουργός Δικαιοσύνης της Ιαπωνίας και επικεφαλής της Υπηρεσίας Μετανάστευσης ζήτησε επίσημα συγγνώμη για τον θάνατό της.

Για πρώτη φορά σε περίπτωση θανάτου μετανάστη, οι Ιάπωνες αξιωματούχοι επέτρεψαν στις αδελφές της Rathnayake να παρακολουθήσουν ένα μονταρισμένο δίωρο βίντεο που δείχνει τις τελευταίες δύο εβδομάδες κράτησής της. Άντεξαν να παρακολουθήσουν μόνο το μισό.

Η Poornima Rathnayake είπε πως το βίντεο την έκανε να αρρωστήσει.

Η Wayomi Rathnayake δήλωσε στους δημοσιογράφους αμέσως μετά την προβολή, ότι τα αποσπάσματα έδειχναν την αδελφή της να πέφτει από το κρεβάτι και τους φρουρούς να γελούν καθώς το γάλα έτρεχε από τα ρουθούνια της.

“Στο βίντεο, οι φρουροί είπαν στη Wishma να σηκωθεί μόνη της. Οι επανειλημμένες εκκλήσεις της για βοήθεια έμειναν αναπάντητες, καθώς οι φρουροί την προέτρεπαν να ξανασηκωθεί μόνη της στο κρεβάτι της. Προσπάθησε να τραβήξει την προσοχή τους, αλλά την αγνόησαν”, δήλωσε στο CNN η Wayomi Rathnayake.

Ορισμένα τμήματα είχαν μονταριστεί, υποδηλώνοντας ότι οι αξιωματούχοι έκρυβαν την αλήθεια, είπε.

“Αυτό που είδα στα αποσπάσματα με αναστάτωσε τόσο πολύ που ένιωσα ότι υπήρχαν και άλλα πολύ χειρότερα”.

Οι αδελφές είδαν τελικά μεγαλύτερα αποσπάσματα αμοντάριστου βίντεο τον Οκτώβριο.

Έδειχναν το προσωπικό να προσπαθεί να ταΐσει τη Rathnayake, παρόλο που δεν μπορούσε να κρατήσει τίποτα μέσα της. Και την ημέρα πριν από τον θάνατό της, το προσωπικό δεν κάλεσε ασθενοφόρο, ακόμη και όταν δεν ανταποκρινόταν στις κλήσεις τους, δήλωσε ο Oie, ο δικηγόρος της οικογένειας.

Άρνηση της θεραπείας

Η έκθεση της Υπηρεσίας Μετανάστευσης διαπίστωσε ότι η Rathnayake παραπονιόταν για πόνο στο στομάχι και άλλα συμπτώματα για μήνες πριν από τον θάνατό της.

Η έκθεση αναφέρει ότι υποβλήθηκε σε ιατρικές εξετάσεις, όπως ανάλυση ούρων, εξετάσεις αίματος και ακτινογραφίες θώρακος για να προσδιοριστεί η αιτία του προβλήματος.
Ωστόσο, την ημέρα που πέθανε, το προσωπικό της εγκατάστασης καθυστέρησε να καλέσει τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, ακόμη και όταν η κατάστασή της φαινόταν να επιδεινώνεται.

Η έκθεση αναφέρει ότι, τους μήνες πριν από το θάνατό της, η Rathnayake συνεργαζόταν με τις μεταναστευτικές αρχές, αλλά η συμπεριφορά της άλλαξε όταν αποφάσισε ότι ήθελε να παραμείνει στην Ιαπωνία.

Η έκθεση ισχυρίζεται ότι υποστηρικτές της είχαν πει ότι θα ήταν πιο πιθανό να τεθεί σε προσωρινή απελευθέρωση αν ήταν άρρωστη – ισχυρισμός που αντικρούει ο συνήγορος των κρατουμένων Matsui. Η προσωρινή αποφυλάκιση, επιτρέπει στους κρατούμενους να ζουν στην κοινότητα ενώ περιμένουν την απέλασή τους.

Ο Matsui, δήλωσε ότι παρότρυνε τους αξιωματούχους τον Ιανουάριο, είτε να μεταφέρουν τη Rathnayake στο νοσοκομείο, είτε να της δώσουν προσωρινή απελευθέρωση, ώστε οι υποστηρικτές της να την μεταφέρουν οι ίδιοι εκεί. Ένα άλλο αίτημα υποβλήθηκε τον Φεβρουάριο, όταν η Rathnayake είχε γίνει τόσο αδύναμη που δεν μπορούσε πλέον να πιάσει ένα στυλό, σύμφωνα με τον Matsui.

Αλλά τα αιτήματα αυτά απορρίφθηκαν χωρίς να δοθεί η εξήγηση, δήλωσε ο Matsui.

Ο Yoichi Kinoshita, πρώην αξιωματούχος της υπηρεσίας μετανάστευσης, ο οποίος τώρα διευθύνει μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που επιδιώκει τη μεταρρύθμιση του συστήματος μετανάστευσης της χώρας, λέει ότι οι φρουροί φάνηκε να απορρίπτουν τα παράπονά της.
“Είναι πιθανό κάποιοι άνθρωποι που εργάζονται στο κέντρο κράτησης, να θεώρησαν ότι προσποιήθηκε τα συμπτώματά της, επειδή ήθελε να βγει με προσωρινή αποφυλάκιση”, δήλωσε ο Kinoshita.

Αναθεώρηση ενός δυσλειτουργικού συστήματος

Τον περασμένο μήνα, οι αδελφές της Rathnayake κατέθεσαν ποινική μήνυση κατά ανώτερων υπαλλήλων του Περιφερειακού Γραφείου Μετανάστευσης της Ναγκόγια, ισχυριζόμενες ότι πρόκειται για εσκεμμένη αμέλεια. Ενώ η προηγούμενη έρευνα για τη μετανάστευση διαπίστωσε ελλείψεις στο σύστημα, δεν διαπίστωσε γιατί πέθανε – και ποιος ευθύνεται, σύμφωνα με τον Oie, τον δικηγόρο της οικογένειάς της.

Μέχρι στιγμής, η εκστρατεία της οικογένειας για απόδοση δικαιοσύνης έχει φέρει μικρές, αλλά σημαντικές νίκες, για άλλους ανθρώπους που παγιδεύτηκαν στο σύστημα.

“Η υπηρεσία μετανάστευσης δεν είχε ξαναδείξει ποτέ πριν βίντεο σε μια οικογένεια και ούτε ο επικεφαλής της υπηρεσίας μετανάστευσης είχε ζητήσει συγγνώμη για τους θανάτους κρατουμένων – όλα αυτά είναι πρωτοφανή”, δήλωσε ο Kinoshita.

Ο Kinoshita αναφέρει ότι χρειάζεται περισσότερη εποπτεία της υπηρεσίας που ελέγχει κάθε πτυχή της τύχης ενός κρατουμένου.

“Το γραφείο μετανάστευσης ελέγχει τα πάντα, από τις βίζες για τους αλλοδαπούς, μέχρι και την κράτηση και την απέλασή τους και την προσωρινή απελευθέρωσή τους. Χρειάζεται να υπάρχει μια ανεξάρτητη αρχή σε τέτοιες υποθέσεις για να παρέχει μια διαφορετική οπτική γωνία, και αυτό θα μπορούσε να είναι το δικαστήριο”, δήλωσε.

Η Υπηρεσία Μετανάστευσης, έχει προτείνει ορισμένες αλλαγές μετά το θάνατο της Rathnayake.

Στην έκθεση του Αυγούστου, δήλωσε ότι θα εξετάσει την ενίσχυση της ιατρικής περίθαλψης που προσφέρεται στα κέντρα κράτησης μεταναστών και ενδεχομένως θα επιτρέψει την προσωρινή απελευθέρωση των ασθενών κρατουμένων.

Επίσης, παρουσίασε σχέδια για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των αξιωματικών μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων των ισχυρισμών των συνηγόρων των κρατουμένων.

Για τις αδελφές της Rathnayake, η ψυχική πίεση του αγώνα για τη δικαιοσύνη είχε το τίμημά της.

Η μικρότερη αδελφή της Wishma, η Wayomi, 29 ετών, επέστρεψε στη Σρι Λάνκα στα τέλη Οκτωβρίου, λόγω ψυχικής πίεσης που προκλήθηκε από την παρακολούθηση των βίντεο με την αδελφή της υπό κράτηση.

Αλλά για την Poornima Rathnayake, η οποία παρέμεινε στην Ιαπωνία, ο αγώνας συνεχίζεται.
“Θέλουμε οι υπεύθυνοι για τον θάνατο της Wishma να λογοδοτήσουν, διότι ελπίζουμε ότι αυτού του είδους τόσο άδικος θάνατος δεν θα συμβεί ποτέ ξανά σε κανέναν”, δήλωσε.

“Αύριο θα μπορούσε να είναι ο αδελφός, η αδελφή, ο φίλος, η μητέρα ή ο πατέρας κάποιου άλλου”.

Ο δημοσιογράφος Seiji Tobari συνέβαλε σε αυτό το ρεπορτάζ από το Τόκιο.

Μετάφραση εκ του Αγγλικού, Ντάνιελ Στάνκοβιτς

Πηγή: Emiko Jozuka, CNN, προφίλ Facebook της ίδιας και των αδερφών της