Το χρονικό μίας επανάστασης: Δέκα χρόνια από την Αραβική Άνοιξη

Ποιος θα φανταζόταν ότι η αυτοπυρπόληση ενός πωλητή φρούτων ως διαμαρτυρία για την κατάσχεση των προϊόντων του από την αστυνομία ελλείψει αδείας, στις 17 Δεκεμβρίου 2010, στο Σίντι Μπουζίντ, θα μετατρεπόταν σε ένα ιστορικό λαϊκό κίνημα;

Πρόκειται για τη λεγόμενη Αραβική Άνοιξη, ένα κύμα διαδηλώσεων και διαμαρτυριών στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, που οδήγησαν στην παραίτηση του Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι, ο οποίος είχε επικριθεί για παραμέληση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αξιών. Το κίνημα συνέβαλε συγχρόνως και στην πτώση άλλων δικτατόρων.

“Η επανάσταση μου έδειξε ότι όλα είναι δυνατά”: Η Αμένι Γκιμάζ ήταν μόλις 18 ετών όταν συμμετείχε στην τεράστια διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Τύνιδα.

Με υψωμένη τη γροθιά, φωνάζοντας την οργή της κατά του αυταρχικού καθεστώτος, του νεποτισμού και της διαφθοράς, η Γκιμάζ ενσάρκωσε την ειρηνική επανάσταση της νεότητας, καθώς η φωτογραφία της βρέθηκε στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων την ημέρα της φυγής του Μπεν Άλι.

“Επρόκειτο για εκδίκηση: από τα 18 μου χρόνια είχα υποστεί παρενοχλήσεις, φυλακίσεις”, εξηγεί ο αριστερός Τυνήσιος δικηγόρος Αμπντενασέρ Αουίνι, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν 40 ετών. Η φωτογραφία του να γιορτάζει τη φυγή του Μπεν Άλι αψηφώντας την απαγόρευση κυκλοφορίας δύο βήματα από το υπουργείο Εσωτερικών, είχε κάνει τότε τον γύρο του διαδικτύου.

Όπως και στο Σίντι Μπουζίντ, παρόμοιες κινητοποιήσεις οργανώθηκαν στην επαρχία και σε άλλες πόλεις, όπως η Ρεγκέμπ, το Κασερίν και η Τάλα. Οι περιοχές αυτές, στην κεντρική Τυνησία, αποτέλεσαν την «καρδιά» της λεγόμενης «Επανάστασης του Γιασεμιού», που οδήγησε στην ανατροπή του Μπεν Άλι.

Στο Μπεν Γκεντάν οι διαδηλωτές κρατούσαν φέρετρα για να γιορτάσουν συμβολικά την «κηδεία» του κόμματος του Μπεν Άλι. Έβαψαν, επίσης, ένα αστυνομικό τμήμα το οποίο είχε πυρποληθεί στα μέσα Δεκεμβρίου και το οποίο το μετονόμασαν σε «τμήμα της επανάστασης της 14ης Ιανουαρίου».

Η νεαρή από την Τυνησία Χουέιντα Ανουάρ τροφοδοτούσε την επανάσταση μέσω του διαδικτύου. Εκείνο τον Ιανουάριο του 2011 γνώριζε ότι την καταζητούσαν και έβγαινε από το σπίτι της με φόβο.

“Οι άνθρωποι πίστευαν ότι η φυγή του Μπεν Άλι θα διόρθωνε τα πράγματα, όμως χρειάζονται 20, 30 χρόνια”, ομολογεί η Χουέιντα. “Δεν είμαι βέβαιη ότι θα προλάβω να δω μια Τυνησία με μια πολιτική σκηνή άξια του ονόματος αυτού, όμως είμαι αισιόδοξη, δεν μπορεί να υπάρξει οπισθοχώρηση στις ελευθερίες, στον πολιτικό πλουραλισμό”.

“Όταν κοιτάμε την Αίγυπτο”, όπου στην εξουσία επέστρεψε ένας αυταρχικός ηγέτης, “βλέπουμε τον δρόμο που έχουμε κάνει”, υπογραμμίζει.

Η Τυνησία είναι η μόνη χώρα της “Αραβικής Άνοιξης” που υιοθέτησε νέο Σύνταγμα και όπου διεξήχθησαν ελεύθερες εκλογές.

Από την άλλη, ο Αμπντενασέρ Αουίνι παραδέχεται ότι “απογοητεύθηκε”.

Στην Τυνησία η ανεργία, ο πληθωρισμός και οι ανισότητες, που πυροδότησαν τη φωτιά το 2010, εξακολουθούν να καταστρέφουν τα όνειρα των νέων.

Όμως, “υπάρχει πάντα ελπίδα. Ονειρευόμουν, σήμερα έχω επανέλθει στη λογική”, επισημαίνει ο δικηγόρος.

“Δέκα χρόνια μετά, εξακολουθούν να υπάρχουν προσδοκίες μεταξύ της νέας γενιάς και αυτών που ήταν παιδιά την εποχή της εξέγερσης”, δηλώνει ο Μοχάμεντ Λότφι, 39 ετών, διευθυντής της Αιγυπτιακής Επιτροπής για τα Δικαιώματα και την Ελευθερία (ECRE), μια σημαντική οργάνωση προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με έδρα το Κάιρο.

Εντούτοις, “η κυβέρνηση κάνει ό,τι μπορεί για να σκοτώσει αυτό το όνειρο της 25ης Ιανουαρίου”, προσθέτει.

Στην Αίγυπτο, έπειτα από τρία ταραγμένα χρόνια και την ανατροπή του ισλαμιστή προέδρου από τον στρατό, εγκαθιδρύθηκε ένα καθεστώς υπό τον στρατάρχη Αμπντέλ Φάταχ αλ Σίσι, το ίδιο καταπιεστικό με αυτό του Χόσνι Μουμπάρακ.

Στη Λιβύη, τη Συρία ή την Υεμένη παρατεταμένες συγκρούσεις που ξέσπασαν από την αποδυνάμωση των κεντρικών καθεστώτων, εξακολουθούν να μαίνονται.

Ο Μάζντι, ένας 36χρονος Λίβυος, δε μετανιώνει που διαδήλωσε μέχρι την πτώση του καθεστώτος του συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι: η επανάσταση “ήταν απαραίτητη και πιστεύω ακόμη σε αυτή”.

Ήταν φοιτητής όταν στις 15 Φεβρουαρίου 2011, στη Βεγγάζι, οι λιβυκές δυνάμεις πυροβόλησαν εναντίον των οικογενειών που ζητούσαν δικαιοσύνη για τους συγγενείς τους που σφαγιάσθηκαν το 1996 σε φυλακή πολιτικών κρατουμένων στην Τρίπολη.

“Η χώρα βρισκόταν σε κατάσταση σοκ”, θυμάται. “Σε πολλές πόλεις (άνθρωποι) βγήκαν αυθόρμητα στους δρόμους σε ένδειξη αλληλεγγύης”. “Στην αρχή της εξέγερσης δεν υπήρχε θέμα ανατροπής του καθεστώτος (…) θέλαμε απλώς περισσότερη ελευθερία, δικαιοσύνη και ελπίδα”, εξηγεί ο Μάζντι.

“Παρακολουθούσαμε αυτό που συνέβαινε στην Τυνησία και την Αίγυπτο”, συνεχίζει. “Ήταν λοιπόν η σειρά μας, η αλλαγή ήταν αναπόφευκτη, όμως (…) δε νομίζω ότι είχαμε αίσθηση του εύρους των ζημιών που είχε προκαλέσει το καθεστώς Καντάφι στα θεμέλια του κράτους”.

Μετά τον θάνατο του Καντάφι τον Οκτώβριο του 2011, η χώρα βυθίστηκε στη βία μεταξύ διάφορων φυλών και ομάδων τζιχαντιστών που εκμεταλλεύθηκαν το χάος. Οι ξένες παρεμβάσεις αυξήθηκαν, τροφοδοτώντας τις συγκρούσεις που ακόμη δεν έχουν τερματιστεί.

Το ίδιο και στη Συρία. Στην αρχή “ζητούσαμε απλώς μεταρρυθμίσεις”, θυμάται ο Ντάχνουν, ο οποίος ήταν τότε μαθητής λυκείου 15 ετών.

Ξεκίνησε από τη Ντεράα, στη νότια Συρία, στις 19 Μαρτίου και η αμφισβήτηση του καθεστώτος του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, που προέρχεται από τη μειονότητα των Αλουιτών, γρήγορα εξαπλώθηκε.

Ο Ντάχνουν είδε την πρώτη διαδήλωση να πνίγεται στο αίμα, αλλάζοντας τον ειρηνικό χαρακτήρα του κινήματος.

“Δεχθήκαμε επίθεση από μπράβους που έπαιρναν χρήματα από το καθεστώς και μέλη των δυνάμεων ασφαλείας”, διηγείται ο φοιτητής των πολιτικών επιστημών από την Ιντλίμπ, τελευταίο προπύργιο των Σύρων ανταρτών.

Ο πόλεμος στη Συρία έχει προκαλέσει τον θάνατο περισσότερων από 380.000 ανθρώπων, όπως και εκατομμύρια πρόσφυγες και εκτοπισμένους.

Δέκα χρόνια μετά, ο Άσαντ είναι ο μόνος αυταρχικός ηγέτης της Αραβικής Άνοιξης που δεν έχει ανατραπεί. Ο πόλεμος, η οικονομική κρίση και οι κυρώσεις έχουν γονατίσει τη χώρα. Η αντιπολίτευση απέτυχε στο να παρουσιάσει ενωμένο μέτωπο και, πλέον, έχει σχεδόν εξαφανιστεί, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για τον Σύρο πρόεδρο ενόψει των εκλογών του 2021.

Όμως, το όνειρο των εξεγερμένων δεν έχει τελειώσει για όλους.

Ο Αμπού Χάμζα, καθηγητής στη Ντεράα, πιστεύει ακόμη ότι “τα πράγματα δεν μπορούν να μείνουν έτσι”. “Όταν πεινάς, δε φοβάσαι πια”, τονίζει.

ΣΥΝΤΑΞΗ: Αλεξάνδρα Πιτσούνη