Μεταναστευτικό: Συμβιβασμός στο Συμβούλιο για τον νέο κανονισμό επιστροφών — Αυστηρότερος, ταχύτερος, με… δανική σφραγίδα «αποτελεσματικότητας»

Το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ κατέληξε σήμερα σε πολιτική συμφωνία για τον νέο κανονισμό της ΕΕ σχετικά με την επιστροφή υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν παράνομα στην Ένωση, ανοίγοντας τον δρόμο για διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 

Βρυξέλλες — Ανταπόκριση Γιώργος Συριόπουλος

Η συμφωνία εντάσσεται στη νέα «κοινή προσέγγιση» για τις επιστροφές, που αντικαθιστά την υφιστάμενη Οδηγία Επιστροφών του 2008 με απευθείας εφαρμοζόμενο κανονισμό.

Τι προβλέπει ο νέος κανονισμός

Ο νέος κανονισμός θεσπίζει κοινό, δεσμευτικό σύστημα για όλα τα κράτη‑μέλη, με υποχρέωση έκδοσης απόφασης επιστροφής σε κάθε υπήκοο τρίτης χώρας που διαμένει παράνομα, εκτός από περιορισμένες εξαιρέσεις. 

Ενσωματώνει παράλληλα ενιαία κριτήρια για τα χρονοδιαγράμματα εθελούσιας αναχώρησης, τη δυνατότητα κράτησης και την επιβολή απαγόρευσης εισόδου, με στόχο να αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό των πραγματικών επιστροφών.

Κεντρικό στοιχείο της συμφωνίας είναι η υποχρεωτική αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής, ώστε μια απόφαση που εκδίδεται σε ένα κράτος‑μέλος να μπορεί να εκτελείται σε ολόκληρη την ΕΕ, περιορίζοντας τις μετακινήσεις εντός Σένγκεν για να αποφευχθεί η επιστροφή. 

Το κείμενο περιλαμβάνει επίσης ρήτρες για σεβασμό του δικαιώματος προσφυγής και της αρχής μη επαναπροώθησης, ενώ ανοίγει τον δρόμο για χρήση “return hubs” σε τρίτες χώρες υπό όρους, στο πλαίσιο συμφωνιών επανεισδοχής.

Πιο αυστηρές υποχρεώσεις και ρόλος των “return hubs”

Η πρόταση που υιοθετεί το Συμβούλιο ενισχύει τις νομικές υποχρεώσεις συνεργασίας του επιστρεφόμενου με τις εθνικές αρχές, συνδέοντας ρητά τη μη συνεργασία με τη μετάβαση από εθελούσια σε αναγκαστική επιστροφή. Προβλέπει παράλληλα υποχρεωτικές αναγκαστικές επιστροφές όταν ο ενδιαφερόμενος δεν συμμορφώνεται με την προθεσμία αναχώρησης, μετακινείται σε άλλο κράτος‑μέλος ή θεωρείται απειλή για την ασφάλεια.

Στο πιο αμφιλεγόμενο σημείο, η συμφωνία επιβεβαιώνει τη δυνατότητα μεταφοράς προσώπων σε «κέντρα επιστροφής» σε τρίτες χώρες, εφόσον αυτές αποδέχονται την υποδοχή και βάσει επίσημων συμφωνιών που θα πρέπει να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα.  

Ο μηχανισμός αυτός έχει ήδη ξεσηκώσει έντονες αντιδράσεις από οργανώσεις δικαιωμάτων, οι οποίες προειδοποιούν για κίνδυνο υπονόμευσης της πρόσβασης σε άσυλο και αύξησης του κινδύνου επαναπροώθησης προς μη ασφαλείς χώρες. 

Η γραμμή της δανικής προεδρίας

Ο Δανός υπουργός Εσωτερικών, Ράσμους Στόκλουντ, που ασκεί ρόλο κεντρικού διαπραγματευτή στο Συμβούλιο για τον φάκελο των επιστροφών, υπογράμμισε ότι σήμερα στην ΕΕ «επιστρέφεται μόνο ένα μικρό μέρος των υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν παράνομα» και ότι αυτό «υπονομεύει την αξιοπιστία της μεταναστευτικής πολιτικής». 

Στο πνεύμα αυτό, χαρακτήρισε τη συμφωνία «ουσιαστικό βήμα» για ένα πιο αποτελεσματικό και προβλέψιμο σύστημα, το οποίο, όπως σημείωσε, «στέλνει σαφές μήνυμα ότι η παράνομη παραμονή δεν δημιουργεί δικαίωμα παραμονής στην Ευρώπη».

Ο ίδιος επέμεινε ότι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας δεν αποκλείει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων, επισημαίνοντας ότι το κείμενο διατηρεί εγγυήσεις για τους ευάλωτους και ρητές αναφορές στη μη επαναπροώθηση. Τόνισε, επίσης, τη σημασία της συνεργασίας με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης για να γίνουν οι επιστροφές πράξη, αφήνοντας να εννοηθεί ότι το νέο πλαίσιο θα αξιοποιηθεί και ως μοχλός πίεσης στις σχέσεις της ΕΕ με βασικούς εταίρους στον Νότο.

Επόμενα βήματα και αντιδράσεις

Με τη σημερινή συμφωνία, το Συμβούλιο αποκτά εντολή για διαπραγματεύσεις (τριλόγους) με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου αναμένονται σκληρές αντιπαραθέσεις για το ισοζύγιο μεταξύ αποτελεσματικότητας και δικαιωμάτων. 

Ήδη, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και θρησκευτικοί φορείς έχουν προειδοποιήσει ότι η φιλοσοφία του νέου κανονισμού ενδέχεται να οδηγήσει σε παρατεταμένη κράτηση, αποδυνάμωση των εγγυήσεων και εξωτερικευμένες επιστροφές με μειωμένο έλεγχο προστασίας.

Σε πολιτικό επίπεδο, η πρόοδος στον φάκελο των επιστροφών θεωρείται από πολλές πρωτεύουσες απαραίτητο «αντάλλαγμα» για οποιαδήποτε πιο δομημένη συζήτηση γύρω από τη νόμιμη μετανάστευση και τη μετεγκατάσταση, στο πλαίσιο της ευρύτερης διαπραγμάτευσης για τη μεταναστευτική πολιτική της Ένωσης. 

Για τις χώρες της πρώτης γραμμής, το ερώτημα παραμένει κατά πόσον ο νέος κανονισμός θα μεταφραστεί σε πραγματικές, ταχύτερες επιστροφές ή αν θα προστεθεί απλώς ένα ακόμη, αυστηρότερο, αλλά δύσκολα εφαρμόσιμο κείμενο στο ήδη περίπλοκο ευρωπαϊκό κεκτημένο.