Ιταλός κλιματολόγος αποκλειστικά στην ΕΡΤ: Ξηρασία και πλημμύρες δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Ανταπόκριση από την Ιταλία για την ΕΡΤ: Κρίστιαν Μαυρής

Το μείζον θέμα της λειψυδρίας παίρνει σοβαρότατες διαστάσεις στην Ιταλία. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο η ΕΡΤ ανέδειξε από το 2022 με σειρά άρθρων και επι τόπου οδοιπορικό και το οποίο αναμένεται να απασχολήσει εκτενέστερα την ειδησεογραφία του belpaese κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Ιταλός γεωλόγος – κλιματολόγος Μασιμιλιάνο Φατσίνι παραχώρησε στον ανταποκριτή της ΕΡΤ στην Ιταλία, Κρίστιαν Μαυρής, μια αποκλειστική συνέντευξη ενόψει της αυριανής (28/03) συνάντησης με τους δημοσιογράφους της Ένωσης Ξένου Τύπου της Ρώμης για τη λειψυδρία στην Ιταλία, που θα συντονίσει ο ίδιος ο ανταποκριτής.


Όπως και πέρυσι, έτσι και για το 2023 γίνεται λόγος για ξηρασία, ιδίως στη Βόρεια Ιταλία. Τι συμβαίνει;

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα τελευταία δύο χρόνια, η ατμοσφαιρική κυκλοφορία που χαρακτηρίζει τα μεσαία πλάτη της Ευρώπης φαίνεται να έχει αλλάξει. Υπάρχει μικρότερη συχνότητα διαταρακτικών διελεύσεων του τύπου Ατλαντικού – Μεσογείου και σχεδόν πλήρης απουσία βαθέων δυναμικών κύκλων πάνω από τον κόλπο της Γένοβας και δευτερευόντως υπεράνω της Βόρειας Αδριατικής. Ως αποτέλεσμα, οι βόρειες περιοχές – εξαιρουμένης της δυτικής λεκάνης απορροής των Άλπεων – εξακολουθούν να παρουσιάζουν μετεωρολογικές ανωμαλίες (τόσο υγρών όσο και σημαντικών στερεών κατακρημνισμάτων) γύρω στο 50%.

Στα Κεντρικά και Νότια, από την άλλη πλευρά, το βροχομετρικό σήμα διαφέρει ελάχιστα, όσον αφορά το έλλειμμα ή το πλεόνασμα, από τους κλιματικούς μέσους όρους των τελευταίων τριάντα ετών, αν και παρουσιάζει – ένα σαφές σήμα πλέον – μια σημαντική μείωση του αριθμού των ημερών με βροχοπτώσεις. Ελπίζουμε ότι η εαρινή περίοδος, η οποία ξεκίνησε μάλλον φτωχά από πλευράς βροχοπτώσεων, θα επιφυλάξει άφθονες βροχοπτώσεις τον Απρίλιο και τον Μάιο, κλιματολογικά από τις πιο υγρές στον εθνικό μέσο όρο.


Εάν η τάση των βροχοπτώσεων παραμείνει σε αυτά τα επίπεδα, πιστεύετε ότι θα αναγκαστούμε να προβούμε σε δελτιοποίηση νερού; Ποιες συνέπειες προβλέπονται για το περιβάλλον και την οικονομία;

Το πρόβλημα του δελτίου νερού στη Βόρειο Ιταλία -όχι μόνο στην Πεδιάδα του Πάδου αλλά και στις Αλπικές περιοχές των βορειοανατολικών περιφερειών- έχει ήδη εδραιωθεί, με προφανή σοβαρά προβλήματα για τους πιο διαφορετικούς οικονομικούς τομείς των περιοχών, από τη γεωργία έως τη βιομηχανία και τον τουρισμό.
Για παράδειγμα, οι γεωργικές καλλιέργειες που βρίσκονται σήμερα σε άνθηση και όχι οι κτηνοτροφικές και γαλακτοκομικές δραστηριότητες στον άξονα της κοιλάδας του Πάδου ήδη δεν επωφελούνται από την ποσότητα του νερού που είναι κανονικά διαθέσιμη, τόσο στη δεξιά όσο και στην αριστερή όχθη του Πάδου- στην περιοχή της Άνω Αδίγης, το νερό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή – αν ήταν δυνατόν σε θερμοδυναμικό επίπεδο – τεχνητού χιονιού για να επιχειρηθεί η παράταση της περιόδου σκι μέχρι τις διακοπές του Πάσχα. Σε κάθε περίπτωση, θα υπάρξουν σαφείς οικονομικές επιπτώσεις στις διάφορες περιοχές παραγωγής. Επιπλέον, η έλλειψη νερού και η εξάντληση της ποιότητάς του θα δημιουργήσει κρίσιμα ζητήματα στο επίπεδο των οικοσυστημάτων που χαρακτηρίζουν κάθε μορφοκλιματικό σύστημα.

Εκτός από την ξηρασία, το Ιταλικό Ινστιτούτο Στατιστικής (ISTAT) έδειξε ότι, το 2022, το ποσοστό της συνολικής απώλειας νερού στο εθνικό δίκτυο διανομής πόσιμου νερού ήταν 42%. Ποια είναι η αιτία αυτής της ανεπάρκειας των υποδομών;

Απλά η αδυναμία σε κεντρικό επίπεδο να διαχειριστεί τη συντήρηση των εγκαταστάσεων αυτών. Επιπλέον, οι σημαντικές διακυμάνσεις στην ανθρωποποίηση της επικράτειας της χώρας θα πρέπει οπωσδήποτε να οδηγήσουν στην υπόθεση και στην ταχεία εφαρμογή ενός σχεδίου εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων αυτών, οι οποίες, εγγυώμενες την αποτελεσματικότητα του κύκλου του νερού, εξασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα σε ποσότητα και ποιότητα του νέου μπλε χρυσού του πλανήτη. Μπροστά σε αυτή τη δραματική κατάσταση, κατά την ταπεινή μου γνώμη, απαιτείται ένα σχέδιο ανάκαμψης για την οριστική επίλυση του προβλήματος.


Εδώ και πολύ καιρό γίνεται λόγος για έργα που πρέπει να γίνουν για να περιοριστούν οι επιπτώσεις της ξηρασίας, με επικεφαλής ακόμη και έναν επίτροπο έκτακτης ανάγκης. Τι πρέπει να γίνει, τι χρειάζεται πραγματικά βραχυπρόθεσμα;

Στην Ιταλία συνηθίζεται η προσφυγή σε έκτακτους επιτρόπους σε περιπτώσεις λίγο πολύ γνωστών και επαναλαμβανόμενων εκτάκτων αναγκών. Εάν αυτός είναι ο δρόμος προς τα εμπρός, πρέπει να επικροτήσουμε τις Κυβερνήσεις που αποφάσισαν να ακολουθήσουν αυτή την ιδέα.

Πιστεύω ότι θα πρέπει να συσταθεί ένα τεχνικό τραπέζι υψηλής επιστημονικής ποιότητας και όχι μια σειρά από πολιτικά τραπέζια – σημαντικά, αλλά προφανώς τοποθετημένα ως επακόλουθο του πρώτου – για να αποφασιστεί σε ποιο είδος υποδομής θα δοθεί αποφασιστική και εκτεταμένη έμφαση, λαμβάνοντας υπόψη τα κλιματικά χαρακτηριστικά της χώρας μας, στην προκειμένη περίπτωση εξαιρετικά περίπλοκα, δεδομένου ότι μεταβαίνουμε από περιοχές με αποξηραμένες ετήσιες συγκεντρώσεις βροχοπτώσεων σε μερικά από τα πιο υγρά σημεία ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου μέσα σε λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα. Προσωπικά, είμαι πεπεισμένος ότι η δημιουργία μικρών και μεσαίων δεξαμενών μπορεί να είναι καθοριστική για τον μετριασμό του προβλήματος “νερό”, του οποίου η ξηρασία και οι πλημμύρες είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος.


Συχνά μιλάμε για υδρογεωλογικό ρίσκο στην Ιταλία. Σε μια χώρα με τόσο διαφορετικά περιβάλλοντα, οι ξηρασίες εναλλάσσονται με τις κατολισθήσεις και τις πλημμύρες, καταστροφές που βρίσκονται στις αντίθετες πλευρές του ίδιου φάσματος. Υπάρχει σχέδιο παρακολούθησης και πρόληψης;

Από την άποψη της παρακολούθησης των υδρολογικών καιρικών συνθηκών, η Ιταλία είναι μία από τις πιο πρωτοποριακές χώρες στον πλανήτη- τόσο από την άποψη των παρατηρήσεων ξηράς – θάλασσας όσο και των παρατηρήσεων από το διάστημα. Στην Ιταλία, με όλα τα κράτη που “προσχωρούν” στην ευρωπαϊκή “οδηγία για τις πλημμύρες”, υπάρχει ένα σχέδιο διαχείρισης του κινδύνου πλημμύρας (PGRA ή FRMP – Flood Risk Management Plan), το οποίο είναι δομημένο σε μέτρα που εφαρμόζονται στους 4 πυλώνες που επιτρέπουν τον μετριασμό αυτού του κινδύνου (πρόληψη – προστασία – πληροφόρηση – παρέμβαση και ενδεχόμενη μετά το συμβάν). 

Από την άλλη πλευρά, προς το παρόν δεν υπάρχει καμία οδηγία σχετικά με την ξηρασία για έναν απλό λόγο: η Ιταλία χαρακτηρίζεται από ένα φυσικό περιβάλλον με μεγάλη διαθεσιμότητα νερού σε σχέση με ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, χάρη όχι μόνο στις βροχοπτώσεις στο σύνολό τους, οι οποίες είναι άφθονες αν και ανομοιόμορφες και όλο και πιο ακανόνιστες. Αν εξαιρέσουμε τις περιοχές που ιστορικά έχουν πληγεί από την έλλειψη βροχοπτώσεων – το “ταβολιέρε” της Απουλίας και τον κόλπο του Τάραντα, την πεδιάδα του Σιμπάρι, τις Νότιες και νοτιοανατολικές ακτές της Σικελίας και το Καμπιντάνο της Σαρδηνίας – δεν υπήρξαν ποτέ καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για νερό. Δυστυχώς, δεδομένων των σημερινών ακραίων μετεωρικών φαινομένων, μεγάλες και εξαιρετικά παραγωγικές περιοχές της Βόρειας Ιταλίας, όπως η Πεδιάδα του Πάδου και η περιοχή Πολέζινε, επίσης λόγω ενός συμπληρωματικού προβλήματος που σχετίζεται με την αυξανόμενη ‘σφήνα αλατιού’ (δηλαδή την εισχώρηση του θαλασσινού νερού στον ποταμό), η οποία ουσιαστικά θέτει σε κίνδυνο τη γονιμότητα των περιοχών που εμπλέκονται στη διαδικασία.


Σε περιόδους κλιματικής αλλαγής, ποια είναι η “νέα κανονικότητα” για εσάς;

Είναι δύσκολο να πει κανείς, και ζηλεύω όσους έχουν μια σαφή απάντηση- τονίζω και πάλι ότι για να πούμε ότι το κλίμα έχει ήδη αλλάξει, χρειαζόμαστε θερμομετεωρολογικές και ανεμομετρικές σειρές δεδομένων που να αναφέρονται σε μια μεγαλύτερη χρονική περίοδο, όπως προβλέπει ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός WMO.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι βρισκόμαστε σε μια φάση που χαρακτηρίζεται από κλιματική κρίση, η οποία χαρακτηρίζεται από μια μη φυσιολογική αύξηση των θερμοκρασιών και, ταυτόχρονα, από μια ιδιαίτερα ακανόνιστη κατανομή των συνολικών βροχοπτώσεων, οι οποίες – με εξαίρεση τα δύο τελευταία χρόνια – δεν παρουσιάζουν πτωτική τάση. Προφανώς, φαίνεται ότι, τουλάχιστον στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου, ‘μεταβαίνουμε’ γρήγορα σε έναν κόσμο που είναι, κατά μέσο όρο, θερμότερος και πιο ακραίος όσον αφορά τις βροχοπτώσεις. Εάν αυτό το σήμα που τείνει προς τα ακραία – και καθόλου προς την τροπικοποίηση, όπως συχνά διαβάζουμε στο διαδίκτυο ή ακούμε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης – επιβεβαιωθεί τα επόμενα χρόνια, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με αυτό το νέο, πιο ακραίο κλίμα στο οποίο η εντολή που πρέπει να τηρηθεί άμεσα, ή μάλλον από τώρα, θα είναι η εξοικονόμηση νερού.