Η Κίνα δημιούργησε το δικό της «Πρόγραμμα Μανχάταν» – Πώς προσπαθεί να ανταγωνιστεί τη Δύση στον τομέα των τσιπ ΑΙ

Ένα δικό της σχέδιο, το οποίο κάποιοι ειδικοί χαρακτηρίζουν ως την κινεζική εκδοχή του «Προγράμματος Μανχάταν», δηλαδή του αμερικανικού πρότζεκτ που δημιουργήθηκε περί το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας έχει θέσει σε εφαρμογή το Πεκίνο με στόχο τη δημιουργία των πλέον προηγμένων μικροτσιπ.

Σύμφωνα με δύο πηγές που έχουν γνώση του έργου και οι οποίες μίλησαν στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters, το συγκεκριμένο άκρως μυστικό πρόγραμμα λαμβάνει χώρα σε ένα εργαστήριο υψηλής ασφάλειας στη Σενζέν, όπου Κινέζοι επιστήμονες έχουν κατασκευάσει αυτό που η Ουάσιγκτον προσπαθούσε να αποτρέψει εδώ και χρόνια: ένα πρωτότυπο μηχάνημα, το οποίο είναι ικανό να παράγει τα προηγμένα ημιαγωγικά τσιπ που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη, τα smartphone και τα όπλα και είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την κυριαρχία των στρατών της Δύσης. Το πρωτότυπο μηχάνημα έχει ολοκληρωθεί από τις αρχές του 2025 και αυτή την εποχή είναι σε φάση δοκιμών.

Οι πηγές που μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους λόγω της εμπιστευτικότητας του έργου, ανέφεραν πως το μηχάνημα, το οποίο καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το χώρο ενός εργοστασίου, κατασκευάστηκε από μια ομάδα πρώην μηχανικών της ολλανδικής εταιρείας ASML, γίγαντα στον τομέα των ημιαγωγών, η οποία ανέπτυξε αντίστροφη μηχανική στις μηχανές λιθογραφίας ακραίας υπεριώδους ακτινοβολίας (EUV) της εταιρείας.

Όπως ανέφεραν οι πηγές, η μηχανή είναι λειτουργική και παράγει με επιτυχία ακραίο υπεριώδες φως, αλλά δεν έχει ακόμη παράγει λειτουργικά τσιπ.

Ένας τεχνολογικός «Ψυχρός Πόλεμος»

Οι μηχανές EUV που βρίσκονται στο επίκεντρο ενός τεχνολογικού «Ψυχρού Πολέμου» χρησιμοποιούν ακτίνες ακραίου υπεριώδους φωτός για να χαράξουν κυκλώματα χιλιάδες φορές λεπτότερα από μια ανθρώπινη τρίχα σε πλακίδια πυριτίου, μία ικανότητα που σήμερα μονοπωλεί η Δύση. Όσο μικρότερα είναι τα κυκλώματα, τόσο πιο ισχυρά είναι τα τσιπ.

Το ακραίο υπεριώδες φως (EUV – Extreme Ultraviolet) είναι μια μορφή υπεριώδους ακτινοβολίας με μήκη κύματος μεταξύ 10 και 100 νανομέτρων (nm).

Μέχρι σήμερα η ASML, με έδρα το Βελντχόβεν της Ολλανδίας, είναι η μοναδική εταιρεία στον κόσμο που έχει καταφέρει να αναπτύξει με επιτυχία τεχνολογία EUV για εμπορική χρήση. Τα μηχανήματά της, τα οποία κοστίζουν περίπου 250 εκατομμύρια δολάρια, είναι απαραίτητα για την κατασκευή των πιο προηγμένων τσιπ που σχεδιάζονται από εταιρείες όπως η Nvidia και η AMD και παράγονται από κατασκευαστές τσιπ όπως η TSMC, η Intel και η Samsung.

Η ASML κατασκεύασε το πρώτο λειτουργικό πρωτότυπο μηχάνημα τεχνολογίας EUV το 2001 και ανέφερε στο Reuters ότι χρειάστηκαν σχεδόν δύο δεκαετίες και δισεκατομμύρια ευρώ σε δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης πριν καταφέρει να παράγει τα πρώτα εμπορικά διαθέσιμα τσιπ το 2019.

«Είναι λογικό οι εταιρείες να θέλουν να αντιγράψουν την τεχνολογία μας, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο», ανέφερε ακόμα η ASML σε ανακοίνωσή της στο Reuters.

Τον Απρίλιο, ο διευθύνων σύμβουλος της ASML, Κριστοφ Φουκέ, δήλωσε ότι η Κίνα θα χρειαστεί «πολλά, πολλά χρόνια» για να αναπτύξει μια τέτοια τεχνολογία. Ωστόσο, η ύπαρξη αυτού του πρωτοτύπου, που αναφέρθηκε για πρώτη φορά από το Reuters, υποδηλώνει ότι η Κίνα μπορεί να είναι μερικά χρόνια πιο κοντά στην επίτευξη της ανεξαρτησίας στον τομέα των ημιαγωγών από ό,τι ανέμεναν οι αναλυτές.

Παρ’ όλα αυτά, η Κίνα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές τεχνικές προκλήσεις, ιδιαίτερα όσον αφορά την αναπαραγωγή των οπτικών συστημάτων ακριβείας που παράγουν οι δυτικοί προμηθευτές.

Τα συστήματα EUV της ASML είναι επί του παρόντος διαθέσιμα σε συμμάχους των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων της Ταϊβάν, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας, ωστόσο όπως ξεκαθάρισε η εταιρεία στο Reuters, δεν έχει πωληθεί ποτέ σύστημά της στην Κίνα.

Από το 2018, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να ασκούν πίεση στις Κάτω Χώρες να εμποδίσουν την ASML να πουλήσει συστήματα EUV στην Κίνα. Οι περιορισμοί επεκτάθηκαν το 2022, όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν επέβαλε αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές με σκοπό να περιορίσει την πρόσβαση της Κίνας σε προηγμένη τεχνολογία ημιαγωγών.

Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανέφερε ότι η κυβέρνηση Τραμπ έχει ενισχύσει την επιβολή των ελέγχων στις εξαγωγές προηγμένου εξοπλισμού κατασκευής ημιαγωγών και είναι σε επαφή με συνεργάτες «για να κλείσει τα κενά καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται».

Το ολλανδικό υπουργείο Άμυνας ανέφερε ότι οι Κάτω Χώρες αναπτύσσουν πολιτικές που απαιτούν από τα «ιδρύματα που κατέχουν την τεχνογνωσία» να διενεργούν ελέγχους προσωπικού για να αποτρέψουν την πρόσβαση σε ευαίσθητη τεχνολογία «από άτομα που έχουν κακές προθέσεις ή που διατρέχουν κίνδυνο να υποστούν πιέσεις».

Οι έλεγχοι δεν αφορούσαν μόνο τα συστήματα EUV, αλλά και παλαιότερες μηχανές λιθογραφίας βαθιάς υπεριώδους ακτινοβολίας (DUV) που παράγουν λιγότερο προηγμένα τσιπ, όπως αυτά της Huawei, με στόχο να κρατήσουν την Κίνα τουλάχιστον μια γενιά πίσω σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες κατασκευής τσιπ.

Ρεαλιστικός στόχος το 2030

Σύμφωνα με τις δύο πηγές, η διαθεσιμότητα εξαρτημάτων από παλαιότερες μηχανές της ASML στις δευτερογενείς αγορές επέτρεψε στην Κίνα να κατασκευάσει το εγχώριο πρωτότυπο μηχάνημα, με την κυβέρνηση να θέτει ως στόχο την παραγωγή λειτουργικών τσιπ έως το 2028.

Ωστόσο, όσοι βρίσκονται κοντά στο έργο αναφέρουν ότι ένας πιο ρεαλιστικός στόχος είναι το 2030, ο οποίος εξακολουθεί να είναι αρκετά νωρίτερα από τη δεκαετία που οι αναλυτές πίστευαν ότι θα χρειαζόταν η Κίνα για να φτάσει το επίπεδο της Δύσης στον τομέα των τσιπ.

Η σημαντική αυτή εξέλιξη σηματοδοτεί την κορύφωση μιας εξαετούς κυβερνητικής πρωτοβουλίας για την επίτευξη αυτονομίας στον τομέα των ημιαγωγών, μία από τις υψηλότερες προτεραιότητες του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ. Παρόλο που οι στόχοι της Κίνας στον τομέα των ημιαγωγών έχουν δημοσιοποιηθεί, το έργο EUV της Σενζέν έχει διεξαχθεί μυστικά, σύμφωνα με τις πηγές.

Το έργο εντάσσεται στη στρατηγική της Κίνας στον τομέα των ημιαγωγών, η οποία, σύμφωνα με τα κρατικά μέσα ενημέρωσης, διευθύνεται από τον Ντινγκ Σουεσιάνγκ, έμπιστο του Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος είναι επικεφαλής της Κεντρικής Επιτροπής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Σύμφωνα με τις δύο πηγές και μια τρίτη πηγή, ο κινεζικός γίγαντας στον τομέα των ηλεκτρονικών, Huawei διαδραματίζει βασικό ρόλο στον συντονισμό ενός δικτύου εταιρειών και κρατικών ερευνητικών ιδρυμάτων σε ολόκληρη τη χώρα, στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες μηχανικοί.

Σύμφωνα και με τις τρεις πηγές, οι περιορισμοί στις εξαγωγές έχουν επιβραδύνει την πρόοδο της Κίνας όσον αφορά την αυτάρκειά της στον τομέα των ημιαγωγών για χρόνια και έχουν περιορίσει την προηγμένη παραγωγή τσιπ στην Huawei.

Η κινεζική εκδοχή του «Προγράμματος Μανχάταν» – Το άκρως μυστικό πρότζεκτ και οι ταυτότητες με ψευδή στοιχεία

Οι πηγές που μίλησαν στο Reuters περιέγραψαν το πρότζεκτ ως την κινεζική εκδοχή του «Προγράμματος Μανχάταν». «Ο στόχος είναι η Κίνα να καταστεί τελικά ικανή να κατασκευάζει προηγμένα τσιπ σε μηχανήματα που είναι εξ ολοκλήρου κινεζικής κατασκευής», δήλωσε ένα από τα άτομα.

«Η Κίνα θέλει να απομακρύνει 100% τις Ηνωμένες Πολιτείες από τις αλυσίδες εφοδιασμού της», προσέθεσε.

Μάλιστα όπως δήλωσε ένα από τα άτομα που ήταν εξοικειωμένο με τις προσλήψεις του προγράμματος, οι μηχανικοί που συμμετείχαν σε αυτό έπαιρναν ταυτότητες με ψευδή στοιχεία για να διατηρηθεί η μυστικότητά του.

Ένας Κινέζος έμπειρος μηχανικός της ASML που προσλήφθηκε στο έργο έμεινε έκπληκτος όταν διαπίστωσε ότι το γενναιόδωρο μπόνους υπογραφής του συνοδευόταν από μια ταυτότητα που είχε εκδοθεί με ψευδή στοιχεία. Μόλις μπήκε στο εργοστάσιο αναγνώρισε και άλλους πρώην συναδέλφους του από την ASML που εργάζονταν επίσης με ψευδή στοιχεία και του δόθηκε οδηγία να χρησιμοποιεί τα συγκεκριμένα στοιχεία στην εργασία για να διατηρηθεί η μυστικότητα. Ένα ακόμα πρόσωπο επιβεβαίωσε ανεξάρτητα ότι στους προσληφθέντες δόθηκαν ψεύτικες ταυτότητες για να αποκρύψουν την ταυτότητά τους από τους άλλους εργαζόμενους στην ασφαλή εγκατάσταση. Η οδηγία ήταν σαφής, είπαν τα δύο πρόσωπα, κατηγοριοποιημένο ως θέμα εθνικής ασφάλειας, κανείς εκτός της εγκατάστασης δεν μπορούσε να γνωρίζει τι κατασκευάζουν — ή ότι βρίσκονται εκεί.

Σύμφωνα με τις πηγές, οι πρώην εργαζόμενοι της ASML έκαναν δυνατή τη δημιουργία της μηχανής στη Σενζέν, καθώς χωρίς τη βαθιά γνώση τους για την τεχνολογία, η δημιουργία της μηχανής θα ήταν σχεδόν αδύνατη.

Η πρόσληψή τους ήταν μέρος μιας επιθετικής εκστρατείας που ξεκίνησε η Κίνα το 2019 για την προσέλκυση εμπειρογνωμόνων στον τομέα των ημιαγωγών που εργάζονταν στο εξωτερικό, προσφέροντας μπόνους υπογραφής που ξεκινούσαν από 3 έως 5 εκατομμύρια γιουάν (420.000 έως 700.000 δολάρια) και επιδοτήσεις για την αγορά κατοικίας, σύμφωνα με μια ανασκόπηση των κυβερνητικών εγγράφων από το Reuters.

Μεταξύ των ατόμων που προσελήφθησαν ήταν ο Λιν Ναν, πρώην επικεφαλής της ASML στον τομέα της τεχνολογίας πηγών φωτός, η ομάδα του οποίου στο Ινστιτούτο Οπτικής της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών στη Σαγκάη έχει καταθέσει οκτώ διπλώματα ευρεσιτεχνίας για πηγές φωτός EUV σε 18 μήνες, σύμφωνα με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που έχουν κατατεθεί.

Δύο επιπλέον άτομα που είναι εξοικειωμένα με τις προσπάθειες πρόσληψης εργαζομένων στον συγκεκριμένο τομέα από την Κίνα είπαν ότι σε ορισμένους πολίτες άλλων χωρών δόθηκαν κινεζικά διαβατήρια και τους επιτράπηκε να διατηρήσουν τη διπλή υπηκοότητα, κάτι που το Πεκίνο επίσημα απαγορεύει.

Τα πιο προηγμένα συστήματα EUV της ASML έχουν περίπου το μέγεθος ενός σχολικού λεωφορείου και ζυγίζουν 180 τόνους. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να αναπαραχθεί το μέγεθός του, το πρωτότυπο στο εργαστήριο της Σενζέν έγινε πολλές φορές μεγαλύτερο για να βελτιωθεί η ισχύς του, σύμφωνα με τις δύο πηγές.

Πρωτόγονο σε σύγκριση με τα μηχανήματα της ASML το πρωτότυπο της Κίνας

Το κινεζικό πρωτότυπο είναι πρωτόγονο σε σύγκριση με τα μηχανήματα της ASML, αλλά αρκετά λειτουργικό για δοκιμές, ανέφεραν οι δύο πηγές.

Το πρωτότυπο της Κίνας υστερεί σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τα μηχανήματα της ASML, επειδή οι ερευνητές έχουν δυσκολευτεί να προμηθευτούν οπτικά συστήματα όπως αυτά της γερμανικής Carl Zeiss AG, ενός από τους βασικούς προμηθευτές της ASML, ανέφεραν οι δύο πηγές.

Τα κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα της Κίνας έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη εγχώριων εναλλακτικών λύσεων, σύμφωνα με τα δύο άτομα.

Το Ινστιτούτο Οπτικής, Λεπτομηχανικής και Φυσικής της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών (CIOMP) πέτυχε μια σημαντική πρόοδο στην ενσωμάτωση ακτινοβολίας ακραίου υπεριώδους φωτός στο οπτικό σύστημα του πρωτοτύπου, επιτρέποντάς του να τεθεί σε λειτουργία στις αρχές του 2025, σύμφωνα με έναν από τους συμμετέχοντες, αν και τα οπτικά συστήματα απαιτούν ακόμη σημαντική βελτίωση.

Δύσκολη η επιτήρηση της δραστηριότητας πρώην υπαλλήλων

Οι ευρωπαϊκοί νόμοι περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής περιορίζουν τη δυνατότητα της ASML να παρακολουθεί πρώην υπαλλήλους της. Αν και οι υπάλληλοι υπογράφουν συμφωνίες εμπιστευτικότητας, η επιβολή τους σε διασυνοριακό επίπεδο έχει αποδειχθεί δύσκολη.

Η ASML κέρδισε το 2019 μια δίκη ύψους 845 εκατομμυρίων δολαρίων εναντίον ενός Κινέζου πρώην μηχανικού που κατηγορήθηκε για κλοπή εμπορικών μυστικών, αλλά σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα ο κατηγορούμενος κήρυξε πτώχευση και συνεχίζει να δραστηριοποιείται στο Πεκίνο με την υποστήριξη της κινεζικής κυβέρνησης.

Η ASML ανέφερε επίσης στο Reuters ότι «προστατεύει προσεκτικά» τα εμπορικά μυστικά και τις εμπιστευτικές πληροφορίες.

«Αν και η ASML δεν μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει τον τόπο εργασίας των πρώην υπαλλήλων της, όλοι οι υπάλληλοι δεσμεύονται από τις ρήτρες εμπιστευτικότητας των συμβολαίων τους», υπογράμμισε και προσέθεσε πως έχει «επιτύχει να ασκήσει νομική δράση σε απάντηση της κλοπής εμπορικών μυστικών».

Το Reuters δεν μπόρεσε να διαπιστώσει εάν έχουν αναληφθεί νομικές ενέργειες κατά πρώην υπαλλήλων της ASML που εμπλέκονται στο πρόγραμμα EUV της Κίνας. Η εταιρεία δήλωσε ότι προστατεύει τις γνώσεις EUV διασφαλίζοντας ότι μόνο επιλεγμένοι υπάλληλοι έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες, ακόμη και εντός της εταιρείας.

Οι ολλανδικές μυστικές υπηρεσίες προειδοποίησαν σε μια έκθεση τον Απρίλιο ότι η Κίνα «χρησιμοποίησε εκτεταμένα προγράμματα κατασκοπείας στις προσπάθειές της να αποκτήσει προηγμένη τεχνολογία και γνώσεις από δυτικές χώρες», συμπεριλαμβανομένης της πρόσληψης «δυτικών επιστημόνων και υπαλλήλων εταιρειών υψηλής τεχνολογίας».

Ο Τζεφ Κοχ, αναλυτής στην ερευνητική εταιρεία SemiAnalysis και πρώην μηχανικός της ASML, δήλωσε ότι η Κίνα θα έχει επιτύχει «σημαντική πρόοδο» εάν η «πηγή φωτός έχει αρκετή ισχύ, είναι αξιόπιστη και δεν προκαλεί υπερβολική ρύπανση».

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό είναι τεχνικά εφικτό, είναι απλώς θέμα χρονικού πλαισίου», είπε. «Η Κίνα έχει το πλεονέκτημα ότι η εμπορική EUV υπάρχει ήδη, οπότε δεν ξεκινά από το μηδέν».

Για να προμηθευτεί τα απαιτούμενα εξαρτήματα, η Κίνα ανακυκλώνει εξαρτήματα από παλαιότερες μηχανές της ASML και προμηθεύεται εξαρτήματα από προμηθευτές της ASML μέσω αγορών μεταχειρισμένων, υπογράμμισαν ακόμα οι δύο πηγές.

Μερικές φορές χρησιμοποιούνται δίκτυα εταιρειών μεσολάβησης για να καλυφθεί ο τελικός αγοραστής, ενώ και οι διεθνείς τράπεζες δημοπρατούν τακτικά παλαιότερο εξοπλισμό κατασκευής ημιαγωγών, ανέφεραν ακόμα.

Μια ομάδα περίπου 100 πρόσφατων αποφοίτων πανεπιστημίου επικεντρώνεται στην αντίστροφη μηχανική εξαρτημάτων από μηχανές λιθογραφίας EUV και DUV, σύμφωνα με τις πηγές.

Το γραφείο κάθε εργαζομένου βιντεοσκοπείται από μια ξεχωριστή κάμερα για να καταγράφονται οι προσπάθειές τους να αποσυναρμολογήσουν και να επανασυναρμολογήσουν εξαρτήματα — εργασία που οι άνθρωποι περιέγραψαν ως βασική για τις προσπάθειες της Κίνας στον τομέα της λιθογραφίας.

Οι υπάλληλοι που επανασυναρμολογούν με επιτυχία ένα εξάρτημα λαμβάνουν μπόνους, σύμφωνα με τις πηγές.

Επιστήμονες κοιμούνται στον χώρο εργασίας

Ενώ το πρόγραμμα EUV διευθύνεται από την κινεζική κυβέρνηση, η Huawei συμμετέχει σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού, από τον σχεδιασμό και την κατασκευή τσιπ έως την τελική ενσωμάτωση σε προϊόντα όπως τα smartphone, σύμφωνα με τέσσερις πηγές που είναι εξοικειωμένες με τις δραστηριότητες της Huawei.

Ο διευθύνων σύμβουλος Ρεν Ζενγκφέι ενημερώνει τους ανώτερους Κινέζους ηγέτες για την πρόοδο, σύμφωνα με μία από τις πηγές.

Οι ΗΠΑ έβαλαν την Huawei από το 2019 έχουν απαγορεύσει στις αμερικανικές εταιρείες να συνεργάζονται μαζί της χωρίς άδεια.

Σύμφωνα με τις πηγές η Huawei έχει αποσπάσει υπαλλήλους σε γραφεία, εργοστάσια κατασκευής και ερευνητικά κέντρα σε όλη τη χώρα για την προσπάθεια. Οι υπάλληλοι που έχουν ανατεθεί σε ομάδες ημιαγωγών συχνά κοιμούνται στον χώρο εργασίας και δεν τους επιτρέπεται να επιστρέφουν στο σπίτι τους κατά τη διάρκεια της εβδομάδας εργασίας, ενώ υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση στο τηλέφωνο στις ομάδες εργαζομένων που χειρίζονται πιο ευαίσθητες εργασίες.

Μέσα στην Huawei, λίγοι υπάλληλοι γνωρίζουν το εύρος αυτής της εργασίας. «Οι ομάδες παραμένουν απομονωμένες μεταξύ τους για να προστατεύσουν την εμπιστευτικότητα του έργου», είπε ένα από τα άτομα. «Δεν γνωρίζουν σε τι εργάζονται οι άλλες ομάδες», προσέθεσε.

Πηγή: Reuters