Δασμοί ΗΠΑ: Μια νέα φορολογική εποχή ανατέλλει στη Δύση – Η Ευρώπη σε τροχιά οικονομικής και γεωπολιτικής πρόκλησης

Οι δασμοί των ΗΠΑ, τα αντίποινα της ΕΕ και οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις για την Ευρώπη φέρνουν μια νέα φορολογική εποχή. Η συγκυρία είναι βέβαιο ότι προοιωνίζεται σημαντικές αλλαγές για όλους μας. Και, συνεπώς, η δομική αναδιάρθρωση του οικονομικού υποδείγματος είναι επιβεβλημένη και αδιαμφισβήτητη.

Ανταπόκριση: Γιώργος Συριόπουλος

Το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο υφίσταται μια δραματική μεταβολή, λόγω των κλιμακούμενων εμπορικών εντάσεων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρόσφατη ανακοίνωση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για επιβολή δασμών 30% σε εισαγωγές από την ΕΕ και το Μεξικό από την 1η Αυγούστου 2025, σε συνδυασμό με τις ανταποδοτικές πολιτικές της ΕΕ και τους νέους φόρους, σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας φορολογικής εποχής. Μιας εποχής που χαρακτηρίζεται από προστατευτισμό, εμπορικές διαμάχες και βαθιές επιπτώσεις στις οικονομίες και τις κοινωνίες των κρατών-μελών της ΕΕ.

Άραγε θα έχει διάρκεια αυτή η νέα πραγματικότητα;

Και τι συνέπειες θα έχει για την Ευρώπη;

Δασμοί από τις ΗΠΑ – αντίποινα από την ΕΕ

Στις 12 Ιουλίου, ο Πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε μέσω της πλατφόρμας Truth Social την επιβολή δασμών 30% σε όλα τα αγαθά που εισάγονται από την ΕΕ και το Μεξικό, με ισχύ από την 1η Αυγούστου 2025, μετά από αποτυχία των διαπραγματεύσεων για μια συνολική εμπορική συμφωνία.

Αυτή η κίνηση ακολούθησε προηγούμενες απειλές για δασμούς 50% στις ευρωπαϊκές εισαγωγές, οι οποίες είχαν αναβληθεί από τον Ιούνιο για τις 9 Ιουλίου και στη συνέχεια για την 1η Αυγούστου, μετά από συνομιλίες με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Οι δασμοί, που δικαιολογούνται μέσω του Νόμου για τις Οικονομικές Εξουσίες Έκτακτης Ανάγκης (IEEPA-International Emergency Economic Powers Act), παρουσιάζονται ως απάντηση σε μια «εθνική έκτακτη ανάγκη» λόγω του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ, το οποίο ο Τραμπ θεωρεί απειλή για την εθνική ασφάλεια. Σε επιστολή του προς την ΕΕ, ο Ντόναλντ Τραμπ υποστήριξε ότι το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την ΕΕ, που έφτασε τα $ 235,6 δισεκατομμύρια το 2024, οφείλεται σε «μη αμοιβαίες» εμπορικές πρακτικές, όπως δασμοί, μη δασμολογικά εμπόδια και ΦΠΑ.

Η ΕΕ αντέδρασε με αποφασιστικότητα, δηλώνοντας ότι παραμένει «ενωμένη και έτοιμη να προστατεύσει τα συμφέροντά της», σύμφωνα με την φον ντερ Λάιεν, η οποία χαρακτήρισε τους δασμούς 30% «επιβλαβείς» για τις διατλαντικές αλυσίδες εφοδιασμού.

Η ΕΕ έχει προετοιμάσει αντίμετρα ύψους € 21 δισεκατομμυρίων, τα οποία περιλαμβάνουν δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα όπως αεροσκάφη, αυτοκίνητα και ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, και τα οποία επρόκειτο να τεθούν σε ισχύ από τα μέσα Απριλίου, εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύγχαναν. Η Ιταλίδα Πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι τόνισε την ανάγκη αποφυγής ενός «παράλογου εμπορικού πολέμου» μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού, υποστηρίζοντας τις προσπάθειες της ΕΕ για μια δίκαιη συμφωνία.

Παράλληλα, η ΕΕ αντιμετωπίζει εσωτερικές εντάσεις λόγω των φόρων ψηφιακών υπηρεσιών (DST) σε κράτη όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία, που στοχεύουν αμερικανικούς τεχνολογικούς γίγαντες και έχουν προκαλέσει απειλές για περαιτέρω δασμούς από τις ΗΠΑ.

Γιατί τώρα; Οι Ρίζες της νέας φορολογικής εποχής

Η νέα αυτή εποχή προκύπτει από τη σύγκλιση του οικονομικού εθνικισμού και των γεωπολιτικών στρατηγικών. Η διοίκηση Τραμπ απορρίπτει το πολυμερές εμπορικό πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), υιοθετώντας μια πολιτική αμοιβαίων δασμών.

Οι ΗΠΑ επικαλούνται το εμπορικό πλεόνασμα της ΕΕ ως απόδειξη αθέμιτων πρακτικών, μαζί με κατηγορίες για διακριτικούς φόρους ΦΠΑ και ψηφιακούς φόρους. Η ΕΕ, από την πλευρά της, χρησιμοποιεί το μέτρο κατά της εξαναγκαστικής επιβολής για να ανταποκριθεί στις πιέσεις, ενώ οι ψηφιακοί φόροι αποτελούν προσπάθεια ενίσχυσης της οικονομικής κυριαρχίας της. Αυτή η αλληλεπίδραση δασμών και φόρων σηματοδοτεί απόκλιση από την εμπορική φιλελευθεροποίηση, εισάγοντας μια εποχή κατακερματισμένων πολιτικών.

Πόσο θα διαρκέσει;

Η διάρκεια αυτής της φορολογικής εποχής είναι αβέβαιη, αλλά πιθανότατα θα διαρκέσει τουλάχιστον 3-5 χρόνια, λόγω πολιτικών και δομικών παραγόντων. Η στρατηγική δασμών της διοίκησης Τραμπ, που υποστηρίζεται από τις εξουσίες του IEEPA, δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης χωρίς σημαντικές παραχωρήσεις, όπως σημειώνει ο αναλυτής εμπορίου Τσαντ Μπόουν (Foreign Affairs, 2025). Η πρόσφατη παράταση της προθεσμίας για τις διαπραγματεύσεις μέχρι την 1η Αυγούστου 2025 υποδηλώνει τακτική ευελιξία, αλλά η επιμονή του Τραμπ σε υψηλότερους δασμούς σε περίπτωση αντιποίνων υπογραμμίζει τη δέσμευσή του στον προστατευτισμό.

Η ανταπόκριση της ΕΕ περιορίζεται από την ανάγκη διατήρησης της ενότητας μεταξύ των κρατών-μελών. Η φον ντερ Λάιεν τόνισε την ετοιμότητα της ΕΕ να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις μέχρι την 1η Αυγούστου, αλλά η επίτευξη συναίνεσης μεταξύ 27 εθνών παραμένει δύσκολη. Η παγκόσμια οικονομική αβεβαιότητα, όπως υπογραμμίζεται από την Παγκόσμια Οικονομική Προοπτική του ΔΝΤ (2025), θα μπορούσε να παρατείνει τις διαταραχές, πιθανώς έως τα τέλη της δεκαετίας.

Οικονομικές Συνέπειες για τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ

Ο οικονομικός αντίκτυπος ποικίλλει ανάλογα με τη χώρα και τον κλάδο, αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά μείωση του ΑΕΠ της ΕΕ κατά 0,3% λόγω των δασμών των ΗΠΑ, λιγότερο σοβαρή από προηγούμενες κρίσεις όπως η COVID-19 (-5,6%) ή η ενεργειακή κρίση του 2022 (-2,4%). Οι κύριες επιπτώσεις περιλαμβάνουν:

• Οικονομίες εξαρτώμενες από το εμπόριο: Η Ιρλανδία, με το 20% του ΑΕΠ της να συνδέεται με τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, είναι η πιο ευάλωτη, ακολουθούμενη από το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γερμανία (5-10% του ΑΕΠ), σύμφωνα με την Eurostat (2025). Κλάδοι όπως τα χημικά, τα μηχανήματα και η αυτοκινητοβιομηχανία αντιμετωπίζουν μειωμένη ανταγωνιστικότητα. Οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες, για παράδειγμα, ενδέχεται να δουν απώλειες από τους δασμούς των ΗΠΑ στα οχήματα, επιδεινώνοντας την επιβράδυνση του 2024 (Deutsche Bank Research, 2025).

• Διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού: Οι δασμοί των ΗΠΑ αυξάνουν το κόστος των εισαγόμενων αγαθών, ανεβάζοντας τις δαπάνες παραγωγής. Η εκτροπή εμπορίου από χώρες όπως η Κίνα θα μπορούσε να πλημμυρίσει τις αγορές της ΕΕ με φθηνότερα προϊόντα, υπονομεύοντας τους τοπικούς παραγωγούς, όπως προειδοποιεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

• Πληθωρισμός και Ανάπτυξη: Οι δασμοί θα τροφοδοτήσουν τον πληθωρισμό, με το Tax Foundation να εκτιμά ετήσιο κόστος $ 1.200 δολαρίων ανά νοικοκυριό στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, οι υψηλότερες τιμές εισαγωγής θα μπορούσαν να επιδεινώσουν τον πληθωρισμό, ιδιαίτερα σε ενέργεια και πρώτες ύλες, ενώ η μειωμένη ζήτηση από τις ΗΠΑ μπορεί να επιβραδύνει τις εξαγωγές της ΕΕ, σύμφωνα με την Moody’s.

• Επιπτώσεις σε Συγκεκριμένους Κλάδους: Οι τομείς του χάλυβα, του αλουμινίου και των φαρμακευτικών πλήττονται άμεσα, με τις προτεινόμενες δασμολογικές επιβαρύνσεις του Τραμπ έως 200% στα φαρμακευτικά να απειλούν την Ιρλανδία και το Βέλγιο (Bloomberg, 2025).

Κοινωνικές συνέπειες για την ΕΕ

Οι οικονομικές επιπτώσεις εκτιμάται, από πληθώρα αναλυτών και αξιοσημείωτων “δεξαμενών σκέψης” ότι, θα επηρεάσουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, ενισχύοντας τις υπάρχουσες εντάσεις.

• Αυξανόμενο κόστος και ανισότητα: Οι υψηλότερες τιμές των καταναλωτών θα επηρεάσουν δυσανάλογα τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, επιδεινώνοντας την ανισότητα. Στη Γαλλία και στην Ισπανία, αυτό θα μπορούσε να τροφοδοτήσει αναταραχές, όπως σημειώνει η κοινωνιολόγος Μαρί Ντυμπουά (Le Monde, 2025).

• Απώλειες Θέσεων Εργασίας και Περιφερειακές Ανισότητες: Περιοχές που εξαρτώνται από εξαγωγές, όπως το Μπάντεν-Βούρτεμπεργκ της Γερμανίας ή οι φαρμακευτικοί κόμβοι της Ιρλανδίας, κινδυνεύουν με απώλειες θέσεων εργασίας (European Commission, 2025). Η Γερμανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία έχουν διαθέσει 50 δισεκατομμύρια ευρώ σε «ασπίδες δασμών» για τον μετριασμό των επιπτώσεων.

• Διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς: Η διαφωνία της Ουγγαρίας για τους δασμούς της ΕΕ θα μπορούσε να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στην ενότητα της ΕΕ, ενισχύοντας τα λαϊκιστικά κινήματα (Politico, 2025).

• Γεωπολιτικές Μετατοπίσεις: Οι εμπορικές εντάσεις μπορεί να ωθήσουν τις κοινωνίες της ΕΕ προς στενότερους δεσμούς με την Ασία ή τη Λατινική Αμερική, αλλάζοντας τις πολιτιστικές και οικονομικές ευθυγραμμίσεις (Council on Foreign Relations, 2025).

Πλοήγηση στη νέα φορολογική εποχή

Η εμπορική σύγκρουση ΗΠΑ-ΕΕ και οι νέοι φόροι της ΕΕ σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής στις παγκόσμιες οικονομικές σχέσεις. Η ΕΕ διαθέτει εργαλεία όπως δημοσιονομικά κίνητρα, εμπορικές συμφωνίες και νομισματική χαλάρωση, αλλά η επιτυχία εξαρτάται από επιδέξιες διαπραγματεύσεις για την αποφυγή ενός παρατεταμένου εμπορικού πολέμου. Η φον ντερ Λάιεν και ο Επίτροπος Εμπορίου Μάρος Σέφτσοβιτς συνεχίζουν τις καθημερινές συνομιλίες με τις ΗΠΑ, ελπίζοντας σε μια συμφωνία πριν από την 1η Αυγούστου. Ωστόσο, η απειλή Τραμπ για περαιτέρω αύξηση των δασμών σε περίπτωση αντιποίνων περιπλέκει τις προσπάθειες.

Η αποτυχία επίτευξης εμπορικής συμφωνίας θα μπορούσε να εδραιώσει τον προστατευτισμό, να περιορίσει την ανάπτυξη και να βαθύνει τα κοινωνικά χάσματα. Αντιθέτως, μια επιτυχής συμφωνία θα μπορούσε να προωθήσει μια δικαιότερη διατλαντική συνεργασία σε ένα μεταμορφωμένο εμπορικό τοπίο.

Προς το παρόν, η Ευρώπη προετοιμάζεται για τον αντίκτυπο, με τις κυβερνήσεις, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες να ετοιμάζονται για ένα μέλλον που καθορίζεται από δασμούς, φόρους και την αναζήτηση της οικονομικής κυριαρχίας.

Διαπραγματεύσεις σε «καλό κλίμα» με… «κακό αποτέλεσμα»

Μέχρι τις 13 Ιουλίου 2025, δεν επιτεύχθηκε οριστική συμφωνία, αλλά υπάρχουν ενδείξεις προόδου. Πηγές από το “X” αναφέρουν ότι η ΕΕ είναι κοντά σε μια προσωρινή συμφωνία με τις ΗΠΑ, με έμφαση στους δασμούς 10% για τα αυτοκίνητα, ενώ ο Επίτροπος Σέφκοβιτς δήλωσε, στις 9 Ιουλίου, ότι η συμφωνία αναμένεται “εντός των ημερών”. Ωστόσο, η απουσία συγκεκριμένων αποτελεσμάτων μέχρι στιγμής υποδηλώνει ότι οι διαπραγματεύσεις παραμένουν σε τεχνικό επίπεδο χωρίς οριστικοποιημένες δεσμεύσεις.

Η ΕΕ έχει υιοθετήσει μια διπλωματική προσέγγιση, αποφεύγοντας την άμεση κλιμάκωση μέσω ανταποδοτικών δασμών, ενώ στοχεύει σε στρατηγικούς τομείς (π.χ., σόγια από “κόκκινες” πολιτείες των ΗΠΑ) για να πιέσει πολιτικά την κυβέρνηση Τραμπ. Ωστόσο, η στρατηγική αυτή έχει επικριθεί ως περιορισμένη, καθώς η ΕΕ αντιμετωπίζει δυσκολίες στη συγκρότηση ενιαίας στάσης λόγω των διαφορετικών συμφερόντων των 27 κρατών-μελών.

Οι δασμοί των ΗΠΑ, που υπολογίζονται με βάση έναν περίπλοκο μαθηματικό τύπο για την εξισορρόπηση των εμπορικών ελλειμμάτων, θεωρούνται από οικονομολόγους μη ισότιμοι, καθώς δεν βασίζονται αποκλειστικά στους δασμούς της ΕΕ, αλλά περιλαμβάνουν και μη δασμολογικά μέτρα (π.χ., ΦΠΑ, κανονισμοί για ψηφιακές αγορές). Αυτό περιπλέκει τις διαπραγματεύσεις, καθώς η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει όχι μόνο δασμούς, αλλά και ευρύτερες κατηγορίες για εμπορικές πρακτικές.

Η αποτελεσματικότητα των διαπραγματεύσεων παραμένει αβέβαιη. Η αναστολή των ευρωπαϊκών ανταποδοτικών δασμών δείχνει διάθεση συνεργασίας, αλλά η απουσία οριστικής συμφωνίας και η συνεχιζόμενη απειλή εμπορικού πολέμου υποδηλώνουν περιορισμένα αποτελέσματα.

Η ερώτηση για το αν η ΕΕ πάσχει από διπλωματική αδυναμία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και εμπορίου είναι κρίσιμη και αυξάνονται οι επικρίσεις για τους χειρισμούς από την ενωσιακή πλευρά.

Η ΕΕ αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω της ανάγκης συντονισμού 27 κρατών-μελών με διαφορετικά συμφέροντα, γεγονός που δυσχεραίνει τη διαμόρφωση ενιαίας στρατηγικής. Η αδυναμία αυτή κινδυνεύει να οδηγήσει την ΕΕ σε απώλεια αξιοπιστίας, αν δεν αντισταθεί αποτελεσματικά στην εμπορική πολιτική Τραμπ. Επιπλέον, η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ υπό τον Τραμπ έχει μετατρέψει το διεθνές εμπόριο σε πεδίο αντιπαράθεσης ισχύος, όπου η ΕΕ δυσκολεύεται να επιβάλει τους δικούς της όρους.

Εξάλλου, η ΕΕ έχει επικριθεί για την αδυναμία της να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο και σε γεωπολιτικά ζητήματα, όπως η κρίση στην Ουκρανία, όπου η απομόνωσή της από τις συνομιλίες ΗΠΑ-Ρωσίας προκάλεσε αρχικώς ρήξη στις διατλαντικές σχέσεις. Η “σιωπή ή υποχώρηση” της ΕΕ έναντι των ΗΠΑ θεωρείται από ορισμένους ως αποδοχή ενός παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων που βασίζεται στην επιβολή και όχι στη συνεργασία. Η κριτική για “ηττοπαθή” στάση και η αδυναμία αντίστασης στην εμπορική πολιτική Τραμπ ενισχύουν αυτήν την εικόνα.

Ορισμένοι εκτιμούν ότι η ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της μέσω συνεργασιών με άλλες χώρες (π.χ., Καναδάς, Ιαπωνία) για την υποστήριξη ενός πολυμερούς εμπορικού συστήματος. Ωστόσο, η έλλειψη ενιαίας φωνής και η εξάρτηση από τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ περιορίζουν τη διαπραγματευτική της ισχύ.

Απώλεια ειδικού βάρους προκάλεσε και η αδρανοποίηση της γερμανο-γαλλικής ατμομηχανής, λόγω των εσωτερικών πολιτικών εντάσεων στις δύο χώρες. Και φυσικά η επίδραση του ανεξίθερμου μεταναστευτικού στην πολιτική ρητορική, που αποσυνθέτει την στοχευμένη ευρωπαϊκή πολιτική (ως παράπλευρος πονοκέφαλος) και βάζει σε δοκιμασία ακόμη και την ηγεσία της ΕΕ.

Όταν, κάποια στιγμή, προκύψει έντονα το ερώτημα “ποιος κυβερνά αυτή την Ευρώπη” οι συντονισμένες αντιδράσεις φον ντερ Λάιεν – Κόστα δεν θα αρκούν για να πείσουν τους πολίτες και την παγκόσμια κοινότητα ότι η ΕΕ μπορεί να σταθεί ως ισότιμος παίκτης στη διεθνή σκηνή.

Οι ηγεσίες των κρατών-μελών οφείλουν να υπερβούν τις εθνικές τους φιλοδοξίες και να επενδύσουν σε μια ενιαία, δυναμική ευρωπαϊκή στρατηγική. Μόνο με αποφασιστική δέσμευση στην κοινή ευρωπαϊκή ατζέντα, από την οικονομία και το εμπόριο έως τη γεωπολιτική και τη μετανάστευση, η ΕΕ θα καταφέρει να ανακτήσει το κύρος της και να διαμορφώσει έναν κόσμο που βασίζεται στη συνεργασία και όχι στην επιβολή. Και όλα δείχνουν πως η ώρα για ηγεσίες που ενώνουν και εμπνέουν δεν είναι απλώς ώριμη – είναι επιτακτική.