Τον Σεπτέμβριο του 2020, το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε εναντίον των αρμενικών θέσεων στην αποσχισθείσα «Δημοκρατία του Artsakh», είκοσι έξι χρόνια μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Bishkek το οποίο τερμάτισε τον πρώτο και νικηφόρο για τους Αρμενίους πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Στον πόλεμο που διήρκησε από τις 27 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 9 Νοεμβρίου, το Αζερμπαϊτζάν κατάφερε να σπάσει την άμυνα των Αρμενίων και να θέσει υπό τον έλεγχό του το νότιο τμήμα της de facto ανεξάρτητης «Δημοκρατίας του Artsakh».
Του Γιώργου Μενεσιάν
Με την κατάληψη της πόλης Shushi, από την οποία περνάει ο δρόμος που συνδέει την Αρμενία με την πρωτεύουσα του Artsakh, στις 8 Νοεμβρίου, οι Αρμένιοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν και την επόμενη ημέρα υπογράφηκε μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός με το Αζερμπαϊτζάν και την Ρωσία. Η συμφωνία προέβλεπε επίσης την επιστροφή στο Αζερμπαϊτζάν των επτά αζερικών περιοχών τις οποίες είχαν καταλάβει οι Αρμένιοι το 1993, καθώς και την τοποθέτηση Ρώσων «κυανόκρανων» στα εδάφη που παρέμειναν υπό αρμενικό έλεγχο.
Η νέα κρίση στα σύνορα Αρμενίας Αζερμπαϊτζάν
Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της 9ης Νοεμβρίου, η κατάσταση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν παρέμεινε σχετικά ήρεμη, παρά τα προβλήματα που υπήρχαν.
Ορισμένα από αυτά ήταν η μη επιστροφή των 200 Αρμενίων αιχμαλώτων πολέμου που βρίσκονταν στο Μπακού, η μη παράδοση των χαρτών των ναρκοθετημένων περιοχών από τους Αρμενίους, η καταστροφή αρμενικών θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων στις περιοχές που ανακατέλαβε το Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η εύθραυστη κατάσταση στη νέα γραμμή επαφής που διαμορφώθηκε μετά τον πόλεμο.
Από τις 12 Μαΐου του 2021, μετά από έξι μήνες σχετικής ηρεμίας, η ένταση επανήλθε και το Αζερμπαϊτζάν, για λόγους που θα αναφερθούν στην συνέχεια, ξεκίνησε έναν μικρής κλίμακας πόλεμο εναντίον της Αρμενίας. Πιο συγκεκριμένα, οι αζερικές δυνάμεις έχουν επιτεθεί στο αρμενικό έδαφος σε τέσσερά διαφορετικά σημεία:
Στην επαρχία Ghegarkunik (σημείο 1 στον χάρτη 2). Οι πρώτες επιθέσεις έγιναν στις 12 Μαΐου και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Ταυτόχρονα, το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε στην επαρχία Syunik (σημείο 2 στον χάρτη 2). Και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν σποραδικές συγκρούσεις έως σήμερα. Μικρότερης κλίμακας συγκρούσεις είχαν σημειωθεί και στις 28 Δεκεμβρίου του 2020.
Στις 14 Ιουλίου, οι αζερικές δυνάμεις που βρίσκονται στο Nakhichevan, επιτέθηκαν στο χωριό Yeraskh της επαρχίας Ararat (σημείο 3 στον χάρτη 2). Η επίθεση συνεχίστηκε μέχρι τις 20 Ιουλίου και την επίσκεψη Aliyev στην Μόσχα. Οι Αζερμπαϊτζανοί άνοιξαν ξανά πυρ στις 26 και στις 30 Ιουλίου.
Στις 24 Ιουλίου, σημειώθηκε ανταλλαγή πυρών στην επαρχία Vayots Dzor, λίγα χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη Jermuk (σημείο 4 στον χάρτη 2). Οι αρμενικές δυνάμεις αντέδρασαν γρήγορα και οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν αποχώρησαν από την περιοχή.
Σποραδικές συγκρούσεις σημειώνονται και στο βόρειο τμήμα των αρμενο-αζερικών συνόρων, στην αρμενική επαρχία Tavush και στις αζερικές επαρχίες Tovuz και Gadabay (σημείο 5 στον χάρτη 2). Αρμένιοι και Αζερμπαϊτζανοί είχαν συγκρουστεί στην εν λόγω περιοχή και τον Ιούλιο του 2020, δύο μήνες πριν τον πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Αναφορικά με τις πρόσφατες αψιμαχίες, οι δύο πλευρές συγκρούστηκαν στις 25 και 28 Ιουνίου, καθώς και στις 8 Ιουλίου. Όπως και οι περσινές συγκρούσεις, έτσι και αυτές προκλήθηκαν, μάλλον, από την αρμενική πλευρά. Όσον αφορά στις περιοχές 1 (Ghegarkunik) και 2 (Syunik), οι αζερικές δυνάμεις έχουν προχωρήσει στην κατάληψη εδαφών τα οποία είναι αναγνωρισμένα από την διεθνή κοινότητα ως αρμενικά. Σήμερα, περίπου χίλιοι Αζερμπαϊτζανοί στρατιώτες βρίσκονται παρανόμως στο αρμενικό έδαφος.
Αναφορικά με την κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (Artsakh), το Αζερμπαϊτζάν έχει παραβιάσει την κατάπαυση του πυρός δύο φορές:
Στις 10 Δεκεμβρίου του 2020 επιτέθηκε και κατέλαβε τα χωριά Khtsaberd και Hin Taher στην επαρχία Hadrut της «Δημοκρατίας του Artsakh» (σημείο 6 στον χάρτη 2).
Στις 23 Απριλίου του 2021, τα χωριά Shosh και Mkhitarashen, καθώς και η πρωτεύουσα του Artsakh, το Stepanakert, δέχτηκαν τα πυρά των αζερικών δυνάμεων που βρίσκονται στην πόλη Shushi (Shusha για τους Αζερμπαϊτζανούς) (σημείο 7 στον χάρτη 2).
Από την άλλη πλευρά, το υπουργείο Αμύνης του Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει ότι τα αζερικά στρατεύματα δέχθηκαν επίθεση από τους Αρμενίους:
Στο βορειοανατολικό τμήμα των συνόρων Αρμενίας – Nakhichevan στις 28 Μαΐου (σημείο 8 στον χάρτη 2).
Στην πόλη Shushi/a, στις 15 Ιουλίου (σημείο 7 στον χάρτη 2).
Στο χωριό Aliagali (περιοχή Agdam) στις 6 Ιουλίου (σημείο 10 στον χάρτη 2) και
Στην περιοχή Kalbajar (Karvachar στα αρμενικά) στις 11 Ιουνίου, καθώς και στις 6 και 16 Ιουλίου (σημείο 9 στον χάρτη 2).
Οι δύο προαναφερθείσες περιοχές πέρασαν στον έλεγχο των Αζερμπαϊτζανών με την Συμφωνία της 9ης Νοεμβρίου. Η αρμενική πλευρά αρνείται όλες τις ανωτέρω κατηγορίες.
Η σοβαρότερη κρίση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η οποία παραλίγο να οδηγήσει σε έναν νέο πόλεμο, έλαβε χώρα από τις 23 μέχρι τις 28 Ιουλίου, στην επαρχία Ghegarkunik, κοντά στις κατοικημένες περιοχές Sotk, Kut και Azat, (σημείο 1 στον χάρτη). Με τον κίνδυνο μιας νέας γενικευμένης σύρραξης, η Ρωσία επέβαλε μια νέα συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στην περιοχή, την οποία όμως παραβίασε το Αζερμπαϊτζάν στις 29 Ιουλίου. Τις επόμενες ημέρες, μικρής κλίμακας συγκρούσεις συνεχίστηκαν.
Τι επιδιώκει το Μπακού;
Τρεις είναι οι βασικοί στόχοι του καθεστώτος Aliyev: ο πρώτος αφορά στην εξασφάλιση του λεγόμενου «Διαδρόμου του Zangezur» ο οποίος θα περνά μέσα από την αρμενική επαρχία Syunik και θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με το Nakhichevan. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν συχνά αναφέρεται στον εν λόγω διάδρομο και στην «επιστροφή των Αζέρων στα πατρογονικά εδάφη του Zangezur». Στην πολιτική αυτή εντάσσεται και η απόφαση του Aliyev να εγκαθιδρύσει νέα οικονομική ζώνη η οποία θα φέρει το όνομα «Ανατολικό Zangezur» θέτοντας έμμεσα (σε συνδυασμό με τις δηλώσεις του) διεκδικήσεις για την νότια αρμενική επαρχία Syunik.
Ο δεύτερος στόχος του αζερικού καθεστώτος είναι να πιέσει την Αρμενία να προχωρήσει σε μια νέα συμφωνία οριοθέτησης/επαναχάραξης των αρμενο-αζερικών συνόρων η οποία θα εξασφαλίζει την επιστροφή των αζερικών ενκλαβίων (θυλάκων) και χωριών που η Αρμενία κατέλαβε το 1992. Για την ιστορία, το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε το 1992 το αρμενικό ενκλάβιο Artsvashen στο οποίο κατοικούσαν 4.500 Αρμένιοι.
Τρίτος και σημαντικότερος στόχος του Aliyev είναι να μην συμπεριληφθεί το ζήτημα του καθεστώτος (status) του Ναγκόρνο Καραμπάχ στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις με την Αρμενία. Για το Αζερμπαϊτζάν, η ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ επιλύθηκε με τον πόλεμο των 44 ημερών (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 2020) και δεν χρειάζεται καμία περαιτέρω συζήτηση για το καθεστώς που θα έχουν οι Αρμένιοι του Artsakh.
Γι’ αυτό και ο Aliyev δεν απάντησε στην πρόσκληση που του απηύθυνε η Ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΕ (η οποία ιδρύθηκε για να βρει πολιτική λύση στο ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ) τον περασμένο Απρίλιο, έναν μήνα πριν την κρίση στα αρμενο-αζερικά σύνορα. Το Αζερμπαϊτζάν δεν προσπαθεί να πείσει τόσο την Αρμενία, η οποία ούτως ή άλλως δεν μπορεί να καθορίσει μονομερώς τις εξελίξεις, αλλά κυρίως την Ρωσία και τα άλλα δύο κράτη-μέλη της Ομάδας του Μινσκ, την Γαλλία και τις ΗΠΑ. Μέχρι το 1991, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν αυτόνομο. Η Αυτόνομη Επαρχία του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Nagorno Karabakh Autonomous Oblast) είχε εγκαθιδρυθεί το 1923 από τον Στάλιν ο οποίος αποφάσισε να παραδώσει την περιοχή στο Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν, παρά το γεγονός ότι είχε αποφασιστεί η ένταξη της περιοχής στην Σοβιετική Αρμενία. Το καθεστώς του Ναγκόρνο Καραμπάχ, πάντως, ήταν μονίμως το αγκάθι στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας.
Τι κάνει η Αρμενία;
Η κυβέρνηση Pashinyan έχει προχωρήσει στις εξής ενέργειες: επέτρεψε στους Ρώσους στρατιώτες να φτιάξουν νέες εγκαταστάσεις στην νότια Αρμενία (επαρχία Syunik) και έχει ζητήσει την εγκατάσταση Ρώσων συνοριοφυλάκων κατά μήκος των συνόρων Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας εκμεταλλεύτηκε την συμμετοχή της χώρας του στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO) – μιας ευρασιατικής μετασοβιετικής στρατιωτικής συμμαχίας υπό την ηγεσία Ρωσία – και ζήτησε, στις 29 Ιουλίου, την εγκατάσταση μιας ομάδας επιτηρητών από τον CSTO στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν.
Βλέποντας την αδιαφορία και την πολιτική ίσων αποστάσεων από την μεριά της Μόσχας, ο Pashinyan άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να δεχθεί κυανόκρανούς από τα υπόλοιπα μέλη της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ (δηλ. την Γαλλία και τις ΗΠΑ), κάτι που όμως δεν θα αφήσει η Ρωσία να γίνει. Επίσης, η αρμενική κυβέρνηση έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο της έναρξης των διαπραγματεύσεων για μια συμφωνία οριοθέτησης των συνόρων, υπό μία προϋπόθεση: την αποχώρηση των αζερικών στρατευμάτων από τα εδάφη της Δημοκρατίας της Αρμενίας.
Η αρμενική κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί επίσης στο ζήτημα των Αρμενίων αιχμαλώτων πολέμου που βρίσκονται στο Μπακού. Η ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου με χάρτες ναρκών και η διαμεσολάβηση τρίτων κρατών (Ρωσία, Γεωργία και ΗΠΑ) δεν έχει φέρει λύση στο πρόβλημα και γι’ αυτό η Αρμενία απευθύνεται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους αιχμαλώτους πολέμου που το Αζερμπαϊτζάν δικάζει και καταδικάζει με την διεξαγωγή δικών-παρωδιών.
Επιπλέον, η Αρμενία επιδιώκει το άνοιγμα των επικοινωνιών μεταξύ των δύο πλευρών και προτίθεται να δεχτεί την μετακίνηση Αζερμπαϊτζανών από την αζερική ενδοχώρα προς το Nakhichevan και αντίστροφα, εφόσον επιτραπεί η μετακίνηση Αρμενίων προς την Ρωσία μέσω του Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, η Αρμενία δεν πρόκειται να δεχτεί τον λεγόμενο «Διάδρομο του Zangezur» έτσι όπως τον θέλει το Μπακού, διότι αυτός θα αποτελεί μια μόνιμη απειλή για την κυριαρχία και ασφάλεια της Αρμενίας.
Πως αντιδρούν οι «μεγάλες δυνάμεις»;
Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στις ενέργειες του Αζερμπαϊτζάν ήταν χλιαρή. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έκανε λόγο για παραβίαση του διεθνούς δικαίου εκ μέρους του Αζερμπαϊτζάν, ενώ άμεση ήταν και η αντίδραση του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron.
Η έλλειψη μιας κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής δεν δίνει περιθώρια για πολλές δράσεις. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες επιθυμούν την σταθερότητα της Αρμενίας για δύο λόγους: πρώτον, η Αρμενία βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο προς ένα πιο δημοκρατικό καθεστώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) δεν επιθυμεί την διολίσθηση της χώρας προς τον αυταρχισμό, όπως φαίνεται να συμβαίνει στην γειτονική Γεωργία.
Δεύτερον η ειρήνη και η σταθερότητα στο Νότιο Καύκασο εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ε.Ε. τα οποία είναι συνδεδεμένα με το αζερικό φυσικό αέριο και τον ενεργειακό διάδρομο που ξεκινά από το Μπακού και καταλήγει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το ενδιαφέρον της Ε.Ε. για τον Καύκασο φάνηκε και από την πρόσφατη επίσκεψη του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel στις τρεις δημοκρατίες του Καυκάσου. Η επίσκεψη του Michel στην Αρμενία (16 Ιουλίου) προηγήθηκε από την ανακοίνωση ενός πακέτου οικονομικής βοήθειας ύψους 2,6 δισεκατομμυρίων ευρώ για την ανάπτυξη της Αρμενίας.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και το State Department, από την άλλη πλευρά, αποφάσισαν να κρατήσουν μια πιο ουδέτερη στάση και έκαναν έκκληση για αυτοσυγκράτηση των δύο πλευρών. Διαφορετική στάση από το State Department κράτησε η Βουλή των Αντιπροσώπων.
Ως αντίδραση στις επιθετικές ενέργειες εκ μέρους του Μπακού, το αμερικανικό νομοθετικό σώμα ψήφισε στις 29 Ιουλίου την τροποποίηση που πρότεινε ο βουλευτής Frank Pallone του Δημοκρατικού Κόμματος για το Foreign Aid Bill, με αποτέλεσμα να αποφασιστεί η παύση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς το Αζερμπαϊτζάν.
Οι ΗΠΑ και η Γαλλία θέλουν να «επιστρέψουν» στον Καύκασο και να αποτελέσουν μέρος της λύσης για το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Παρά την επιμονή του καθεστώτος Aliyev, οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί δεν θα δεχτούν την αφαίρεση από την ατζέντα του ζητήματος του καθεστώτος των Αρμενίων του Καραμπάχ. Στο ζήτημα αυτό συμφωνούν και οι Ρώσοι οι οποίοι έχουν επίσης ξεκαθαρίσει μέσω του υπουργού Εξωτερικών Sergey Lavrov ότι το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν θα λυθεί μέχρι να αποφασιστεί ποιο θα είναι το καθεστώς των Αρμενίων της περιοχής.
Η στάση της Ρωσίας ωστόσο, δεν είναι επουδενί φιλοαρμενική. Η αντίδραση της Ρωσίας στην πρόσφατη κλιμάκωσης της έντασης στα αρμενο-αζερικά σύνορα και στην είσοδο αζερικών στρατευμάτων στα αρμενικά εδάφη δεν ήταν αποφασιστική. Η Μόσχα αρνείται να συνδράμει στρατιωτικά την Αρμενία, παρά την έκκληση που απηύθυνε η τελευταία μέσω του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO).
Όπως και στο ΝΑΤΟ, έτσι και στον CSTO όταν ένα κράτος – μέλος δέχεται επίθεση από ένα τρίτο κράτος, τα μέλη της συμμαχίας είναι υποχρεωμένα να συνδράμουν στρατιωτικά το κράτος – μέλος που βρίσκεται υπό επίθεση.
Όμως ούτε η Ρωσία ούτε τα υπόλοιπα μέλη της συμμαχίας (Λευκορωσία, Καζακστάν, Κιργισία και Τατζικιστάν) είναι διατεθειμένα να εμπλακούν στην νέα ένταση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οι βασικοί λόγοι της ρωσικής αδράνειας είναι δύο: πρώτον, η Μόσχα επιθυμεί την επίσπευση μιας συμφωνίας για την οριοθέτηση των αρμενο-αζερικών συνόρων. Δεύτερον, η παρούσα κατάσταση αυξάνει την αμυντική εξάρτηση της Αρμενίας από την Ρωσία.
Οι προοπτικές
Η πρόσφατη κρίση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν αποτελεί μια προσπάθεια του Μπακού να φέρει την Αρμενία προ τετελεσμένων. Η απάντηση στην ερώτηση «Γιατί το Αζερμπαϊτζάν το κάνει αυτό» είναι «γιατί μπορεί», όπως είπε και ο δημοσιογράφος και ειδικός σε θέματα Καυκάσου Thomas De Waal.
Στο παρόν κείμενο είδαμε τα γεγονότα, καθώς και τους στόχους της αζερικής πολιτικής. Η εξασφάλιση του λεγόμενου «Διαδρόμου του Zangezur», η οριοθέτηση των συνόρων, η επιστροφή των ενκλαβίων και το ζήτημα του μελλοντικού καθεστώτος των Αρμενίων στο Καραμπάχ φαίνεται να είναι οι λόγοι πίσω από την κλιμάκωση της έντασης από το Μπακού.
Η Αρμενία δεν βρίσκεται πλέον σε θέση ισχύος και δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, προς το παρόν, το Αζερμπαϊτζάν. Η στάση της Ρωσίας δεν βοηθά στον τερματισμό της κρίσης και για τον λόγο αυτόν το Γιερεβάν κάνει ανοίγματα στις ΗΠΑ και την Γαλλία.
Όμως τα ανοίγματα αυτά τα κάνει προσεκτικά διότι ο Pashinyan έχει συνειδητοποιήσει ότι η αμφισβήτηση της Ρωσίας μπορεί να φέρει καταστροφικές συνέπειες. Πάντως όποια και αν είναι η αντίδραση των ΗΠΑ, της Γαλλίας ή των διεθνών οργανισμών, η ένταση μπορεί να εκτονωθεί μόνο με την παρέμβαση της Ρωσίας και αυτό φάνηκε με την κατάπαυση του πυρός της 28ης Ιουλίου στο Ghegarkunik.
Του Γιώργου Μενεσιάν
Διεθνολόγος-Συνεργάτης Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων σε θέματα Καυκάσου και Μ.Ανατολής
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος