2021: Αναβίωση εθνικισμών και εντάσεις στο χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας

Τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν την «Μαύρη τρύπα» στον χάρτη της Ευρώπης. Η καθυστέρηση στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης των χωρών της περιοχής, που οφείλεται πρωτίστως σε διαφορετικές αντιλήψεις  σχετικά με την διεύρυνση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  προκάλεσαν στασιμότητα στις μεταρρυθμίσεις και αναβίωσαν καταστάσεις και τάσεις που επικρατούσαν στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 20^ου αιώνα. Η ευρωπαϊκή προοπτική δεν αποτελεί πλέον δέλεαρ για τους πολίτες, ούτε κίνητρο για τους πολιτικούς ώστε να ακολουθήσουν μία αυστηρή φιλοευρωπαϊκή ατζέντα που θα επισπεύσει την σύγκλιση. Το κενό που δημιουργήθηκε καλύπτουν οι εθνικισμοί, η μισαλλοδοξία, ο ρεβανσισμός και  ιστοριολαγνεία όπου τα ιστορικά γεγονότα παρερμηνεύονται πολλές φορές για να αποτελέσουν στοιχείο ενίσχυσης του διχαστικού κλίματος. Η σκέψη του Σίγκμουντ Φρόυντ για τον ΄΄Ναρκισσισμό των μικρών διαφορών΄΄ αποκτά και πάλι υπόσταση στο χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας όπως και πριν από τριάντα χρόνια όταν η περιοχή βρέθηκε στην δίνη του πολέμου. Στην Σερβία, το Μαυροβούνιο και την Βοσνία- Ερζεγοβίνη εξελίσσονται καταστάσεις που θυμίζουν την περίοδο λίγο πριν την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991. Οι πολιτικές ηγεσίες στις χώρες αυτές χρησιμοποιούν την ίδια μήτρα του εθνικισμού στην συμπεριφορά τους που σε συνδυασμό με τον λαϊκισμό που τις διακρίνει δημιουργεί ένα εκρηκτικό μίγμα. Η μόνη διαφορά είναι ότι σήμερα επικρατούν διαφορετικές συνθήκες στην παγκόσμια πολιτική αρένα. Η Ρωσία δεν βρίσκεται πλέον στο καναβάτσο ενώ δυναμική παρουσία, κυρίως οικονομική, έχει και η Κίνα στην περιοχή των Βαλκανίων.  Αυτοί οι συσχετισμοί ευνοούν την διατήρηση των εντάσεων μιας και η «Δύση» αδυνατεί να διαμορφώσει ενιαία στάση για τις εξελίξεις στο χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

ΣΕΡΒΙΑ

Κορονοϊός: Η “νίκη” που εξελίχθηκε σε ήττα    

Στην Σερβία το 2021 ξεκίνησε με “νίκη” κατά του κορονοϊού . Τουλάχιστον έτσι αποδόθηκε από την πολιτική ηγεσία η παραλαβή εκατοντάδων χιλιάδων δόσεων του εμβολίου για το κορονοϊό την στιγμή που ακόμη και ανεπτυγμένες χώρες έψαχναν για μερικές χιλιάδες δόσεις. Αποτελούσε όντως ένα επίτευγμα που οφείλεται κυρίως στους στενούς πολιτικούς δεσμούς με το Πεκίνο μιας και οι μεγαλύτερες παρτίδες εμβολίου έφτασαν από την Κίνα. Τους πρώτους τρεις μήνες του έτους η Σερβία κατάφερε να εμβολιάσει ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ενώ την άνοιξη άνοιξε τις πύλες των εμβολιαστικών κέντρων και για πολίτες γειτονικών χωρών κυρίως από την Βοσνία όπου ο εμβολιασμός δεν είχε καν ξεκινήσει. Η πολιτική αυτή που ονομάστηκε ΄΄διπλωματία των εμβολίων΄΄ αποτελούσε έμπνευση του προέδρου της Δημοκρατίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ο οποίος τελευταία διεκδικεί ρόλο περιφερειακού ηγέτη στα Δυτικά Βαλκάνια. Ο εμβολιαστικός ενθουσιασμός που κυρίευε στη Σερβία τους πρώτους μήνες του έτους και έτρεφε τον λαϊκισμό της πολιτικής ηγεσίας δεν κράτησε για μεγάλο διάστημα. Έτσι, στις αρχές του καλοκαιριού παρουσιάστηκε στασιμότητα στους εμβολιασμούς και σήμερα η Σερβία, με ποσοστό πλήρως εμβολιασμένων λίγο πάνω από το 50% του ενήλικου πληθυσμού, βρίσκεται να είναι ουραγός στην Ευρώπη. Η στάση της πολιτικής ηγεσίας στην αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού προκαλεί πολλά ερωτηματικά και προβληματίζει τους επιδημιολόγους. Η σερβική κυβέρνηση μέσα στο 2021 δεν υιοθέτησε καμία εισήγηση των ειδικών  για λήψη μέτρων που θα περιόριζαν την εξάπλωση της νόσου του κορονοϊού, επικαλούμενη οικονομικούς λόγους. Ποτέ δεν εφαρμόστηκε lockdown ούτε κάποια αυστηρά κοινωνικά μέτρα για την αποτροπή μετάδοσης του ιού.  Οι αρχές επιδεικνύουν ανοχή στην χαλαρότητα που χαρακτηρίζει την συμπεριφορά των πολιτών σε βαθμό που πολλοί επιδημιολόγοι πιστεύουν ότι ανεπίσημα η κυβέρνηση εφαρμόζει την  «Ανοσία της αγέλης» για να σπάσει η αλυσίδα μόλυνσης στον γενικό πληθυσμό. Η αμφιλεγόμενη αυτή τακτική δεν έφερε μέχρι στιγμής αποτελέσματα και έτσι η Σερβία βρέθηκε αντιμέτωπη το τρίμηνο Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου με ένα ισχυρό κύμα της πανδημίας όταν καθημερινά επιβεβαιώνονταν περισσότερα από οχτώ χιλιάδες νέα κρούσματα κορονοϊού. Σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί με τα ημερήσια κρούσματα να έχουν μειωθεί αισθητά ωστόσο οι ειδικοί επισημαίνουν ότι πρόκειται για προσωρινή υποχώρηση του ιού και προειδοποιούν ότι μετά την πρωτοχρονιά και την γιορτή των Χριστουγέννων, που στην Σερβία εορτάζονται  στις 7 Ιανουαρίου, ενδέχεται να εκδηλωθεί νέα έξαρση της νόσου.

Χρονιά παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου το 2021

Η άρνηση της πολιτικής ηγεσίας να εφαρμόσει αυστηρά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού θα μπορούσε ενδεχομένως να ερμηνευτεί και από το γεγονός ότι η χώρα, άτυπα, βρίσκεται σε παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Τον Απρίλιο του 2022 θα διεξαχθούν εκλογές σε όλα τα επίπεδα εξουσίας. Οι πολίτες θα κληθούν στις κάλπες για να εκλέξουν πρόεδρο Δημοκρατίας, εκπροσώπους στο κοινοβούλιο όπως και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Οι προηγούμενες βουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο του 2020 ανέδειξαν μία βουλή που αποτελείται μόνο από βουλευτές του κυβερνητικού συνασπισμού που συνθέτουν το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) του Αλεξάνταρ Βούτσιτς και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (SPS) του Ίβιτσα Ντάτσιτς.  Όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης μποϋκόταραν τις προηγούμενες εκλογές και έτσι στην ουσία σήμερα στην Σερβία έχουμε μονοκομματική βουλή. Η κατάσταση αυτή ενοχλεί την ΕΕ και  υπήρξε παρέμβαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ώστε να δημιουργηθούν δημοκρατικές συνθήκες για την διεξαγωγή εκλογών. Ο διάλογος συμπολίτευσης και κάποιων κομμάτων της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης με την μεσολάβηση της ΕΕ κράτησε σχεδόν οχτώ μήνες και τον Οκτώβριο του 2021 υπεγράφη συμφωνία για τις εκλογικές συνθήκες. Τα μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης αποχώρησαν από τον διάλογο μετά την πρώτη συνάντηση θεωρώντας παρωδία την διαδικασία ενώ υποστηρίζουν ότι «η συμφωνία που επετεύχθη δεν περιορίζει τον απολυταρχισμό του καθεστώτος Βούτσιτς και δεν διασφαλίζει την δημοκρατικότητα των εκλογών». Παρ όλα αυτά όλα τα κόμματα της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης δηλώνουν ότι θα συμμετάσχουν στις επερχόμενες εκλογές τον Απρίλιο του 2022.

Κόσοβο: Στασιμότητα και εντάσεις

Στο ζήτημα του Κοσόβου δε σημειώθηκε καμία πρόοδος μέσα στο 2021 στις διαπραγματεύσεις Βελιγραδίου και Πρίστινας που διεξάγονται υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο ζήτημα αυτό ουσιαστικά υπάρχει στασιμότητα από το 2013 που υπεγράφη η συμφωνία των Βρυξελών και την οποία αρνείται να εφαρμόσει η Πρίστινα  ως προς εκείνο το σκέλος που αφορά την σύσταση της Ένωσης Σερβικών Δήμων δηλαδή μία διοικητική οντότητα των Σέρβων του Κοσόβου με διευρυμένη αυτονομία. Η νίκη, στις βουλευτικές εκλογές του περασμένου Φεβρουαρίου, του κινήματος «Αυτοδιάθεση» έθεσε τέρμα στις προσδοκίες των Βρυξελλών αλλά και του Βελιγραδίου για την σύσταση της Ένωσης Σερβικών Δήμων. Ο κεντροαριστερός πρωθυπουργός Άλμπιν Κούρτι απέρριψε και την εφαρμογή της συμφωνίας της Ουάσιγκτον που υπεγράφη τον Σεπτέμβριο του 2020 και αποτελούσε την πρώτη αξιόλογη προσπάθεια των ΗΠΑ και της κυβέρνησης Τραμπ για την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ Αλβανών και Σέρβων. Η συμφωνία αυτή βέβαια αποδομήθηκε κυρίως από τις ΗΠΑ μετά την αλλαγή της εξουσίας. Έτσι το ζήτημα του Κοσόβου παραμένει ανοιχτό και αυτή η αβεβαιότητα  ενισχύει τις ακραίες συμπεριφορές, εκατέρωθεν. Έχουμε συνεχώς κρίσεις στην περιοχή όπως τον περασμένο Σεπτέμβριο όταν εκδηλώθηκε ένταση στα σύνορα Κοσόβου Σερβίας με αφορμή την άρνηση της Πρίστινας να αναγνωρίσει τις πινακίδες κυκλοφορίας των σερβικών οχημάτων. Οι συνεχείς εντάσεις ρίχνουν νερό στο αυλάκι των εθνικισμών και συχνά εξυπηρετούν εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες των ηγεσιών  στο Βελιγράδι και την Πρίστινα.

Η Ε.Ε. περιορίζεται σε παρεμβάσεις και δείχνει να βρίσκεται σε απόγνωση ενώ οι ΗΠΑ  δηλώνουν την πρόθεση τους να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην διαδικασία επίλυσης του ζητήματος του Κοσόβου.  Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν πρότεινε στο Κογκρέσο για πρέσβη των ΗΠΑ στο Βελιγράδι έναν παλαίμαχο διπλωμάτη τον Κριστοφερ Χιλ. Είναι ένας διπλωμάτης που διαχειρίστηκε την κρίση στο Κόσοβο στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 που ξέρει να ακούει αλλά και να επιβάλλεται και  που γνωρίζει την συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης των πολιτικών στην περιοχή. Η επιστροφή των Αμερικανών στο Κόσοβο και γενικότερα στα Δυτικά Βαλκάνια δηλώνει και την αποφασιστικότητα της Ουάσιγκτον να συρρικνώσει το πεδίο δράσης της Μόσχας η οποία τα τελευταία χρόνια εκμεταλλεύεται κάθε κρίση για να αυξήσει τη επιρροή της στην Σερβία.

ΒΟΣΝΙΑ

Ορατός ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης

Πρόσφατα ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Έντονι Μπλίνκεν έκανε μία ανάρτηση στο Instagram όπου έγραψε: « Οι ηγέτες στην Βοσνία θα πρέπει να σταματήσουν να ακροβατούν στο χείλος του πολέμου και να επιδιώξουν την συναίνεση ώστε να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον για όλους τους πολίτες».  Η ανάρτηση αυτή δείχνει την σοβαρότητα της κατάστασης που επικρατεί στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Αποτελεί ένα καμπανάκι κινδύνου αλλά και μία προειδοποίηση ότι οι ΗΠΑ δεν θα παραμείνουν αδιάφορες σε κάθε απειλή για την συνοχή του κράτους της Βοσνίας. Από το 1995 που τα αντιμαχόμενα μέρη στη Βοσνία υπέγραψαν την συμφωνία του Ντέιτον και τερματίστηκε ο πόλεμος στην Βοσνία, δεν υπήρξε κάποια σοβαρή προσπάθεια των τοπικών εθνικών ηγεσιών για την συμφιλίωση των λαών. Αντιθέτως, οι εθνικοί ηγέτες που είναι πολιτικά τέκνα της περιόδου του πολέμου και του διχασμού  συνεχίζουν να διασπείρουν το εθνοτικό μίσος στην κοινωνία. Οι Σέρβοι συστηματικά επιδιώκουν την διάλυση του κράτους και την απόσχιση της διοικητικής οντότητας της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska) , η ηγεσία των Βόσνιων μουσουλμάνων επιθυμεί ένα συγκεντρωτικό κρατικό μηχανισμό ενώ τελευταία μπήκαν στο χορό του παραλόγου και οι Κροάτες οι οποίοι, κάπως όψιμα, θυμήθηκαν ότι αδικήθηκαν στο Ντέιτον και ζητούν και αυτοί μία δικής τους διοικητική οντότητα όπως έχουν οι Σέρβοι. Μέσα στο 2021 η συνοχή του βοσνιακού κράτους δέχτηκε τις μεγαλύτερες απειλές.  Οι εκπρόσωποι των Σέρβων αποχώρησαν τον περασμένο Ιούλιο από όλα τα ομοσπονδιακά θεσμικά όργανα εξουσίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ποινικοποίηση της άρνησης της γενοκτονίας στην Σρεμπρένιτσα. Ο ηγέτης τον Σέρβων Μίλοραντ Ντόντικ συχνά  απειλεί με αποχώρηση από την Βοσνία και στις αρχές Δεκεμβρίου με δική του πρωτοβουλία η βουλή των Σέρβων υπερψήφισε απόφαση για την απόσπαση αρμοδιοτήτων από την ομοσπονδία και την μεταφορά τους στην Σερβική Δημοκρατία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι η Σερβική Δημοκρατία θα έχει τον δικό της στρατό, δικό της σύστημα δικαιοσύνης, αυτόνομη δημοσιονομική πολιτική, τα δικά της τελωνεία και άλλες αρμοδιότητες που ξεπερνούν τις εκατό σε αριθμό. Αυτή η κατάσταση έχει κινητοποιήσει τον διεθνή παράγοντα που διαβλέπει τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ καταδίκασαν την συμπεριφορά της ηγεσία των Σέρβων ενώ από την άλλη η Ρωσία δείχνει να κατανοεί τις επιδιώξεις της ηγεσίας των Σέρβων.

ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ

Θρησκευτική διένεξη και εθνικισμοί

Το 2021 για το Μαυροβούνιο αποτέλεσε μία χρονιά ταραχών και κοινωνικού διχασμού. Είναι η πρώτη χρόνιά μετά από τριάντα συναπτά έτη που την εξουσία ασκεί ένας συνασπισμός κομμάτων όπου δεν ηγείται το Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα (DPS). Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στο παρελθόν παραχώρησαν την θέση τους στις εθνικές και θρησκευτικές διενέξεις που ταλαιπώρησαν τον πρωθυπουργό  Ζντράβκο Κριβόκαπιτς και κάποιες στιγμές απειλήθηκε και η συνοχή του κυβερνητικού συνασπισμού. Ο Κριβόκαπιτς ήταν αναγκασμένος να ακροβατεί μεταξύ των δύο κυρίαρχων εθνικών κοινοτήτων, των Μαυροβούνιων που είναι πλειοψηφία και των Σέρβων που αποτελούν το 28% του πληθυσμού και τον ανέδειξαν στην εξουσία με την ψήφο τους. Το θρησκευτικό ζήτημα αποτέλεσε την πρώτη σοβαρή δοκιμασία για την κυβέρνηση αφού τον Μάιο κατά την ενθρόνιση του νέου Μητροπολίτη Μαυροβουνίου και Παραθαλασσίας Ιωαννίκιου, της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προκλήθηκαν σοβαρά επεισόδια. Ο Πατριάρχης των Σέρβων Πορφύριος έφτασε με ελικόπτερο της αστυνομίας στην Ιερά Μονή της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Τσέτινιε για να τελέσει την ενθρόνιση του νέου μητροπολίτη. Γύρω από το μοναστήρι είχαν στηθεί οδοφράγματα και προκλήθηκαν επεισόδια από πολίτες του Μαυροβουνίου οι οποίοι δεν αποδέχονται την δικαιοδοσία της  Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Μία μερίδα του πληθυσμού στο Μαυροβούνιο θεωρεί ότι έγινε βίαια η προσάρτηση στην σερβική Εκκλησία το 1920 και ακολουθεί την Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου που αναβίωσε το 1993 αλλά δεν αναγνωρίζεται από καμία ορθόδοξη Εκκλησία στον κόσμο. . Το θρησκευτικό ζήτημα στο Μαυροβούνιο είναι άρρηκτα συνδεμένο με το εθνικό ζήτημα και πολλές φορές χρησιμοποιείται από το Βελιγράδι αλλά και την Μόσχα για διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες. Για την ανατροπή άλλωστε των Σοσιαλιστών, μετά από τριάντα χρόνια στην εξουσία, στις εκλογές του 2020 έπαιξε σημαντικό ρόλο η σερβική Εκκλησία αλλά και η πολιτική ηγεσία της Σερβίας.

«OPEN BALKAN»

Όσο απομακρύνεται η ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων αυξάνεται και η ανάγκη συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο. Το σχέδιο για την οικονομική διασύνδεση χωρών της περιοχής με την ονομασία «Μίνι Σένγκεν», που αποτελεί μία σερβο-αλβανική έμπνευση και εκπονήθηκε πριν από δύο χρόνια, μέσα στο 2021 έλαβε πιο συγκεκριμένο χαρακτήρα και μετονομάστηκε σε «Open Balkan» (Ανοιχτά Βαλκάνια). Στην πρωτοβουλία αυτή συμμετέχουν η Σερβία, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία. Σε δύο συναντήσεις υψηλού επιπέδου που πραγματοποιήθηκαν το 2021 στο Βελιγράδι και τα Τίρανα υπεγράφησαν τρεις σημαντικές συμφωνίες. Η πρώτη προβλέπει την ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων μεταξύ των τριών χωρών, χωρίς να απαιτείται ειδική άδεια εργασίας. Η δεύτερη συμφωνία αφορά την αμοιβαία αναγνώριση των φυτουγειονομικών και κτηνιατρικών πιστοποιητικών στα σύνορα ώστε να μην υπάρχει καθόλου καθυστέρηση κατά την διακίνηση τροφίμων, αγροτικών προϊόντων και ζώων. Η τρίτη συμφωνία σχετίζεται με την διασύνδεση των συστημάτων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης των τριών χωρών και την αναγνώριση των ψηφιακών υπογραφών εταιριών αλλά και πολιτών. Το «Open Balkan» εξελίσσεται σε ένα σοβαρό σχήμα περιφερειακής οικονομικής συνεργασίας και φιλοδοξία των ηγεσιών της Σερβίας, της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας είναι η διεύρυνση του με την ένταξη της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, του Μαυροβουνίου αλλά και του Κοσόβου. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ανταπόκριση από το Σαράγιεβο, την Ποντγκόριτσα και την Πρίστινα όπου αυτή η πρωτοβουλία εκλαμβάνεται ως έκφραση του σερβικού ηγεμονισμού.

Τα Δ. Βαλκάνια  ζώνη ενδιαφέροντος της Μόσχας, του Πεκίνου και της Άγκυρας

Τα Δυτικά Βαλκάνια παραμένουν αγκυλωμένα στο παρελθόν και όσο συμβαίνει αυτό θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα καζάνι που βράζει. Όλα σχεδόν τα προβλήματα που προκάλεσαν τους αιματηρούς πολέμους στο χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας παραμένουν ανοιχτά. Το ανησυχητικό είναι επίσης ότι η περιοχή γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης των υπερδυνάμεων αλλά και χωρών που πιστεύουν πως έχουν λόγο για τις εξελίξεις στην περιοχή, όπως η Τουρκία. Η Ρωσία εκμεταλλευόμενη το ζήτημα του Κοσόβου κρατάει προσδεμένη την Σερβία στο άρμα της ενώ στην Βοσνία ελέγχει τις εξελίξεις επηρεάζοντας την πολιτική ηγεσία της Σερβικής Δημοκρατίας. Η Κίνα μοιράζει απλόχερα δάνεια για την υλοποίηση μεγάλων έργων υποδομής τα οποία αναλαμβάνουν κινεζικές εταιρίες, επενδύει στην ενέργεια, στην χαλυβουργία, στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, αγοράζει κρατικά ομόλογα. Η Τουρκία του Ερντογάν επιβλήθηκε ήδη ως ρυθμιστικός παράγοντας στην Σερβία εξασφαλίζοντας την ηρεμία στις σχέσεις του Βελιγραδίου με την μουσουλμανική μειονότητα στο Σαντζάκ ενώ στην Βοσνία επίσης έχει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Την ίδια στιγμή που οι δυτικές χώρες έκαναν πως δεν ακούν και δεν βλέπουν τι συμβαίνει στα Δυτικά Βαλκάνια. Όσο η ΕΕ προσπαθούσε με βαρύγδουπες διακηρύξεις χωρίς αντίκρισμα και οικονομική βοήθεια που στόχο είχε να εξιλεώσει την ένοχη αδιαφορία της για την περιοχή, τόσο οι άλλες χώρες εργάζονταν για να δημιουργήσουν ισχυρά ερείσματα στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Μόσχα, το Πεκίνο και η Άγκυρα δεν χρειάστηκε να προσπαθήσουν πολύ για να αυξήσουν την επιρροή τους στην περιοχή, δεν χρειάστηκε καν να μπουν από την Κερκόπορτα αφού βρήκαν ελεύθερο το πεδίο και ανοιχτές τις πύλες.

Ανταπόκριση από το Βελιγράδι: Νίκος Πέλπας