BBC: Η επίδραση της οθόνης στον εγκέφαλο των παιδιών είναι πιο περίπλοκη από ό,τι φαίνεται

Πολλοί γονείς αφήνουν τα παιδία τους με το iPad για ώρες μέχρι να ολοκληρώσουν τις δουλειές τους, χωρίς να τα ελέγχουν. Όταν έρχεται η ώρα να αποχωριστούν την οθόνη, αυτά αρνούνται βάζοντας τα κλάματα και κάνοντας φασαρία. Οι νέοι γονείς παίρνουν πρωτοβουλία με αυτή την απόφαση, καθώς ακόμα και ο δημιουργός του iPad, Steve Jobs, δεν άφηνε τα παιδιά του να το χειριστούν. Παρομοίως, ο Bill Gates έχει περιορίσει την πρόσβαση των δικών του παιδιών στην τεχνολογία.

Ο χρόνος που περνάμε μπροστά στην οθόνη έχει συνδεθεί με την αύξηση της κατάθλιψης στους νέους, τα προβλήματα συμπεριφοράς και την έλλειψη ύπνου. Η διάσημη νευροεπιστήμονας βαρόνη Susan Greenfield έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι η χρήση του διαδικτύου και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να βλάψουν τον εφηβικό εγκέφαλο. Το 2013, συνέκρινε τις αρνητικές επιπτώσεις του παρατεταμένου χρόνου που περνάμε μπροστά στην οθόνη με τα πρώτα στάδια της κλιματικής αλλαγής: μια σημαντική αλλαγή που οι άνθρωποι δεν έπαιρναν στα σοβαρά.

Πολλοί το παίρνουν πιο σοβαρά τώρα. Ωστόσο, οι προειδοποιήσεις για τη σκοτεινή πλευρά του φαινομένου μάλλον δεν αποτυπώνουν την πλήρη εικόνα. Σε ένα άρθρο στο British Medical Journal υποστηρίχθηκε ότι οι ισχυρισμοί της Greenfield «δεν βασίζονται σε μια δίκαιη επιστημονική αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων και είναι παραπλανητικοί για τους γονείς και το ευρύ κοινό». Μια άλλη ομάδα βρετανών επιστημόνων ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία για τα μειονεκτήματα των οθονών.

Άρα, μήπως κάνουμε λάθος όταν ανησυχούμε για τα παιδιά μας και περιορίζουμε την πρόσβασή τους σε tablet και smartphone;

Είναι τόσο κακό όσο φαίνεται;

Ο Pete Etchells, καθηγητής ψυχολογίας, έχει μελετήσει ευρέως τον χρόνο που περνούν οι άνθρωποι μπροστά από την οθόνη και τις συνήθειες τους, κυρίως των νέων, και πώς επηρεάζεται η ψυχική τους υγεία. Είναι ένας από τους ακαδημαϊκούς που υποστηρίζουν ότι τα στοιχεία δεν είναι επαρκή, με την επιστήμη πίσω από κάποια συμπεράσματα να είναι συχνά λανθασμένη, όπως λέει και στο βιβλίο του: ‘Unlocked: The Real Science of Screen Time’.

Παρόμοια αποτελέσματα έδειξε και μια έρευνα που δημοσιεύθηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία το 2021: «Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τις ιστορίες για τις τρομερές συνέπειες του χρόνου που περνάμε μπροστά από την οθόνη». Οι 14 συγγραφείς, από διάφορα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο, ανέλυσαν 33 μελέτες του 2015 έως το 2019 και διαπίστωσαν ότι η χρήση οθονών «επιδρούσε ελάχιστα στα προβλήματα ψυχικής υγείας».

Και ενώ ορισμένες μελέτες έχουν υποδείξει ότι το μπλε φως που εκπέμπεται από τις οθόνες δυσκολεύει τον ύπνο επειδή καταστέλλει την ορμόνη μελατονίνη, άλλη ανασκόπηση 11 μελετών από όλο τον κόσμο που πραγματοποιήθηκε το 2024 δεν βρήκε συνολικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το φως της οθόνης δυσκολεύει τον ύπνο.

Προβλήματα με την επιστήμη

Το βασικό πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα δεδομένα σχετικά με το χρόνο που περνούν οι άνθρωποι μπροστά στην οθόνη βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε «αυτοαναφορές», επισημαίνει ο καθηγητής Etchells. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν εξετάζουμε τις συσχετίσεις», προσθέτει, αφού υπάρχουν εκατομμύρια πιθανές ερμηνείες αυτών των δεδομένων.

Το παράδειγμα που αναφέρει είναι το ερευνητικό πρόγραμμα που εμπνεύστηκε ένας γενικός γιατρός ο οποίος παρατήρησε δύο πράγματα: την άνοδο των συζητήσεων με νέους ανθρώπους σχετικά με την κατάθλιψη και το άγχος και, τη χρήση των κινητών τους τηλεφώνων στις αίθουσες αναμονής. «Έτσι, συνεργαστήκαμε με τον γιατρό και είπαμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα δεδομένα για να κατανοήσουμε αυτή τη σχέση», εξηγεί. Αν και τα δύο συσχετίζονταν, υπήρχε ένας σημαντικός επιπλέον παράγοντας: πόσο χρόνο περνούσαν μόνοι τους όσοι ήταν καταθλιπτικοί ή αγχώδεις.

Τελικά, σύμφωνα με τη μελέτη, ήταν η μοναξιά που προκαλούσε τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους και όχι ο χρόνος που περνούσαν μπροστά στην οθόνη.

Στη συνέχεια, οι λεπτομέρειες σχετικά με τη φύση του ίδιου του χρόνου που περνάει μπροστά στην οθόνη πολύ ασαφής.
Ήταν χρόνος χρήσιμος; Ενημερωτικός; Ήταν «doomscrolling»; Ο νέος ήταν μόνος ή αλληλεπιδρούσε διαδικτυακά με φίλους; Κάθε παράγοντας δημιουργεί μια διαφορετική εμπειρία.

Μια μελέτη διεξάχθηκε από το 2016 έως το 2018 με επόπτη τον καθηγητή Πανεπιστημίου Andrew Przybylski, ο οποίος έχει μελετήσει τον αντίκτυπο των βιντεοπαιχνιδιών και των κοινωνικών μέσων στην ψυχική υγεία. Οι έρευνές του δείχνουν ότι στην πραγματικότητα, και τα δύο μπορούν να ενισχύσουν την ευεξία αντί να την βλάψουν. Η μελέτη από ερευνητές των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου εξέτασε 11.500 εγκεφαλικές τομογραφίες παιδιών ηλικίας 9 έως 12 ετών, μαζί με αξιολογήσεις της υγείας τους και τον χρόνο που περνούσαν μπροστά στην οθόνη. Ενώ τα πρότυπα χρήσης οθόνης συνδέονταν με αλλαγές στον τρόπο σύνδεσης των περιοχών του εγκεφάλου, δεν βρέθηκαν στοιχεία που να συνδέουν τον χρόνο που περνούσαν μπροστά στην οθόνη με κακή ψυχική υγεία ή γνωστικά προβλήματα.

Κίνδυνοι

Ούτε ο καθηγητής Przybylski ούτε ο καθηγητής Etchells αμφισβητούν τη σοβαρή απειλή ορισμένων διαδικτυακών κινδύνων, όπως η παιδική πορνογραφία ή η έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο. Ωστόσο, και οι δύο υποστηρίζουν ότι η τρέχουσα συζήτηση σχετικά με τον χρόνο που περνούν τα παιδιά μπροστά στην οθόνη κινδυνεύει να οδηγήσει στην περαιτέρω υποβάθμισή του. Ο Przybylski ανησυχεί ότι ο αυστηρός έλεγχος των παιδιών, θα οδηγήσει ώστε οι συσκευές και ο χρόνος που τα παιδιά τις χρησιμοποιούν θα γίνουν «απαγορευμένος καρπός», με πολλούς να διαφωνούν.

Όταν η Jean Twenge, καθηγήτρια ψυχολογίας άρχισε να ερευνά τα αυξανόμενα ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ των εφήβων στις ΗΠΑ, δεν σκόπευε να αποδείξει ότι τα κοινωνικά μέσα και τα smartphone είναι «φρικτά». Αλλά διαπίστωσε ότι ήταν ο μόνος κοινός παρονομαστής. Πιστεύει ότι ο διαχωρισμός των παιδιών από τις οθόνες είναι αυτονόητος, με τον εγκέφαλό τους να αναπτύσσεται και να ωριμάζει γύρω στα 16, τότε έχουν και πιο σταθερό κοινωνικό περιβάλλον. Η Twenge προτρέπει τους γονείς να κρατούν τα παιδιά και τα smartphone μακριά όσο το δυνατόν περισσότερο.

Μια δανέζικη μελέτη του 2024, με τη συμμετοχή 181 παιδιών από 89 οικογένειες, διαπίστωσε ότι ο περιορισμός της χρήσης οθόνης στις 3 ώρες την εβδομάδα, για διάστημα δύο εβδομάδων, είχε θετική επίδραση στην ψυχολογία των παιδιών και ενίσχυσε τη συνεργατική τους συμπεριφορά. Παρόλο που απαιτείται περαιτέρω έρευνα, τα ευρήματα είναι ενθαρρυντικά. Παράλληλα, βρετανική μελέτη που βασίστηκε σε ημερολόγια καταγραφής χρόνου οθόνης έδειξε ότι τα κορίτσια που περνούν περισσότερο χρόνο στα social media δηλώνουν αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης.

«Η συνταγή είναι ξεκάθαρη: περισσότεροι ώρες online, συνήθως μόνοι: λιγότερος ύπνος: λιγότερη φυσική επαφή με φίλους. Αυτή είναι μια πολύ κακή συνταγή για την ψυχική υγεία», σχολιάζει η καθηγήτρια Jean Twenge. «Δεν καταλαβαίνω γιατί αυτό θεωρείται αμφιλεγόμενο».

Κρίση μεταξύ γονέων

Ο καθηγητής Etchells, λέει ότι «όλα αλλάζουν τον εγκέφαλο, έτσι μαθαίνουμε». Παρ’ όλα αυτά, κατανοεί τους γονείς που ανησυχούν για τις οθόνες. Το πρόβλημα είναι ότι οι επίσημες οδηγίες είναι συγκεχυμένες και συχνά συνοδεύονται από κριτική και ενοχές. Η παιδίατρος Jenny Radesky ανέφερε πως οι δημόσιες συζητήσεις γύρω από το θέμα ενισχύουν την ενοχή των γονιών, χωρίς να βοηθούν ουσιαστικά στην κατανόηση της επιστήμης.

Αν και κάποιες κυβερνήσεις εξετάζουν το ενδεχόμενο απαγόρευσης κινητών κάτω των 16 ετών, μελέτες δείχνουν πως η απαγόρευση στα σχολεία δεν βελτιώνει απαραίτητα τη συμπεριφορά ή την επίδοση των μαθητών. Οι γονείς, στο μεταξύ, προβληματίζονται. Μερικοί είναι πιο αυστηροί, άλλοι πιο ελαστικοί.

Οι επίσημες συστάσεις διαφέρουν:

• Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά καθόλου οθόνες για βρέφη κάτω του ενός έτους και έως μία ώρα την ημέρα για παιδιά κάτω των τεσσάρων.
• Ούτε η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής ούτε το Βρετανικό Βασιλικό Κολλέγιο Παιδιατρικής δίνουν σαφή χρονικά όρια.

Αυτό που λείπει είναι επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση. H επιστημονική κοινότητα παραμένει διχασμένη. Το ερώτημα είναι αν, χωρίς ενιαίες κατευθυντήριες γραμμές, δημιουργούμε ανισότητες μεταξύ παιδιών που μεγαλώνουν με τεχνολογική εξοικείωση και άλλων που μένουν πίσω.

Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Αν οι οθόνες βλάπτουν, ίσως περάσουν χρόνια μέχρι η επιστήμη να το αποδείξει. Αν όχι, ίσως έχουμε στερήσει στα παιδιά μια χρήσιμη εμπειρία. Εν τω μεταξύ, η τεχνολογία προχωρά: τα κινητά γίνονται γυαλιά, η κοινωνική δικτύωση στρέφεται σε μικρότερες κοινότητες, και η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται ακόμα και για… ψυχολογική υποστήριξη. Ο κόσμος αλλάζει, είτε τους αφήσουμε είτε όχι.

Πηγή: BBC