66ο ΦΚΘ: Παρουσιάστηκε το βιβλίο ακουστικής περιγραφής της Ε. Λιάκου που αποτελεί μία νέα γλώσσα προσβασιμότητας

Σε μια εποχή όπου η πρόσβαση στην πληροφορία και την ψυχαγωγία αποτελεί δικαίωμα όλων, ένα βιβλίο έρχεται να φωτίσει ένα σχεδόν αθέατο κομμάτι του κινηματογράφου: αυτό που ακούγεται, αλλά δεν …βλέπεται. Το «ΣΙΝΕΜΑ με άλλου βλέμμα. Τεχνικές ακουστικής περιγραφής για την προσβασιμότητα ατόμων με προβλήματα όρασης» της Ευαγγελίας Λιάκου, μεταφράστριας και Διδάκτορος Ακουστικής Περιγραφής, παρουσιάστηκε στο 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ανοίγοντας μια συζήτηση για το πώς περιγράφεις τον κόσμο του σινεμά σε κάποιον που δεν μπορεί να τον δει.

Η ακουστική περιγραφή, εξηγεί η Ευαγγελία Λιάκου, «είναι μία υπηρεσία η οποία χρησιμοποιείται στο σινεμά, προκειμένου να γίνει προσβάσιμο σε άτομα που δεν έχουν πρόσβαση στην εικόνα, δηλαδή σε άτομα τυφλά ή με δυσκολίες όρασης». Μια φωνή λοιπόν, γεφυρώνει την εικόνα με τον ήχο, περιγράφοντας όσα συμβαίνουν στην οθόνη: κινήσεις, εκφράσεις, βλέμματα, σιωπές.

Στην Ελλάδα, η πρακτική βρίσκεται ακόμα στα πρώτα της βήματα. Το βιβλίο, βασισμένο στη διδακτορική διατριβή της, επιχειρεί να καλύψει αυτό το κενό, χαρτογραφώντας βήμα-βήμα πώς γίνεται η ακουστική περιγραφή για τον κινηματογράφο και θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη ενός εθνικού πλαισίου. «Η ανάγκη πίσω από το βιβλίο ήταν να δημιουργηθεί ένας οδηγός, ώστε όταν η πρακτική αρχίσει να εφαρμόζεται πιο ευρέως, να ξέρουμε τον τρόπο. Αν αύριο οι πάροχοι κληθούν να κάνουν τα προγράμματά τους καθολικά προσβάσιμα, οι οπτικοακουστικοί μεταφραστές θα πρέπει να έχουν τα εργαλεία να το κάνουν σωστά», εξηγεί.

Το βιβλίο, λοιπόν, λειτουργεί τόσο ως μπούσουλας για τους επαγγελματίες, όσο και ως επιστημονικό θεμέλιο για τη διδασκαλία της ακουστικής περιγραφής σε πανεπιστημιακό επίπεδο. «Δεν αφορά όμως μόνο τους μεταφραστές. Αφορά όλους τους ανθρώπους του κινηματογράφου (σκηνοθέτες, φορείς, διοικητικούς) ώστε και οι ίδιοι να αρχίσουν να έχουν άποψη για αυτό και να το ζητάνε. Η προσβασιμότητα είναι ευρωπαϊκή οδηγία, είναι δικαίωμα και πρέπει να αρχίσουμε να ανταποκρινόμαστε», πρόσθεσε η Κατερίνα Ζαμπέλη, διευθύντρια του μεταφραστικού τμήματος του Νεανικού Πλάνου -του φορέα που εξέδωσε το βιβλίο.

Το Νεανικό Πλάνο έχει ήδη συνεργαστεί με την Ευαγγελία Λιάκου στο πεδίο, δημιουργώντας ακουστικές περιγραφές για φεστιβάλ, ενώ η Εθνική Ομοσπονδία Τυφλών της ανέθεσε τη σύνταξη του επίσημου εθνικού οδηγού για την ακουστική περιγραφή στον κινηματογράφο, ενός εγχειριδίου που ορίζει τα ποιοτικά πρότυπα για τη χώρα.

Όταν οι λέξεις «μεταφράζουν» την εικόνα

Η ακουστική περιγραφή, όπως επισημαίνει η Ευαγγελία Λιάκου, είναι μια σύνθετη μορφή μετάφρασης, αφού κάθε είδος ταινίας απαιτεί διαφορετική προσέγγιση και πάντα ο οδηγός πρέπει να είναι η γνώση του στόχου του δημιουργού της.

«Για παράδειγμα μία ταινία θρίλερ ή τρόμου έχει ως στόχο την πρόκληση σασπένς και φόβου στους θεατές. ‘Αρα θα χρησιμοποιήσει ηχητικά εφέ, ίσως πιο χαμηλό φωτισμό, οπότε κι εμείς θα πρέπει να προσαρμόσουμε την περιγραφή μας έτσι ώστε να προκαλέσουμε στο κοινό το ίδιο συναίσθημα. Αυτό σημαίνει ότι αν ακούγεται ο ήχος μιας πόρτας που τρίζει καθώς ανοίγει, κάτι που είναι πολύ σκόπιμα φτιαγμένο από τον σκηνοθέτη ώστε το κοινό να φοβηθεί, δεν θα εισάγουμε περιγραφή της εικόνας, για να μην σκεπάσουμε το ηχητικό εφέ», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Μία ακόμα πιο δύσκολη περίπτωση, σύμφωνα με την κ. Λιάκου, είναι η ακουστική περιγραφή στις κωμωδίες, ιδίως όσον αφορά το κομμάτι του οπτικού χιουμορ, δηλαδή αυτού που προκύπτει από τις χειρονομίες, τις εκφράσεις ή τα βλέμματα. Το βιβλίο εξηγεί ποια είναι η μέθοδος περιγραφής ώστε επίσης να προκαλέσει γέλιο στο κοινό.

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ταινιών επιστημονικής φαντασίας, όπου ο μεταφραστής καλείται να περιγράψει εικόνες που …δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα και άρα δεν έχουμε οπτική μνήμη για να τις κατανοήσουμε. «Το ίδιο συμβαίνει και σε ταινίες εποχής, όπου εκτός από τους συντελεστές και τους δημιουργούς, έχει πεθάνει και το πολιτισμικό πλαίσιο το οποίο βλέπουμε. ‘Αρα εμείς, χρησιμοποιώντας τις λέξεις, πρέπει να μεταφέρουμε το κοινό σε αυτό το πεθαμένο πλέον περιβάλλον», υπογραμμίζει η συγγραφέας.

Σαν παράδειγμα φέρνει την ταινία του ’50 «Πικρό ψωμί» του Γρηγόρη Γρηγορίου, όπου εμφανίζονται αντικείμενα που δεν υπάρχουν πια. «Σ’ αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να προηγηθεί μία έρευνα και εγώ συγκεκριμένα επιστράτευσα την γιαγιά μου για να μου εξηγήσει τι είναι αυτό που βλέπω, πώς ονομαζόταν και τι χρήση είχε», εξήγησε για να υπογραμμίσει το ενδιαφέρον της δουλειάς.

Πέρα όμως από την τεχνική ή θεσμική διάσταση, το βιβλίο κουβαλά μια βαθύτερη πρόθεση: την αναγνώριση ότι η ψυχαγωγία, όπως και η ενημέρωση, πρέπει να είναι κοινό αγαθό. «Δεν υπάρχουν άτομα με “ειδικές” ανάγκες. Υπάρχουν άνθρωποι με τις ίδιες ανάγκες, αλλά με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Και μια σύγχρονη, δίκαιη κοινωνία οφείλει να δίνει σε όλους τα μέσα για να τις ικανοποιούν», καταλήγει η κ. Λιάκου.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ