Brexit: To “μετά” για την ΕΕ και τη Βρετανία

Tου Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Η διαμόρφωση της Ευρώπης της «επόμενης μέρας μετά το Brexit» έχει ήδη ξεκινήσει. Τα σενάρια, όμως, που διατυπώνονται είναι ποικίλα και περίπλοκα, ώστε κανείς  δεν μπορεί, ούτε κατά προσέγγιση, να είναι σίγουρος για την κατάληξή τους.  Έτσι ένα από τα λίγα δεδομένα είναι η αλλαγή των ισορροπιών  μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση,  μια και το πολιτικό και οικονομικό κενό που θα αφήσει η Βρετανία θα πρέπει να πληρωθεί.

Από την ΕΕ χωρίς τη  Βρετανία….

Στις Βρυξέλλες, επιδιώκεται να δοθεί το αίσθημα της ψύχραιμης διαχείρισης της κρίσης. Μάλιστα, ορισμένα στελέχη των ευρωπαϊκών θεσμών  δηλώνουν, κατά το γνωστό άσμα πως «ό,τι δε σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό».  Τονίζουν, επίσης, πως δεν υπάρχει τρόπος να εκτιμήσει κανείς όλες τις πολιτικές συνέπειες του αποτελέσματος του βρετανικού δημοψηφίσματος.

Ωστόσο, ανώτεροι αξιωματούχοι των κοινοτικών οργάνων, υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας, κάνουν λόγο, μετά την επικράτηση του Brexit, για «Αρμαγεδώνα» στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Μετά το πρώτο σοκ, ένα πολιτικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης έχει αναλάβει το κουαρτέτο των προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σουλτς, καθώς και ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας που ασκεί την προεδρία της ΕΕ έως 30/6 Μαρκ Ρούτε. Άλλες συντονιστικές κινήσεις είναι η σύνοδος των Υπουργών Εξωτερικών των έξη ιδρυτικών κρατών της ΕΟΚ, την οποία προκάλεσε το Σάββατο 25/6 στο Βερολίνο ο γερμανός ΥΠΕΞ Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ, καθώς και η συνάντηση στην οποία καλεί τη Δευτέρα, πάλι στη γερμανική πρωτεύουσα, η καγκελάριος Μέρκελ, το γάλλο Πρόεδρο Ολλάντ και τον Ιταλό πρωθυπουργό Ρέντσι. Προηγουμένως θα έχει περάσει  από την καγκελαρία, για «διαβούλευση», ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τουσκ, ένα 24ωρο πριν συγκληθεί η Σύνοδος Κορυφής.

Οι γρήγορες αυτές συναντήσεις στο Βερολίνο έρχονται να συνδυαστούν με εκείνες τις απόψεις που  θέλουν την ισχύ της Γερμανίας εξ ορισμού να αυξάνεται μετά το Brexit. Όμως, σε αντίθεση  με αυτό που πιστεύεται από πολλούς, μια τέτοια ενίσχυση δεν την επιθυμεί απαραιτήτως  η  ίδια η Γερμανία, γνωρίζοντας καλά  ότι η αύξηση του πολιτικού ρόλου της αναβιώνει τους φόβους και τα αμυντικά αντανακλαστικά πολλών.

Απ΄ την άλλη, η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, ακόμη και στη ζώνη του Ευρώ, γίνεται τώρα πιο πιθανή, και αυτή είναι μια η τάση που πρέπει να μας προβληματίσει πολύ στην Ελλάδα.  Ο στόχος της μεγαλύτερης πολιτικής ενοποίησης, αν δεν ματαιώνεται, τουλάχιστον αναβάλλεται. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί με τη διαδικασία διεύρυνσης προς τα Δ. Βαλκάνια (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία/Ερζεγοβίνη, Αλβανία, ΠΓΔΜ),  η δε υποψηφιότητα της Τουρκίας, από «μακρινή»  περνά στη σφαίρα της «θεωρητικής».

Τέλος, η διαδικασία αποχώρησης της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση  και η διαμόρφωση  της  σχέσης  με την οποία θα παραμείνει η συνδεδεμένη με την ΕΕ είναι καταστάσεις που θα μείνουν για καιρό μπερδεμένες, αν και μια πρώτη απόπειρα προσέγγισης θα γίνει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Τρίτης 28/6 από τους 28 και στην Ατυπη Σύνοδο Κορυφής που θα ακολουθήσει την Τετάρτη 29/4 από τους 27, δηλαδή χωρίς τη Βρετανία.

Πάντως, όποιος οδικός χάρτης και να επιλεγεί για τη συνέχεια, αυτός, πέραν των άλλων προβλημάτων, θα περνά μέσα από τις κρίσιμες εκλογικές διαδικασίες που έχουν κομβικές χώρες μέλη της ΕΕ στους επόμενους 16 μήνες.  Η πρώτη είναι άμεση και αφορά τη δεύτερες κοινοβουλευτικές εκλογές μέσα σε ένα εξάμηνο στην Ισπανία. Η δεύτερη είναι το δημοψήφισμα για θέματα συνταγματικής αναθεώρησης που θα προκαλέσει τον ερχόμενο Οκτώβριο η κυβέρνηση Ρέντσι στην Ιταλία και το οποίο θα έχει το χαρακτήρα ψήφου εμπιστοσύνης για την ίδια. Θα ακολουθήσουν το Μάρτιο του 2017 κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ολλανδία. Σειρά θα έχουν οι προεδρικές εκλογές τον Απρίλιο/Μάιο στη Γαλλία, με το πιθανότερο να είναι πως θα ακολουθηθούν και από εκλογές για την ανανέωση της Εθνοσυνέλευσης. Τέλος, ο εν λόγω κύκλος των εκλογικών αναμετρήσεων, που αναμένεται να αλλάξει την πολιτική γεωγραφία αλλά και τη σύνθεση του πολιτικού δυναμικού της ΕΕ, θα κλείσει με τις γερμανικές κοινοβουλευτικές εκλογές το Σεπτέμβριο του 2017.

… στη Βρετανία χωρίς την ΕΕ

Οι υπέρμαχοι του Brexit πανηγυρίζουν από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος, θεωρώντας πως αποτελεί μοναδική ευκαιρία για να ανακτήσει η Βρετανία την ανεξαρτησία τους. Η ιστορία θα απαντήσει και μάλλον σύντομα σ’ αυτό το θέμα. Εκείνο, όμως, που έχει γνωστό είναι μια σειρά από πραγματικότητες και εξελίξεις με τις οποίες βρίσκονται ήδη αντιμέτωποι όλοι οι Βρετανοί

Στο πολιτικό επίπεδο, εκτός από την παραίτηση Κάμερον, οι ανατροπές και αναταράξεις στο Συντηρητικό Κόμμα, αλλά ενδεχομένως και στο Εργατικό, είναι πολλαπλές και  κανείς δε γνωρίζει μέχρι που μπορούν να φτάσουν Επιπλέον, ήδη είναι ο ορατές οι αμφισβητήσεις της ενότητας της χώρας, πρωτευόντως, από την πλευρά των εθνικιστών της Σκωτίας, δευτερευόντως της Ουαλίας δευτερευόντως, καθώς και των ρεπουμπλικανών της Β.Ιρλανδίας.

Κι αν οι επιπτώσεις στα πολιτικά πράγματα  της Βρετανίας είναι ακόμη ανοικτό ζήτημα, εκείνες που αφορούν το οικονομικό ισοζύγιο μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ είναι πιο συγκεκριμένες και μετρήσιμες. Το αφήγημα εδώ και χρόνια των υποστηρικτών του Brexit θέλει το ισοζύγιο αυτό να είναι αρνητικό για τη Γηραιά Αλβιόνα. Και το κύριο επιχείρημά τους έχει να κάνει με το ότι η Βρετανία συγκαταλέγεται μεταξύ των «καθαρών πληρωτών» του κοινοτικού προϋπολογισμού, συμβάλλοντας με πολύ περισσότερα χρήματα από όσα λαμβάνει.

Ωστόσο, οι αριθμοί δείχνουν ότι, παίρνοντας σαν σημείο αναφοράς π.χ. το 2010-11, τη χρονιά εκείνη η Βρετανία συνέβαλε στον κοινοτικό προϋπολογισμό με 8,9 δισ. στερλίνες (10,9 δισ. ευρώ), ενόσω οι συνολικές δημόσιες δαπάνες της ανήλθαν σε 706 δισ. στερλίνες (868 δισ. ευρώ). Αυτό σημαίνει ότι τα ποσά προς την ΕΕ αντιστοιχούσαν σε περίπου 1,2% του δικού της προϋπολογισμού. Την ίδια, όμως, στιγμή, η συμμετοχή στην ΕΕ  καθιστά την Ένωση τον πρώτο εμπορικό εταίρο της Βρετανίας με συναλλαγές άνω των 400 δισ. στερλινών (492 δισ. ευρώ), που αντιστοιχούν στο 62% του συνολικού εμπορίου της χώρας. Ακόμη, σύμφωνα με το υπουργείο Επιχειρηματικότητας, Καινοτομίας και Δεξιοτήτων της ίδιας της Βρετανίας, 3,5 εκατ. θέσεις εργασίας στη χώρα συνδέονται με τις βρετανικές εξαγωγές προς την ΕΕ. Επίσης, έκθεση της Συνομοσπονδίας Βρετανικών Βιομηχανιών (CBI) κατέληγε μερικούς μήνες πριν το δημοψήφισμα ότι η πλήρης συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ ωφελεί ποικιλοτρόπως τις βρετανικές επιχειρήσεις, καθώς ενισχύει το βρετανικό εμπόριο παγκοσμίως αλλά και η φωνή της χώρας διεθνώς.

Προς το παρόν, πάντως, το πρώτο 24ωρα μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος, η βρετανική οικονομία βρέθηκε αντιμέτωπη με τις έντονες αντιδράσεις των αγορών και τη χαμηλότερη ισοτιμία της βρετανικής λίρας από το 1985. Οι επόμενες ημέρες δεν αναμένεται να είναι διαφορετικές και έτσι η Τράπεζα της Αγγλίας θα χρειαστεί να παρέμβει για να στηρίζει τη ρευστότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της χώρας και ταυτόχρονα να προσέχει για τη διατήρηση  ικανών νομισματικών αποθεμάτων. Και εφόσον οι τάσεις αυτές διατηρηθούν για κάποιο διάστημα, τότε η κεντρική τράπεζα της Βρετανίας θα πρέπει να στηριχτεί από την «επάρατο» Ευρωπαϊκη Κεντρική Τράπεζα. Πέραν τούτων, όλες οι αναλύσεις που περιλάμβαναν το σενάριο του Brexit προβλέπαν πιο αργή ανάπτυξη του βρετανικού ΑΕΠ για τα επόμενα χρόνια, με τον παράδεισο της οικονομικής ελευθερίας από την ΕΕ να περιμένει …για πιο μετά. Τέλος, οι εμπορικές συμφωνίες  που είχε το Ηνωμένο Βασίλειο με τρίτες χώρες μέσω της ΕΕ θα απασχολήσουν πολύ από το χρόνο των νομικών και διπλωματικών υπηρεσιών της χώρας”, καθώς θα πρέπει να κτιστούν εκ του μηδενός…