Μεταφερόμαστε στις πρώρες μέρες της παρουσίας του προσφυγικού στοιχείου, μετά την καταστροφή του 1922 και σταχυολογούμε δημοσιεύματα που μας βοηθούν να καταλάβουμε το πώς έβλεπε η κοινή γνώμη της εποχής την έλευση των προσφύγων και τον προβληματισμό της για την επίλυση των προβλημάτων που είχαν δημιουργηθεί.
Ξεκινάμε (και θα συνεχίσουμε σταδιακά και με άλλες περιοχές σε άλλα αφιερώματα) από την Καλλιθέα που το Σκοπευτήριο που υπήρχε, μετατράπηκε σε χώρο στέγασης προσφύγων και εντός του κτηρίου του και σταδιακά πέριξ αυτού.
Είναι 18-8-1922 και η εφημερίδα ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ έχει ανταπόκριση από την Καλλιθέα:
«Η Καλλιθέα έχει κατακτηθή από τους πρόσφυγας. Δεν υπάρχει μία γωνία του ωραίου προαστείου το οποίον να μην έχει θίξει ο προσφυγισμός. Εις την μικροσκοπικήν πόλιν η οποία εκτισθείς εις τον περίβολον του Σκοπευτηρίου έχουν συσσωρευθή εκατοντάδες οικογενειών αι οποίαι αυξάνονται και πληθύνονται ως η άμμος της θαλάσσης. Και γράφουν αι προσφυγικαί αυταί οικογένειαι εις αλλαχού της Ελλάδος εγκατεστημένας. “Δεν ημπορείτε να φαντασθήτε πόσο περνάμε καλά εδώ εις την Καλλιθέα. Ελάτε και σείς, σας περιμένουμε. Κάποια γωνίτσα θα ευρεθή και για σας”.
Και νέοι πρόσφυγες καταφθάνουν καθημερινώς εις Καλλιθέαν. Οι άνδρες κατέκτησαν το εμπόριον του προαστείου και αι γυναίκες περιορίζονται να κατακτήσουν τας καρδίας των ανδρών. Το υπουργείον της Περιθάλψεως δεν έχει γνώσιν των γεγονότων. Ενώ εις την μικράν πόλιν του Σκοπευτηρίου καλλιεργείται με τόσην επιμέλειαν το άνθος του έρωτος, πέριξ της πόλεως καλλιεργείται η πανώλης. Και οι Καλλιθεάται περιμένουν την εξ ύψους σωτηρίαν».
Στην ιστορία της πόλης της Καλλιθέας αναφέρεται και ο αθλητικός σύλλογος Έσπερος Καλλιθέας και αναφέρει μεταξύ άλλων στην ιστοσελίδα του: «Το 1895 η Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 1896 αγόρασε από την Οικοδομική Εταιρεία μεγάλη έκταση γης για τη δημιουργία του Σκοπευτηρίου. Η έκταση αυτή ήταν 80.000 τετρ. πήχεις και βρισκόταν στο μέρος όπου είχε σχεδιαστεί αρχικά ο μεγάλος κήπος
Το κτίριο του Ολυμπιακού Σκοπευτηρίου ολοκληρώθηκε το 1896 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ, σε σχέδια του αρχιτέκτονα των Ανακτόρων Αναστάση Μεταξά, ο οποίος υπήρξε και ικανότατος σκοπευτής. Το Σκοπευτήριο στέγασε αργότερα σχολεία, Δημοτικό και Γυμνάσιο, ενώ στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής (1941-1944) μετατράπηκε σε φυλακές, που διατηρήθηκαν και στα μεταπολεμικά χρόνια. Τελικά οι φυλακές κατεδαφίστηκαν το 1966 και στη θέση τους δημιουργήθηκε το σημερινό σχολικό συγκρότημα του Αγίου Νικολάου».
Για τους πρόσφυγες στην Καλλιθέα επισημαίνεται πως: «Ένα ποσοστό αυτής της αύξησης οφειλόταν στο πρώτο μικρό ρεύμα προσφύγων, που κατέφευγαν από το καλοκαίρι του 1919 στην Καλλιθέα, προερχόμενοι από τα παράλια του Καυκάσου, το Βατούμ και το Σοχούμ.
Έτσι, ενώ ο πληθυσμός της Καλλιθέας το 1920 μόλις ξεπερνούσε τις 4.000, το 1925, δηλαδή σε μια πενταετία, εξαπλασιάστηκε φτάνοντας περίπου τις 25.000. Γνωρίζουμε ότι το 1928, από τους 30.000 περίπου κατοίκους της Καλλιθέας το 52% ήσαν πρόσφυγες.
Ο πρώτος προσφυγικός συνοικισμός έχει ήδη δημιουργηθεί από το 1919 στο χώρο του Σκοπευτηρίου, όπου ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες πάνω από χίλιες οικογένειες. Δύο άλλοι προσφυγικοί συνοικισμοί δημιουργήθηκαν λίγο αργότερα στα Κουντουριώτικα (Χαροκόπου) και στα Παλαιά Σφαγεία. Ένας τέταρτος ξεφύτρωσε στην ελώδη περιοχή των Τζιτζιφιών.
Μικρότεροι συνοικισμοί συγκροτήθηκαν στην περιοχή Καψάνη (Πειραϊκή Πατραϊκή), στην οδό Ανδρομάχης και στην Αγία Ελεούσα. Στις πλινθόκτιστες ή ξύλινες παράγκες, στεγασμένες συνήθως με πισσόχαρτο, χωρίς νερό, φως και αποχέτευση, οπλισμένοι μονάχα με το κουράγιο και το πείσμα τους, οι πρόσφυγες προσπαθούσαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Το 1895 η Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 1896 αγόρασε από την Οικοδομική Εταιρεία μεγάλη έκταση γης για τη δημιουργία του Σκοπευτηρίου. Η έκταση αυτή ήταν 80.000 τετρ. πήχεις και βρισκόταν στο μέρος όπου είχε σχεδιαστεί αρχικά ο μεγάλος κήπος.
Στις 24-8-1922 η εφημερίδα ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ στην πρώτη της σελίδα, αλλά όχι σαν πρώτο θέμα αναφέρει: «Η κυβέρνησις ας σκεφθή το ζήτημα της κατανομής εις όλην την Ελλάδα των προσφύγων από τα μέρη εκείνα τα οποία εκκένωσεων ο στρατός μας. Αι Αθήναι δεν αρκούν δια τους Αθηναίους. Υπάρχει η Θράκη, υπάρχει η Μακεδονία, υπάρχουν τόποι εις τους οποίους η τοποθέτησις των προσφύγων θα είναι ευκολωτέρα, εξυπηρετούσα ακόμη και μίαν ευνόητον εθνικήν ανάγκην».
Στις 9-9-1922 η εφημερίδα ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ δημοσιεύει την είδηση ότι ο Δήμος Αθηναίων ετοιμάζεται να εγκρίνει πίστωση 100.000 δραχμών για την περίθαλψη των προσφύγων, ενώ έχει ξεκινήσει έρανος μεταξύ των δημοτικών υπαλλήλων και του προσωπικού του νοσοκομείου και του βρεφοκομείου του Δήμου, υπέρ των προσφύγων. Σε διπλανή στήλη αναφέρεται πως η βασίλισσα Σοφία δίνει εντολή για επίταξη οικημάτων για τους πρόσφυγες, μερικά εκ των οποίων τα επιθεώρησε. Επίσης συνεννοήθηκε με τον γενικό αρχίατρο κ. Γεωργιάδη για θέματα περίθαλψης των προσφύγων. Για τον ίδιο λόγο ζητήθηκε από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό η συνδρομή με νοσηλεύτριες. Μένουμε στους «γαλαζοαίματους» και διαβάζουμε ότι οι πρίγκηπες Νικόλαος και Ανδρέας προσέφεραν διάφορα ποσά υπέρ των προσφύγων.
Η ίδια εφημερίδα στις 11-9-1922 δημοσιεύει αγγελίες – αναζητήσεις προσφύγων από συγγενικά τους πρόσωπα, επίσης ότι το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων έφτιαξε σχετικό γραφείο πληροφοριών για ανεύρεση όσων τους αναζητούν οι συγγενείς τους, καθώς και ότι ο ιατρός κ. Τσαμπούλας δέχεται δωρεάν από 9πμ έως 10πμ ασθενείς πρόσφυγες.
Ιδού και η παρέμβαση των Μασόνων: «Υπενθυμίζεται εις πάντα Ελεύθερο Τέκτονα πρόσφυγα εκ Σμύρνης ή εις την οικογένειαν αυτού, ότι δια πάσαν ανάγκην δύναται να αποτανθώσιν εις την Μεγάλην Ανατολήν της Ελλάδος, οδός Βουλής 22».
13-9-1922 εφημερίδα ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ – τίτλος του μονόστηλου “Εικών δυστυχίας”
Και το κείμενο: «Εις τον σταθμόν του Λαυρίου κατεσκήνωσεν από τεσσάρων ημερών η δυστυχία: μία γριούλα πρόσφυξ από την Μ. Ασίαν, φέρουσα μαζί της ένα σιδηροκρέβατο δεμένο, ένα μπόγο και ένα μπαουλάκι, επάνω εις το οποίον κάθεται η ατυχής, αφηγείται εις τους περίεργους την σκλητάν τύχη της. ‘Εχασε την κόρη της με τον γαμβρόν της εις την προκυμαίαν της Σμύρνης, αυτή δε εσώθη επιβιβασθείσα ενός γαιανθρακοφόρου Αγγλικού ατμοπλοίου, το οποίον τη μετέφερε εις το Λαύριον. Από εκεί διαθέσασα και τα τελευταία γρόσια της, ήλθε σιδηροδρομικώς εις τας Αθήνας και έμεινε εις τον σταθμόν τελείως απένταρη και νηστική, άγνωστη εις όλους. Η ατυχής Μικρασιάτισσα παρατηρεί με αγωνίαν τους αποβιβαζόμενους επιβάτας των σιδηροδρόμων Αττικής με την ματαίαν ελπίδα του ερχομού της κόρης και του γαμβρού της».
Στην ίδια εφημερίδα την ίδια μέρα μία ενδιαφέρουσα αγγελία: «Εις το ΑΚΤΑΙΟΝ. Διαθέτομεν εις πρόσφυγας κορασίδας επτά θέσεις ως βοηθών υπηρεσίας δωματίων και τραπεζαρίας. Αι βουλόμεναι αποταθήτωσαν εις την διεύθυνσιν του ξενοδοχείου».
Γράφτηκε στις 12-9-1922 και το διαβάζουμε σε δημοσίευμα της 14-9-1922, πρόκειται για επιστολή της βασίλισσας Σοφίας που την συνυπογράφουν διάφορες θεσμικές προσωπικότητες, καθώς και η εκκλησία, ο επιχειρηματικός κόσμος και άλλοι που προτρέπει την ανταπόκριση των πολιτών σε εράνους για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες, ενώ έχει συσταθεί και κεντρική πανελλήνια επιτροπή εράνων.
Ο Έρανος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού υπέρ των προσφύγων ξεκινάει στις 26-9-1922 και τον διενεργούν κυρίες μέλη ενοριών, όπως διαβάζουμε στην προαναγγελία που δημοσιεύτηκε στις 25-9-1922.
Επίσης στις 25-9-1922 γίνεται αναφορά στις επισιτιστικές ανάγκες και τη στέγαση των προσφύγων. Ιδού τα σχετικά μονόστηλα: «Ο κ. υπουργός του Επισιτισμού εζήτησε και έλαβε ακριβή πίνακα των επισιτιστικών αναγκών της χώρας επί τη βάση του οποίου θα γίνουν αι προμήθειαι της χώρας. Εκ του πίνακος τούτου εμφαίνεται ότι δια την πλήρην επάρκειαν της χώρας απαιτείται ποσότης σίτου άνω των 30 χιλιάδων τόννων κατά μήνα. Ήδη με την αύξησιν του πληθυσμού εκ της συρροής τόσων προσφύγων Μ. Ασίας και των αναμενομένων τούτων εκ Κωνσταντινουπόλεως και Θράκης, αι ανάγκαι της χώρας αυξάνουν. Και επί του ζητήματος τούτου επελήφθη το υπουργείον του Επισιτισμού θα ληφθούν δε ανάλογαι αποφάσεις. Το υπουργείον του Επισιτισμού διέταξεν όπως από της αύριον αρχίσει η αποστολή αλεύρων ενιαίας ποσότητος άρτου εις τας επαρχίας. Θα προτιμηθούν αι πόλεις εκείναι αίτινες έχουν μεγαλυτέρον ανάγκην. Αι αποστολαί λευκών αλεύρων θα συνεχισθούν. Εντός της εβδομάδος αναμένεται εκ Πύργου της Βουλγαρίας σιτοφορτίον 1,700 τόννων».
Και για τη στέγαση: «Ο υπουργός του Επισιτισμού κ. Εμπειρίκος κατελθόν σήμερον την πρωίαν εις Πειραιά, διέταξε την εκκένωσιν αρκετών αποθηκών του Δημοσίου περιεχόντων ελάχιστα είδη όπως εγκατασταθούν εν αυταίς οικογένειαι απόρων προσφύγων. Επίσης επιτροπή υπό τον Δήμαρχον Πειραιώς κ. Παναγιωτόπουλον περιερχομένη εις τας οικίας της γείτονος προβαίνει εις την επίταξιν αναλόγων διαμερισμάτων δια την αναγκαστικήν φιλοξενίαν προσφύγων εκ των παραμενόντων εισέτι εις το ύπαιθρον».
Τα ξύλινα σπίτια
Με υπογραφή συντάκτη «Ο Αττικός» στις 27-9-1922 η εφημερίδα ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ κάνει μία αναλυτική περιγραφή των συνθηκών στην Αθήνα, από το κέντρο έως τα σημερινά Άνω Πατήσια (τότε περιοχή Αλυσσίδας) και αναφέρεται στην κακοσμία υπερχειλισμένων βόθρων και στον «υπερσυνωστισμό» και να σκεφτεί ότι οι περιοχές αυτές, τότε ήταν εξοχή για τους Αθηναίους.
Η έλευση των προσφύγων ανησυχεί τον συντάκτη που προτείνει τον εποικισμό αραιοκατοικημένων περιοχών της χώρας, ειδικά στη Μακεδονία και τη Θράκη «εκεί όπου επικρατούν αριθμητικώς αλλόφυλοι πληθυσμοί».
Υπάρχει και πρακτικό σκέλος στην πρόταση που προβλέπει την κατασκευή ξύλινων σπιτιών ώστε να στεγαστούν με ασφάλεια οι πρόσφυγες και οι άνδρες να προσφέρουν την εργασία τους σε διάφορους τομείς, απαλλαγμένοι από το άγχος της στέγασης της οικογένειας. Γίνεται αναφορά στη δημιουργία 30 ξύλινων σπιτιών στο Διόνυσο, που είχαν κατασκευαστεί με στόχο να χρησιμοποιηθούν για εξοχικά των Αθηναίων στη θερινή περίοδο με ενοίκιο 5.000 δραχμές. Επιχείρημα είναι επίσης ότι η στέγαση θα συμβάλλει στον περιορισμό των μεταδοτικών ασθενειών, που η στέγαση σε αντίσκηνα και αποθήκες ευνοεί να εξαπλωθούν. Για τη σύντομη εφαρμογή της πρότασης, προτείνεται ακόμα και η επίταξη ξυλείας, ενώ γίνεται η πρόβλεψη ότι οι ξύλινοι συνοικισμοί «βαθμηδόν θα μεταβληθούν εις λίθινους».
Οικονομικά τονίζεται ότι θα εξοικονομηθούν πολλά εκατομμύρια που δαπανώνται για την υγειονομική κάλυψη και περίθαλψη των προσφύγων, αφού «η πραγματική περίθαλψης των αστέγων, είναι η άνετος εγκατάστασίς των εις οικήματα».
Έρευνα: Νάσος Μπράτσος
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος