Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, στην Αθήνα, συναντιούνται μυστικά οι αντιπρόσωποι των τεσσάρων κομμάτων (ΚΚΕ, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας) που υπογράφουν την ίδρυση του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Το ΚΚΕ είχε ξεκινήσει πριν το καλοκαίρι του 1941 τις διεργασίες για την οργάνωση λαϊκής εξέγερσης με στόχο την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση της Ελλάδας. Πραγματοποιήθηκαν αλλεπάλληλες επαφές με εκπροσώπους και αρχηγούς των υπολοίπων πολιτικών κομμάτων, όμως χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Σκοποί του ΕΑΜ ήταν η απελευθέρωση της χώρας από τον ξένο ζυγό και η πλήρης ανεξαρτησία της, ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης με σκοπό την προκήρυξη εκλογών για Συντακτική Εθνοσυνέλευση με βάση την αναλογική, έτσι ώστε ο λαός να αποφασίσει για το πολιτικό σύστημα με το οποίο θα κυβερνηθεί η χώρα.
Ήδη από τον Οκτώβριο του 1941 το ΕΑΜ οργανώνει κινητοποιήσεις και απεργίες που σηματοδοτούν τον ξεσηκωμό του ελληνικού λαού απέναντι στον κατακτητή. Ακολούθως, το Φεβρουάριο του 1942, δημιουργείται το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Με αρχηγό τον Άρη Βελουχιώτη (Θανάσης Κλάρας) μια χούφτα αντάρτες θα ξεκινήσουν για τα βουνά της Φθιώτιδας και σύντομα θα δημιουργήσουν ένα στρατό 50.000 μαχητών (πάνω από 100.000 υπολογίζεται η συνολική δύναμή του μαζί με τις εφεδρείες). Αδιαμφισβήτητα το ΕΑΜ μαζί με όλες τις οργανώσεις του (Εθνική Αλληλεγγύη, Εργατικό ΕΑΜ, ΕΑΜ Νέων, ΕΠΟΝ, Εθνική Πολιτοφυλακή, ΟΠΛΑ και ΕΛΑΣ) υπήρξε η μεγαλύτερη αντιστασιακή δύναμη στην Ελλάδα μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, με εκατοντάδες χιλιάδες μέλη και υποστηρικτές σε όλη την κατεχόμενη επικράτεια.
Το ΕΑΜ προσπάθησε να αντιμετωπίσει την πείνα που θέρισε τον ελληνικό λαό το χειμώνα του 1941 αλλά κυρίως τον επόμενο, του 1942, όταν η κατάσχεση των προμηθειών και τροφίμων από τις κατοχικές δυνάμεις στοίχισε τη ζωή σε 250.000 Έλληνες κυρίως στις μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα. Η «Ελεύθερη Ελλάδα», ήταν ένα μεγάλο τμήμα της χώρας με ηπειρωτικές κυρίως περιοχές, το οποίο εκτεινόταν από τα σύνορα με την Αλβανία και μέχρι την Πάρνηθα, όπου επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί από το ΕΑΜ ένα κράτος με λαϊκή τοπική αυτοδιοίκηση, δημόσια εκπαίδευση, δομές υγείας και λαϊκά δικαστήρια.
Τον Οκτώβριο του 1944 με την απελευθέρωση της χώρας το ΕΑΜ συμμετέχει με 6 υπουργούς στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, στα τέλη Νοεμβρίου όμως οι διαβουλεύσεις για την αποστράτευση των ενόπλων τμημάτων του ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ ναυαγούν και οι εαμίτες υπουργοί αποχωρούν από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Ακολουθούν τα Δεκεμβριανά και η Μάχη της Αθήνας όπου συγκρούονται το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τις βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις. Στις 11 Ιανουαρίου 1945 υπογράφεται ανακωχή ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές και στις 12 Φεβρουαρίου 1945 ακολουθεί η Συμφωνία της Βάρκιζας με την οποία προβλέπεται η παράδοση του οπλισμού του ΕΛΑΣ, η διάλυσή του, αλλά και η ευρεία αμνηστία, διασφάλιση της ελευθερίας του λόγου, άρση του στρατιωτικού νόμου και προκήρυξη δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα (αβασίλευτη ή βασιλευόμενη δημοκρατία). Όμως ο αφοπλισμός δεν ολοκληρώνεται ποτέ και ακολουθεί η περίοδος της Λευκής Τρομοκρατίας όπου παραστρατιωτικές οργανώσεις με την ανοχή των αρχών τρομοκρατούν και δολοφονούν κομμουνιστές, επικαλούμενες αντεκδίκηση, με αποτέλεσμα την έξοδο των μελών του ΚΚΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην παρανομία. Σύντομα η χώρα θα βυθιστεί σε μία από τις πλέον σκοτεινές περιόδους της ιστορίας της, τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949).
Το ΕΑΜ διαλύεται το 1946 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατηγορήθηκε για εγκλήματα και οι αγωνιστές του έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 1981 για να τους αναγνωριστεί επισήμως, με νόμο της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ και με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου, η συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση με τις συνακόλουθες τιμές και παροχές, κυρίως υπό τη μορφή συντάξεων.
Με αφορμή την επέτειο 80 ετών από την ίδρυση του ΕΑΜ, στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει την εκπομπή:
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΑΜ
(video)
Εκπομπή με θέμα την ίδρυση του ΕΑΜ, παραγωγής 1988, από τον Τομέα Ενημέρωσης ΕΤ2, παρουσιάζει συνεντεύξεις μελών του ΕΑΜ και ΕΛΑΣ, τα οποία μιλούν για την ίδρυση και τη δράση του κινήματος. Το ιδρυτικό μέλος του ΕΑΜ, Σταύρος Κανελλόπουλος, εκπρόσωπος της ΕΛΔ στην ίδρυση του ΕΑΜ, περιγράφει πώς υπογράφηκε από εκπροσώπους του ΚΚΕ, της ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας), του Σοσιαλιστικό Κόμματος και του Αγροτικό Κόμματος. Αναφέρεται στην περίοδο πριν την υπογραφή της ίδρυσης του κινήματος, στις διαπραγματεύσεις και συζητήσεις με όλα τα κόμματα, την πρόθεση να δημιουργηθεί ένα πανεθνικό κίνημα και την καθυστέρηση της ίδρυσης με την ελπίδα ότι θα δεχόντουσαν να συνεργαστούν σε αυτή την κατεύθυνση όλα τα κόμματα. Τελικά η άρνηση των περισσότερων κομμάτων να συνταχθούν σε αυτή την προσπάθεια οδήγησε στην υπογραφή του ιδρυτικού κειμένου από τα τέσσερα προαναφερθέντα κόμματα στις 27 Σεπτέμβρη 1941. Ο Κανελλόπουλος αναφέρεται στους σκοπούς του ΕΑΜ (απελευθέρωση από τον κατακτητή, προσπάθεια ενίσχυσης του λαού ώστε να περιοριστούν οι απώλειες από την πείνα, μεταπολεμικά ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης που θα οδηγούσε το λαό σε εκλογές για καθορισμό του πολιτεύματος). Ξεχωρίζει ως κορυφαία γεγονότα στην “Ελεύθερη Ελλάδα” την συγκρότηση της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού τον Μάρτιο του 1944 και το Εθνικό Συμβούλιο Κορυσχάδων το Μάιο του 1944 με τις εκλογές για την ανάδειξη των αντιπρόσωπων του Εθνικού Συμβουλίου. Αναφορικά με την Ελεύθερη Ελλάδα υπογραμμίζει το ρόλο του ΕΛΑΣ στην απελευθέρωση των περιοχών, τη λειτουργία λαϊκής δικαιοσύνης και αυτοδιοίκησης στις περιοχές αυτές και περιγράφει ένα κράτος πρότυπο όπως το χαρακτηρίζει που λειτούργησε ως πρόπλασμα μιας Λαϊκής Δημοκρατίας στην οποία προσέβλεπαν πολλά μέλη του κινήματος. Εξηγεί τέλος ότι το ΕΑΜ ήταν ανοιχτό για όποιον ήθελε να πολεμήσει τον κατακτητή ανεξαρτήτως θρησκείας και πολιτικών πεποιθήσεων.
Η εκπομπή αναφέρεται στις μάχες, τις κινητοποιήσεις και την οργάνωση του ελληνικού λαού από το ΕΑΜ με στόχο το πέρασμα από την κατοχή στην αντίσταση. Γίνεται εκτενής αναφορά στο Θανάση Κλάρα – Άρη Βελουχιώτη ο οποίος οργάνωσε και οδήγησε το στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ τον ΕΛΑΣ, στις ρίζες του κινήματος στις φτωχές αθηναϊκές συνοικίες και τον φόρο αίματος που πλήρωσαν, στους προδότες και συνεργάτες των κατακτητών, αλλά και στην μεταπολεμική περίοδο και στο «φακέλωμα» των μελών του ΕΑΜ και των συγγενών τους από τις κρατικές αρχές για δεκαετίες μετά την αντίσταση.
Στη συνέχεια ο Αλέκος Ρόσσιος, καπετάνιος του ΕΛΑΣ, μιλάει για το ΕΑΜ τη σημασία του ως σύμβολο εθνικής ανεξαρτησίας, εξηγεί ότι η αλήθεια για την Εθνική Αντίσταση και η πλειοψηφία των αντιστασιακών ήταν υπό διωγμό στην Ελλάδα για πολλά χρόνια. Η γνώμη του είναι ότι η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1981 τιμάει την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, η οποία προχώρησε σε αυτή, αλλά τιμάει και την ίδια την Εθνική Αντίσταση η οποία έπαψε πλέον να διώκεται από την πολιτεία, αποκαταστάθηκαν ανάπηροι και αποταχθέντες από το δημόσιο και τα σώματα ασφαλείας και εξηγεί ότι δρομολογείται νομοσχέδιο για την υλική αποκατάσταση ανασφάλιστων αγωνιστών ιδιωτικού τομέα και των αγροτών αντιστασιακών. Τέλος επιμένει ότι θα πρέπει να γίνει συστηματική μελέτη της Εθνικής Αντίστασης, η οποία δεν έχει περάσει με ουσιαστικό τρόπο στην εκπαίδευση και στα σχολεία.
Η εκπομπή περιλαμβάνει αρχειακό φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό με θέμα τη δράση του ΕΑΜ στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Κείμενο – επιμέλεια: ΜΠΑΜΠΗΣ ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ
Ρεπορτάζ: ΤΑΣΙΑ ΦΟΥΦΑ
Έτος παραγωγής: 1988
Δείτε περισσότερα στο https://www.ert.gr/archeio/ και στο http://archive.ert.gr
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος