Με αναφορά στις γυναίκες που κατάφεραν να αποδράσουν από το πελώριο «συρματόπλεγμα» του πατριαρχικού ελέγχου και της καταπίεσης και να ανέβουν στο πάλκο κάνοντας το όνειρό τους πραγματικότητα τιμήσαμε την 8η Μαρτίου, Ημέρα αφιερωμένη παγκοσμίως στην γυναίκα.
Με την βοήθεια της μουσικού παραγωγού, της κας Χρύσας Δουλάκη μιλήσαμε στην εκπομπή «Καθημερινές Ιστορίες» για τις γυναίκες εκείνες που η ενασχόληση τους με το ρεμπέτικο ήταν και μια πράξη απειθαρχίας και έκφρασης όσων ανείπωτων κρύβονταν στις αμπαρωμένες πόρτες του οικογενειακού τους βίου.
«Ένα καταπιεσμένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που ζει τον έρωτά του μέσα στην παρανομία, που η ζωή η ίδια είμαι μέσα στο περιθώριο, τραγουδά για τα συναισθήματα, τα μόνα που κυκλοφορούσαν ελεύθερα στους δρόμους εκείνη την εποχή » με αυτόν τον τρόπο ο πάντα οξυδερκής και ανεπηρέαστος από τις ηθικοπλαστικές αγκυλώσεις Μάνος Χατζιδάκις πραγματοποίησε τη Θρυλική διάλεξή του για το ρεμπέτικο, τον Ιανουάριο του 1949. «Στα φοιτητικά μας χρόνια, μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα το ρεμπέτικο και να το αγαπήσουμε» ανέφερε η κα Δουλάκη προσθέτοντας πως τότε «κατάλαβαν τι ήταν αυτοί οι άνθρωποι που την δεκαετία του ‘ 30 ήρθαν στην Ελλάδα, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες και το έφεραν εδώ και καλλιεργήθηκε και άνθισε. Βρήκαν τι αντιπροσωπεύει στον Ελληνικό Πολιτισμό και στην κουλτούρα μας.»
Πώς όμως παρουσιάζονταν οι Ρεμπέτισσες; Οι αλανιάρες, οι γυναίκες που ζούσαν κοντά στους ρεμπέτες και ξέφευγαν από την «φυλακή» του σπιτιού, «ήταν μια κατηγορία γυναικών που δύσκολα πιστεύουμε ότι μπόρεσε και υπήρξε εκείνα τα χρόνια στη δεκαετία του ‘ 20 και του ‘ 30, ήταν ένα πρελούδιο χειραφέτησης, από εκεί ξεκίνησε η γυναίκα δουλεύοντας στα καπνομάγαζα ή στα εργοστάσια του Πειραιά γιατί εκεί ήταν το φυτώριο που αναπτύχθηκαν όλες αυτές οι γυναίκες, οδήγησε και σε άλλες συμπεριφορές στο να βγει στην εργασία, στο να αποτινάξει τον ζυγό του άνδρα. Ήταν οι πρώτες φεμινίστριες χωρίς να το ξέρουν οι ρεμπέτισσες . Όλες οι γυναίκες εκείνο τον καιρό ήταν κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του πατέρα και του συζύγου, αυτές , όμως, μπαινόβγαιναν ελεύθερα στους τεκέδες. Δεν μασούσαν με την ρετσινιά της αμαρτωλής, τραγουδούσαν τις επιθυμίες τους και όλα αυτά τα «μη» που είχε η κοινωνία λίγο –λίγο τα τσαλαπατούσαν.»
Όπως εξήγησε η κα Δουλάκη το ρεμπέτικο τραγούδι αναπτύχθηκε στην Ελλάδα κυρίως με την έλευση των προσφύγων μετά τον Μικρασιατικό Πόλεμο, στα «καφέ αμάν», στα λαϊκά καφενεία της προπολεμικής Ελλάδας, αλλά και στους τεκέδες και στις φυλακές, οπότε το κοινό και οι πελάτες αυτών των χώρων ήταν περιθωριακά άτομα, μαζί και οι γυναίκες που έκαναν συντροφιά μ’ αυτά τα άτομα. «Αυτός ο χώρος ήταν «ο χώρος της μαγκιάς», από αυτόν τον χώρο ξεπήδησαν στιχουργοί, συνθέτες και ερμηνευτές και πάντρεψαν τα καινούργια ακούσματα με αυτά που έφεραν από την Μικρά Ασία, τους “Αμανέδες”, τα “Αϊβαλιώτικα” και τα “Απτάλικα” που αποτέλεσαν και τη βάση.»
Σύμφωνα με την κα Χρύσα Δουλάκη οι Ρεμπέτες είχαν εξιδανικεύσει τη γυναίκα, τη μητέρα, έβλεπαν τις γυναίκες του σιναφιού τους σαν συντρόφους. Έπαιρναν αφορμή από τις ασχολίες τους και τις παρουσίαζαν στα τραγούδια, όπως το τραγούδι «Καπνουλού» του Δημήτρη Γκόγκου, το τραγούδι «Αλανιάρα Μερακλού», το «Είμαι μια τσαχπίνα» του Θόδωρου Παπαδόπουλου και το 1937 το «Όλο θέλεις κι όλο θέλεις» του Δημήτρη Σέμση, «Η Λιλή η Σκανταλιάρα» του Παναγιώτη Τούντα, γυναίκες που δεν υπέκυπταν μπροστά στην ανδρική βία και διάλεγαν ελεύθερα των έρωτά τους. Ανδροκρατούμενος ο χώρος, αλλά οι γυναίκες τον «σημάδεψαν» και μέχρι σήμερα αποτελούν «μνημεία» της πολιτιστικής και μουσικής παράδοσης οι φωνές τους, όπως αυτές των ξεχωριστών: Ρόζα Εσκενάζυ, Ρίτα Αμπατζή, Αγγέλα Παπάζογλου, Μαρίκα Νίνου, Σωτηρία Μπέλλου κ.α. «Γυναίκες που πρέπει να τις μάθουμε καλύτερα και που αν τις ακούσουμε θα παρατήσουμε ο,τιδήποτε άλλο ακούμε σήμερα» ανέφερε η κα Δουλάκη προσθέτοντας «Μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 50 θεωρούνταν μιαρό και αντιμετωπίζονταν οι συντελεστές του και το είδος αυτό του τραγουδιού με χλευασμό και προσπαθούσαν να το καταστείλουν, θεωρούσαν ότι ήταν κάτι λούμπεν το είδος της διασκέδασης και του τρόπου ζωής. Καταλυτικός ήταν ο ρόλος του Μάνου Χατζιδάκι στην αλλαγή του τρόπου αντιμετώπισης.»
Όσον αφορά στα ρεμπέτικα τραγούδια που αναφέρονται στη γυναίκα; Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι είναι και πηγή πληροφόρησης αυτά όλα τα τραγούδια. «Αυτό που παίζει βασικό ρόλο είναι ο τρόπος που έγραφαν . Δεν έκαναν σύνθεση ποιήματος ψάχνοντας για την ομοιοκαταληξία, «τους έβγαινε» γιατί έγραφαν τα βιώματά τους. Την μουσική την είχαν μέσα τους, την κουβαλούσαν, ήταν βίωμα, κι όλα αυτά τα έβγαζαν στο δίσκο.»
Τέλος, δεν έλειψε ιδιαίτερη αναφορά από την πλευρά της στην Ρόζα Εσκενάζυ, στην «Βασίλισσα του ρεμπέτικου», που έζησε την εφηβεία της στην Κομοτηνή! «Η Ρόζα έκανε μια πράξη που και σήμερα θα συναντούσε πολλά επικριτικά τεντωμένα δάχτυλα: άφησε τον γιό της σε ένα οικοτροφείο και μετακόμισε στην Αθήνα και έπιασε δουλειά ως χορεύτρια σε ένα καμπαρέ. Εκεί την ανακάλυψε ο Παναγιώτης Τούντας. Έφτασε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 να είχε ηχογραφήσει περίπου 300 τραγούδια.» Ήταν η πρώτη τραγουδίστρια που κατάφερε να συνάψει συμφωνία με ποσοστά σε δισκογραφική εταιρεία, όταν υπέγραψε αποκλειστικό συμβόλαιο με την Columbia Records, έβαλε όρο να λαμβάνει το 5% για κάθε δίσκο που πουλιόταν!
Άνθρωποι αλλεργικοί στις εξουσίες, δίκαιοι, τρυφεροί, πιστοί φίλοι και γενναιόδωροι οι ρεμπέτες, χωρίς οι γυναίκες του χώρου να αποτελούν εξαίρεση, υπήρχε σχέση σεβασμού μεταξύ ανδρών και γυναικών στην κοινότητα του ρεμπέτικου κάτι που θα χρειαζόταν αγώνες πολλών χρόνων για να επιτευχθεί στην υπόλοιπη κοινωνία. Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε πρώιμες φεμινίστριες. Ζούσαν έτσι, χωρίς βέβαια να έχουν συναίσθηση του έμφυλου ρόλου τους.
Φώτο: Η κα Χρύσα Δουλάκη, ρεπορτάζ-κείμενο-φωτογραφία-video: Μαρία Νικολάου
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος