Στο Ηράκλειο βρίσκονται οι αρχιεπίσκοποι Αρμενίων Γερεβάν, Γεζνίκ Μπετροσιάν και Αρμενίων Κωνσταντινουπόλεως, Αράμ Ατεσιάν, του Πατριαρχείου Αρμενίων προκειμένου να ενημερωθούν για τις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν με αφορμή τη συμπλήρωση 350 χρόνων λειτουργίας της Αρμενικής Εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στην Κρήτη και στο Ηράκλειο.
«Σπούδασα στην Αθήνα Θεολογία και πάντα είχα μία επιθυμία να ξαναβρεθώ εδώ, στο Ηράκλειο, το οποίο είχα επισκεφθεί πριν από 40 χρόνια,για να ξανά λειτουργήσω. Μάλιστα με την ευλογία του Θεού τα τελευταία δύο χρόνια τα Χριστούγεννα και το Πάσχα τα γιορτάζω στο Ηράκλειο στην Αρμενική εκκλησία του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου. Το 2019 συμπληρώνονται 350 χρόνια λειτουργίας της Αρμενικής Εκκλησίας στο Ηράκλειο, και θα οργανώσουμε εκδηλώσεις εορτασμού σε συνεργασία με την Εκκλησία της Κρήτης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την Περιφέρεια Κρήτης, με στόχο να τις καθιερώσουμε, δίνοντας νέα ζωή στην Αρμενική Εκκλησία εδώ. Θέλω να εκφράσω τις βαθιές μου ευχαριστίες στον περιφερειάρχη και τον αντιπεριφερειάρχη που στηρίζουν τις προσπάθειες μας αυτές» ανέφερε σε δηλώσεις του ο αρχιεπίσκοπος του Πατριαρχείου Αρμενίων Γεζνίκ Μπετροσιάν.
Ο περιφερειάρχης μιλώντας για τη συνάντηση, επισήμανε πως υπάρχει σε συνεννόηση με την Εκκλησία της Κρήτης και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η διάθεση και το καλό κλίμα ώστε να μπορέσει η περιφέρεια να συνεισφέρει στις εκδηλώσεις για τα 350 χρόνια της Αρμενικής Εκκλησίας στο νησί.
Οι ιεράρχες της Αρμένικης Εκκλησίας συναντήθηκαν επίσης στη Λότζια, το δημαρχιακό μέγαρο, με την Αντιδήμαρχο Πολιτισμού Αριστέα Πλεύρη, λόγω της απουσίας του δημάρχου Βασίλη Λαμπρινού στη Ρωσία για την αδελφοποίηση του Ηρακλείου με την πόλη Νίζνι Νόβγκοροντ, με την οποία αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με τις προοπτικές συνεργασίας μεταξύ δήμου Ηρακλείου και Αρμενίων στον πολιτιστικό τομέα.
Η κα. Πλεύρη εξέφρασε τη συμπαράσταση του δήμου, στην Αρμενική Κοινότητα του Ηρακλείου με τη διάθεση να βοηθήσει όπου αυτό είναι εφικτό επισημαίνοντας παράλληλα κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν πως έχει αναγνωριστεί το γεγονός ότι η Αρμενική Κοινότητα του Ηρακλείου, υπήρξε στην ιστορική της διαδρομή μια σημαντική μειονοτική κοινότητα η οποία συνέβαλε με τον πολιτισμό της και την έφεσή της στο εμπόριο στα δρώμενα της πόλης.
Ιστορικά στοιχεία για την Αρμενική Εκκλησία Κρήτης
Σύμφωνα με στοιχεία από την Ορθόδοξη Αρμενική Εκκλησία Κρήτης, η παρουσία των Αρμενίων στη Κρήτη χρονολογείται στην εποχή των Βυζαντινών χρόνων. Μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, πολλοί Αρμένιοι του εκστρατευτικού σώματος εγκαταστάθηκαν στο νησί μαζί με τις οικογένειες τους αποκτώντας έτσι καινούργια πατρίδα. Στους εποικισμούς αυτούς αποδίδονται τα τοπωνύμια που συναντούμε στον Αποκκόρωνα, στο Ρέθυμνο και στη Σητεία (χωριά Αρμένοι), στο Αμάρι (Αρμενιανά), στο Κίσσαμο (Αρμενοχωριό), στο Μονοφάτσι (Αρμανώγεια) και ονομασίες θέσεων όπως ο Αρμενόκαμπος, το Αρμενοκαστέλλι και η Αρμενόπετρα. Το ότι η Κρήτη από τις αρχές του 14ου αιώνα είχε εμπορικές σχέσεις με την Αρμενία, αποδεικνύεται από αποφάσεις τις γενετικής Γερουσίας σύμφωνα με τις οποίες ο εμπορικός στόλος της Ενετίας που επέστρεφε από την Αρμενία διερχόταν από τη Κρήτη… Υπήρξε μάλιστα απόφαση της Ενετίας να δεχτεί στην Κρήτη Αρμένιους από την Αρμενία και τον Πόντο. Η επανάσταση που ξέσπασε στον Χάνδακα και η αιματηρή καταστολή της σε βάρος πολλών ευγενών του νησιού διευκόλυνε την εγκατάσταση των Αρμένιων στην Κρήτη, αφού οι συγκρούσεις είχαν φθείρει τον αστικό πληθυσμό και είχαν εκτοπίσει από τις εργασίες τους πολλούς έμπορους και κατοίκους της πόλης. Το Αρμένης ως επώνυμο συναντάται στη Κρήτη. Πράγματι ο ενετός ιστοριογράφος Ανδρέας Κορνάρος αναφέρει την εγκατάσταση επί Νικηφόρου Φωκά, ευγενών οικογενειών της Κωνσταντινούπολης στη Κρήτη όπου και ακούγεται για πρώτη φορά το Αρμένης ως επίθετο. Την ύπαρξη Αρμένιων την ίδια εποχή στη περιοχή των Χανίων μαρτυρούν τέσσερις επιτύμβιες πλάκες με Αρμένικες επιγραφές οι οποίες κάλυπταν ισάριθμους τάφους στην είσοδο του μικρού ναού του ευαγγελιστή Λουκά του νεκροταφείου Χανίων. Οι πλάκες αυτές υπέστησαν μεγάλες φθορές από τους εισερχόμενους στον ναό πιστούς. Με τη ανακαίνιση του ναού αφαιρέθηκαν και με παρέμβαση της αρχαιολογικής υπηρεσίας, βρίσκονται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο Χανίων αρχειοθετημένα. Και οι τέσσερις φέρουν την απαραίτητη φράση, αυτός είναι τάφος ανάπαυσης. Επίσης από τα έγγραφα των ετών 1670- 1715, από τα αρχεία των ιεροδικών Ηρακλείου, μπορεί κάποιος να συμπεράνει, ότι η πρωτεύουσα της Κρήτης κατοικούνταν από Αρμένιους καθώς ο Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πληθυσμός της πόλης ακολούθησε τις ενετικές αρχές κατά την παράδοση του Χάνδακα οπότε ήρεμος από τους κατοίκους του, κατελήφθη από τους Τούρκους. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας παλιές αρμένικες οικογένειες μετανάστευσαν στη Κρήτη από την Κωνσταντινούπολη, το Ντίβρικ και το Ερεβάν.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, ήδη από το 1905 υπήρχαν επτά αρμένικες οικογένειες που ασχολούνταν με το εμπόριο καφέ και υφασμάτων. Ο κυριότερος λόγος που οι Αρμένιοι είχαν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο ήταν η ύπαρξη της παλιάς Αρμένικης Εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (Σουρπ Γκαραμπέτ). Μετά την Μικρασιατική καταστροφή βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη 2.000 Αρμένιοι. Προέρχονταν από τη Σμύρνη, τη Μαγνησία, το Αϊβαλί, το Οδεμήσιο, την Πέργαμο, την Προύσα και την Καισαρεία. Εγκαταστάθηκαν στις κυριότερες πόλεις. Εξ αυτών, το Ηράκλειο (230 οικογένειες), στο Ρέθυμνο (46 οικογένειες), στη Σητεία (24 οικογένειες) και στα Χανιά (27 οικογένειες). Στο Ηράκλειο η Αρμένικη Εκκλησία, αποτέλεσε πόλο συσπείρωσης των Αρμένιων με ενοριακό συμβούλιο, αθλητική ένωση, νεολαία, λειτούργησε σχολείο με δυο Αρμένιους και έναν Έλληνα δάσκαλο, νηπιαγωγείο, βιβλιοθήκη ενώ στο σχολείο που λειτούργησε ως το 1946, υπήρχαν 200 μαθητές, αλλά ο αριθμός τους μειώθηκε λόγω του επαναπατρισμού μεγάλου αριθμού προσφύγων στη Σοβιετική Αρμενία.
Η Αρμένικη Εκκλησία του Ηρακλείου αναφέρεται ως η αρχαιότερη Αρμένικη Εκκλησία που σώζεται στη Ευρώπη. Σε όλη τη διάρκεια των διακοσίων και πλέον χρόνων της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με τις πηγές, η Αρμένικη Εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου (Σουρπ Καραμπέτ) και η Ελληνική που υπάγεται στο Σινά του Αγ. Ματθαίου, παρέμειναν οι μόνοι χριστιανικοί ναοί οι οποίοι λειτούργησαν.