Την έκθεση «Στη χώρα Καμπανέλλη: Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν», εγκαινίασε χθες το απόγευμα στο Μουσείο Μπενάκη-Πινακοθήκη Γκίκα, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη. Η έκθεση εντάσσεται στον προγραμματισμό εκδηλώσεων του Λογοτεχνικού Ετους Ιάκωβου Καμπανέλλη, όπως έχει ανακηρύξει το 2022 το ΥΠΠΟΑ.
Στον χαιρετισμό της η Λίνα Μενδώνη ανέφερε: «Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν. Τρεις Σταθμοί ζωής που έπλασαν τον δημιουργό Ιάκωβο Καμπανέλλη, και καθόρισαν το ύφος, τη γραφή, τους «λογοτεχνικούς προορισμούς» του. Τόποι που σμίλεψαν μιαν ιδιαίτερη και μοναδική διαδρομή ζωής, μιαν εκλεπτυσμένη καλλιτεχνική φυσιογνωμία, μια βαθιά πολιτικοποιημένη προσωπικότητα.
Αυτοδίδακτος, αλλά φέροντας μέσα του πηγαία τη φλέβα της γραφής, κατάφερε να κατακτήσει όλα τα είδη του λόγου. Σεναριογράφος, ποιητής, στιχουργός, λογοτέχνης, ηθοποιός, δημοσιογράφος, σφράγισε ανεξίτηλα το νεοελληνικό πολιτισμικό βίο, με το πολύμορφο και πολυδιάστατο έργο του, από τα πρώτα του βήματα μέχρι τον θάνατό του, το 2011. «Εργα πολλά και βαθειά ελληνικά», όπως γράφουν οι Μερλιέ σε επιστολή τους προς τον Καμπανέλλη.
Ως επιζών αιχμάλωτος του Μαουτχάουζεν υπήρξε ένας ακάματος αγωνιστής για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Από τον αγώνα του αυτόν αντλούσε έμπνευση και θεματολογία για τα σπουδαία έργα του, τα οποία διαπερνούσαν οι πανανθρώπινες αξίες. Το έργο «Μαουτχάουζεν» τον καταξίωσε στο διεθνές αντιπολεμικό λογοτεχνικό στερέωμα. Χρόνια αργότερα κλήθηκε να επιμεληθεί την επιγραφή στο μνημείο της Ελλάδας, εις μνήμην των αιχμαλώτων, που δεν είχαν την τύχη μιας δεύτερης ευκαιρίας, στη ζωή.
Η έκθεση που εγκαινιάζουμε, επιχειρεί να αποτυπώσει την πολύτροπη πορεία του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Να ανιχνεύσει και να φωτίσει τα στοιχεία εκείνα που τον συνδέουν με ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνών και στοχαστών της σύγχρονης Ελλάδας, αυτούς που το έργο και η ζωή τους εκτίθενται, κατά τρόπο μοναδικό, από όροφο σε όροφο, στο σπίτι, στο Μουσείο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα, που απόψε μας φιλοξενεί.
Γνήσιος εκφραστής της ελληνικής ψυχής, μέσα από το έργο του αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων του καιρού του, την εύθραυστη κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του».
Με σταθμούς τους τόπους που καθόρισαν μια ιδιαίτερη, όσο και μοναδική διαδρομή ζωής, η έκθεση φιλοδοξεί να αναδείξει το έργο και την προσωπικότητα ενός σπουδαίου δημιουργού, ο οποίος συμμετείχε καθοριστικά στη διαμόρφωση της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής της χώρας κατά τη δεύτερη πεντηκονταετία του 20ού αιώνα. Μέσα από αφίσες έργων του, προγράμματα, χειρόγραφα, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα, ο θεατής συμμετέχει σε ένα συναρπαστικό ταξίδι γνωριμίας με τον κόσμο του Καμπανέλλη.
Η έκθεση δεν περιορίζεται μόνον στον εκθεσιακό χώρο του ισογείου της Πινακοθήκης Γκίκα, αλλά επεκτείνεται και στους υπόλοιπους ορόφους της. Εκεί, αναπτύσσεται ένας «διάλογος» του Καμπανέλλη με αγαπημένους συνεργάτες του, το έργο των οποίων παρουσιάζεται στη μόνιμη συλλογή. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι προθήκες σχεδιάστηκαν εκ νέου ώστε να συμπεριλάβουν εκθέματα που αναδεικνύουν τις σχέσεις και τις συνεργασίες. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Κάρολος Κουν, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις είναι κάποιοι από τους συνεργάτες που περιλαμβάνονται στους «διαλόγους» αυτούς. Με τον τρόπο αυτό περιγράφονται με ενάργεια οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αλλά και μεταξύ των τεχνών. Κατά τον τρόπο αυτό, η έκθεση «Στη χώρα Καμπανέλλη. Νάξος, Μαουτχάουζεν, Αθήνα» αποτυπώνει την πολύτροπη πορεία του δημιουργού και αναδεικνύει εκλεκτικές συγγένειες με ένα ευρύτατο φάσμα καλλιτεχνών και στοχαστών της σύγχρονης Ελλάδας.
Η διοργάνωση της έκθεσης έγινε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Την επιμέλειά της έκαναν η Κατερίνα Καμπανέλλη και η Σίσσυ Παπαθανασίου, ενώ τον σχεδιασμό της ανέλαβε ο Παύλος Θανόπουλος. Την έκθεση συνοδεύει αναλυτικός κατάλογος.
Η έκθεση θα είναι ανοικτή στο κοινό από τις 30 Μαρτίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουλίου 2022. Κατά τη διάρκειά της, η Πινακοθήκη Γκίκα θα έχει εκτεταμένο ωράριο λειτουργίας: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, 10:00–18:00.
Το κείμενο του χαιρετισμού της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού:
Χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη στα εγκαίνια της έκθεσης «Στη χώρα Καμπανέλλη: Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν».
Είναι για μένα ιδιαίτερη χαρά ότι βρίσκομαι απόψε στον χώρο της Πινακοθήκης Χατζηκυριάκου-Γκίκα για να εγκαινιάσουμε την έκθεση «Στη χώρα Καμπανέλλη: Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν». Την έκθεση διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στο πλαίσιο του «Λογοτεχνικού Έτους Ιάκωβου Καμπανέλλη», το οποίο ανακήρυξε, για το 2022, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, καθώς συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη γέννηση του κορυφαίου αυτού Έλληνα μεταπολεμικού δραματουργού, διανοούμενου και ακαδημαϊκού.
Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν. Τρεις Σταθμοί ζωής που έπλασαν τον δημιουργό Ιάκωβο Καμπανέλλη, και καθόρισαν το ύφος, τη γραφή, τους «λογοτεχνικούς προορισμούς» του. Τόποι που σμίλεψαν μιαν ιδιαίτερη και μοναδική διαδρομή ζωής, μιαν εκλεπτυσμένη καλλιτεχνική φυσιογνωμία, μια βαθιά πολιτικοποιημένη προσωπικότητα.
Αυτοδίδακτος, αλλά φέροντας μέσα του πηγαία τη φλέβα της γραφής, κατάφερε να κατακτήσει όλα τα είδη του λόγου. Σεναριογράφος, ποιητής, στιχουργός, λογοτέχνης, ηθοποιός, δημοσιογράφος, σφράγισε ανεξίτηλα το νεοελληνικό πολιτισμικό βίο, με το πολύμορφο και πολυδιάστατο έργο του, από τα πρώτα του βήματα μέχρι τον θάνατό του, το 2011. «Εργα πολλά και βαθειά ελληνικά», όπως γράφουν οι Μερλιέ σε επιστολή τους προς τον Καμπανέλλη.
Η μεγάλη του αγάπη ήταν η δραματουργία. Στα θεατρικά του κείμενα ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, αποκαλύπτει τη γνήσια εκφραστική του δεινότητα, τη δεξιότητα του στη δημιουργία των ηρώων του, το ασίγαστο πάθος του για το θέατρο.
Οι παιδικές αναμνήσεις από τη Νάξο, τον τόπο που γεννήθηκε και λάτρευε, τον σημαδεύουν ανεξίτηλα. Ο δάσκαλος του, διαβάζοντας σε μια του έκθεση τη φράση: «Μια μέρα που ο χειμώνας έκλεψε από τον Ιούλιο» του είπε: «Εσύ μια μέρα θα γίνεις συγγραφέας». Από τότε στου μικρού Ιάκωβου το νου, μπλέκονται οι μνήμες από το υπομονετικό ανακάτεμα των βοτάνων στο φαρμακείο του πατέρα του, σε μια γειτονιά της Αθήνας, με χαμηλά σπίτια και λαϊκές αυλές, με την ηλιόλουστη μέρα του χειμώνα στη Νάξο, όταν ανακηρύχτηκε πρώϊμα συγγραφέας.
Σ’ αυτές θα προστεθεί, στη διάρκεια των νεανικών του χρόνων, στην Αθήνα, το πάθος του για το διάβασμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με βιβλία που νοίκιαζε από πλανόδιους βιβλιοπώλες, μία δραχμή τις εκατό σελίδες. Κι έπειτα έρχονται η δικτατορία του Μεταξά, το ᾽36, ο πόλεμος, η προσπάθεια να φύγει από την κατεχόμενη Ελλάδα, ο εγκλεισμός, αναίτια, στο στρατόπεδο του Μαουτχάουζεν.
Ως επιζών αιχμάλωτος του Μαουτχάουζεν υπήρξε ένας ακάματος αγωνιστής για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Από τον αγώνα του αυτόν αντλούσε έμπνευση και θεματολογία για τα σπουδαία έργα του, τα οποία διαπερνούσαν οι πανανθρώπινες αξίες.
Το έργο «Μαουτχάουζεν» τον καταξίωσε στο διεθνές αντιπολεμικό λογοτεχνικό στερέωμα. Χρόνια αργότερα κλήθηκε να επιμεληθεί την επιγραφή στο μνημείο της Ελλάδας, εις μνήμην των αιχμαλώτων, που δεν είχαν την τύχη μιας δεύτερης ευκαιρίας, στη ζωή.
Δεν νομιζω ότι υπήρχε καταλληλότερος από εκείνον για να αποδώσει με λέξεις αυτό που βίωσαν εκείνοι που βρέθηκαν πίσω από τις αμπαρωμένες πόρτες. Ηταν ένας από αυτούς, αλλά σίγουρα πιο τυχερός, γιατί όπως φαίνεται από το μεγάλο έργο, που μας άφησε, δεν είχε ακόμη εκπληρώσει την αποστολή του στη γη.
Η εμπειρία του στρατοπέδου καθόρισε πιο πολύ, από οτιδήποτε άλλο, τη συνείδηση του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Επανέρχονταν σ’ αυτήν με διηγήσεις, σε κάθε ευκαιρία, τονίζοντας πόσο επηρέασε τη γραφή του. Κι όμως, ενώ τα ίχνη της Νάξου και της ζωής στην Αθήνα είναι ορατά στο σύνολο του θεατρικού του έργου, η παρουσία του στο ναζιστικό στρατόπεδο του θανάτου, διασταυρώνεται μόνον υπαινικτικά με τη δραματουργία του.
Η έκθεση που εγκαινιάζουμε απόψε, επιχειρεί να αποτυπώσει την πολύτροπη πορεία του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Να ανιχνεύσει και να φωτίσει τα στοιχεία εκείνα που τον συνδέουν με ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνών και στοχαστών της σύγχρονης Ελλάδας, αυτούς που το έργο και η ζωή τους εκτίθενται, κατά τρόπο μοναδικό, από όροφο σε όροφο, στο σπίτι, στο Μουσείο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα, που απόψε μας φιλοξενεί.
Γνήσιος εκφραστής της ελληνικής ψυχής, μέσα από το έργο του αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων του καιρού του, την εύθραυστη κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του.
«Η έλλειψη σταθερότητας και σιγουριάς χαρακτηρίζει τη ζωή του Έλληνα. Η αστάθεια αυτή, τόσο γνώριμη σε όλους μας, αρχίζει από το αλλοπρόσαλλο κλίμα μας, τη “στρατηγική” γεωγραφική μας θέση, τη φτώχεια του τόπου μας, και τελειώνει στην ιδιωτική μας οικονομία. Όλα στην Ελλάδα ανεβοκατεβαίνουν πολύ εύκολα, κυλούν, φεύγουν, κι η συνηθισμένη λαχτάρα του Ρωμιού είναι να στεριώσει κάπου, να σιγουρέψει κάτι». Με αυτά τα λόγια προλόγιζε την «Αυλή των θαυμάτων», από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του.
Αναλλοίωτη στο χρόνο, η αγωνία για το ευάλωτο της ελληνικής ύπαρξης, παραμένει το ίδιο επίκαιρη 65 χρόνια μετά, όπως και το έργο του:
Αναλλοίωτο, ευαίσθητο, μοναδικό, διαχρονικό.
Σας ευχαριστώ
Πηγή: ΥΠΠΟΑ