Ο ρόλος της αρωματοθεραπείας στην μείωση του πόνου σε ηλικιωμένα άτομα

Είναι γεγονός ότι οι εναλλακτικές θεραπείες χρησιμοποιούνται συχνά πλέον, τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο, όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ειδικότερα, η αρωματοθεραπεία χρησιμοποιείται μαζι με άλλες μεθόδους για την διεπιστημονική αντιμετώπιση του πόνου. Ως εκ τούτου, η αρωματοθεραπεία έχει επίδραση στο παρασυμπαθητικό σύστημα μέσω των διεργασιών του αγγίγματος και της μυρωδιάς, προκαλώντας χαλάρωση σε εν τω βάθει επίπεδο. Αρκετές έρευνες στο παρελθόν έχουν δείξει, ότι η χαλάρωση διαφοροποιεί την αντίληψη και την συναίσθηση του πόνου και η αρωματοθεραπεία προκαλεί αυτή τη διεργασία με τη βοήθεια των αιθέριων ελαίων, τα οποία έχουν φαρμακευτικά ενεργές ουσίες, μια εκ των οποίων είναι και η αναλγητική, η οποία χρησιμοποιείται για την μείωση τόσο του οξέως, όσο και του χρόνιου πόνου. Η πρακτική αντιμετώπισης του πόνου χρησιμοποιείται κυρίως από νοσηλευτές σε μια ολιστική προσέγγιση της θεραπείας του ασθενούς και όχι μονομερώς. Δυστυχώς, όσον αφορά τα ελληνικά νοσοκομεία η υιοθέτηση της αρωματοθεραπείας στη αντιμετώπιση του πόνου δεν έχει ενσωματωθεί στην καθημερινή πρακτική και είναι άγνωστο άν αυτό θα συμβεί στο μέλλον.

Στο άρθρο αυτό, θα αναφερθούν δύο περιπτώσεις, όπου η αρωματοθεραπεία βοήθησε θετικά στην αντιμετώπιση του πόνου. Η πρώτη αφορά μια γυναίκα 70 ετών και η δεύτερη έναν άνδρα 90 ετών.

Η μεθοδολογία στις περιπτώσεις αυτές συνίσταται πρωταρχικά στη συλλογή στοιχείων, όσον αφορά τη σωματική και ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς, την φαρκευτική αγωγή, αν παίρνει κάποια, την ποιότητα του ύπνου που έχει, την ικανοποίηση από την εργασία του και τα επίπεδα του stress που βιώνει. Επίσης, συλλέγονται πληροφορίες ως προς τις ανάγκες, τα θέματα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και τις μη λεκτικές εκφράσεις που μπορεί να χρησιμοποιεί όταν αναφέρεται σε διάφορα ζητήματα που τον απασχολούν. Η νοσηλεύτρια που θα χρησιμοποιήσει την αρωματοθεραπεία οφείλει πολυ προσεκτικά να παρατηρήσει τον/την ασθενή της και να δημιουργήσει ένα καλό κλίμα επικοινωνίας. Σε δεύτερη φάση πρέπει να ετοιμάσει ένα κατάλληλο μείγμα αιθέριων ελαίων και αρωμάτων και σε τρίτη φάση να αποφασίσει για τον κατάλληλο χρόνο που θα τα χρησιμοποιήσει για την μείωση του πόνου που βιώνει ο/η ασθενής. Επιπλέον, στοιχεία θα πρέπει η νοσηλεύτρια να συλλέξει, παρατηρώντας το χρώμα του δέρματος, την παρουσία οιδήματος ή μελανιών και την στάση του σώματος. Κατόπιν αυτού, αναπτύσσεται ένα εξατομικευμένο πλάνο νοσηλείας, βασισμένο στα συλλεχθέντα στοιχεία. Ο/Η ασθενής ενθαρρύνεται να κάνει οιασδήποτε ερωτήσεις, όσον αφορά το σχέδιο νοσηλείας του/της και να εκφράζει την αρεσκεία ή την άρνηση του στα χρησιμοποιούμενα αιθέρια έλαια, στον τρόπο χορηγησής τους και στην αποτελεσματικότητα τους στην μείωση του πόνου.

Δεξιότητες αρωματοθεραπείας

Είναι γεγονός, ότι το μείγμα αρωμάτων και αιθερίων ελαίων πρέπει να είναι εξατομικευμένο για κάθε ασθενή, ανάλογα άν βιώνει οξύ ή χρόνιο πόνο και ανάλογα με το νοσολογικό προφίλ του ασθενούς. Δεν μπορεί οποισδήποτε νοσηλευτής/τρια να χρησιμοποιήσει την αρωματοθεραπεία, πρέπει να έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα και να έχει επαρκείς γνώσεις παθολογίας, συνβουλευτικής, διαιτολογίας και φαρμακολογίας, ούτως ώστε να είναι ικανός/η να συμβουλεύσουν τον/την ασθενή και να τον/την παραπέμψουν σε έναν εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας (γιατρό), εάν αυτό απαιτείται. Καλόν θα ήταν, να αναφερθεί, ότι η χρήση αρωματοθεραπείας από εκπαιδευμένους νοσηλευτές μπορεί να γίνει, είτε σε νοσοκομείο, είτε στην κοινότητα, σε κέντρα υγείας, ή σε δημοτικά ιατρία ή σε ιδιωτικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υγείας.

1η case study (περίπτωση)

Αφορά μια γυναίκα 70 ετών η οποία διήγε την τρίτη μετεγχειρητική της ημέρα και βίωνε έντονο πόνο και ναυτία .Χρησιμοποιήθηκε κατάλληλη αρωματοθεραπεία τόσο για την μείωση του πόνου και της ναυτίας, όσο και την μείωση του μετεγχειρητικού stress σε ένα νοσοκομειακό περιβάλλον.

2η case study (περίπτωση)

Αφορά έναν άνδρα 90 ετών ο οποίος έπασχε από νευραλγία οφειλόμενη σε έρπητα ζωστήρα. Χρησιμοποιήθηκε αρωματοθεραπεία για την ελάττωση του πόνου και του κνησμού σε περίοδο τεσσάρων μηνών. Η θεραπεία αυτή πραγματοποιήθηκε οίκοθεν από μέλη της οικογένειας με επαρκείς γνώσεις υγείας, μετά από σχετική εκπαίδευση.

Στην πρώτη περίπτωση είχαμε μια γυναίκα 70ετών η οποία είχε χειρουργηθεί με εκτομή τμήματος του παχέος εντέρου λόγω Ca (Dukes stage I), και αφαίρεση πολύποδα από το εγκάρσιο κόλον. Η μετεγχειρητική πορεία της ήταν ομαλή, ως την τρίτη ημέρα κατά την οποία άρχισε να αισθάνεται έντονο και διαρκώς αυξανόμενο πόνο στο επιγάστριο, τάση για εμετό, παύση των γατρεντερικων ήχων και φούσκωμα στην κοιλιακή χώρα Οι ενοχλήσεις που ένιωθε ήταν έντονες παρόλο που της δόθηκε φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπισή τους (promethazine hydrocloride25 mg ενδομυικώς και άλλα υγρά ενδοφλεβίως)

Στο ιστορικό της είχε αναφερθεί ρευματοειδής αρθρίτης με εντόπιση στο χέρι και τον ασράγαλο όταν ήταν 43 ετών. Η ασθένεια αυτή, ήταν σε φάση αποδρομής. Επίσης, είχε περάσει βαριά πνευμονία, η οποία της είχε αφήσει μια απαισιοδοξία όσον αφορά τη γρνικότερη κατάστηαση της υγείας της, την οποία την έκρυβε έντεχνα πίσω από ένα χαμόγελο. Της έγινε αρωματοθεραπεία με ένα απαλό μασαζ στα χέρια και στα πόδια, λόγω της εύθραστης κατάστασης της και της ηλικίας της. Της χορηγήθηκε ένα μείγμα από κατάλληλα αιθέρια έλαια από λεβάντα, χαμομήλι και μάραθο τα οποία είχαν διαλυθει σε αμυγδαλέλαιο. Η λεβάντα έχει αναλγητικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, ως επίσης και αντικαταθληπτικές και αγχολητικές δράσεις. Το χαμομήλι έχει τόσο αναλγητικές, όσο και αντιφλεγμονώδεις δράσεις, επίσης και χαλαρωτικές ειδικά για το νευρικό σύστημα και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Το έλαιο από μάραθο για τις αντισπασμωδικές,ιδιότητες και τις χαλαρωτικές δράσεις στο στομάχι ως επίσης και αντιανεμική δράση (διαλύουσα τα αέρια στομάχου και εντέρου). Το αμυγδαλέλαιο χρησιμοποιήθηκε για να αντιμετωπίσει τη ξηρότητα του δέρματος.. Το μασάζ άρχισε από τα πόδια και κατά τη διάρκεια του η ασθενής αποοκοιμήθηκε και παρέμεινε κοιμησμένη για μία ώρα μετά το πέρας της αρωματοθεραπείας. Ξύπνησε ανακουφισμένη και εύχαρης και αφού έανε μερικά βήματα στο διάδρομο του σπιτιού της τα αέρια του στομάχου και του εντέρου επανήλθαν στη φυσιολογική τους κατάσταση. Της συστήθηκε να αρχίσει ξανά να πίνει υγρά, αρχίζοντας από μερικές γουλιές νερού, τσαγιού και χαμομηλιού, πάντα χωρίς γάλα, και σταδιακά να αυξάνει τις ποσότητες.των προσλαμβανομένων υγρών.. Μια ακόμη συνεδρία αρωματοθεραπείας της έγινε το επόμενο απόγευμα, όντας καθισμένη σε μια πολυθρόνα, χωρίς χορήγηση υγρών ενδοφλεβίως. Τα υγρά που είχε πάρει δεν της προκάλεσαν φούσκωμα, ενώ είχε περάσει μία ήσυχη νύχτα χωρίς να πονά. Παρόλα αυτά, η ξηρή τροφή της προκάλεσε εκ νέου φούσκωμα και πόνο. Μια εκ νεόυ συνεδρία αρωματοθεραπείας διενεργέιθηκε την επόμενη ημέρα και τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Δεν βίωνε πλέον κανένα πόνο και την έκτη μετεγχειρητική ημέρα πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο.

3η case study (περίπτωση)

O πόνος ήταν έντονος και δεν τον άφηνε να κοιμηθεί τα βράδια.

Εξετάσθηκε ένας γέροντας 90 ετών , ο οποίος έπασχε από μεταερπητική νευραλγία του προσωπικού νεύρου. Ο πόνος που βίωνε ο ασθενής ήταν σε μορφή καύσου και συνεχής. Επίσης αισθανόταν κνησμό στην άνω αριστερή παρειά. Επίσης, βίωνε μια αλλοδυνία (ινομυαλγία) και δε μπορούσε να αντέξει ούτε ένα ελαφρό φύσημα του αέρα στο κεφάλι του. Λόγω αυτής της κατάστασης έιχε χάσει την όρεξη του και τη διάθεσή του να βγεί εκτός σπιτιού. Του χορηγήθηκε φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του πόνου (codeine 30mg, lonalgal tTab QDS), η οποία όμως δεν είχε αποτέλεσμα. Ο ‘εντονος πόνος δεν του επέτρεπε να κοιμηθεί τα βράδια όπως προαναφέρθηκε..

Ιατρικό Ιστορικό

Ο συγκεκριμένος ασθενής 8 εβδομάδες πρίν παρουσίασε ένα εξάνθημα στο αριστερό μέρος του προσώπου του με έντονο πόνο στο αριστερό τμήμα του μετωπιαίου λοβού, στο αριστερό μάτι και στην αριστερή παρειά. Η διάγνωση ήταν μόλυνση από έρπητα ζωστήρα, και ως εκ τούτου νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο και του χορηγήθηκε acyclovir ενδοφλεβίως. Το φάρμακο αυτό του χορηγήθηκε επίσης, για να αποφευχθούν τα δενδριτικά έλκη στον αρριστερό οφθαλμό, αφού ήταν τυφλός από το δεξί οφθαλμό από ένα ατύχημα που είχε υποστεί στο μπανιο πρίν από δύο χρόνια. Ο πόνος μειώθηκε με την φαρμακευτική αγωγή, η οποία διήρκησε 10 ημέρες, αλλά αργά επανήλθε μετά που πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο. Σημαντικό, είναι να τονισθεί, ότι ο συγκεκριμένος ασθενής ήταν σε πολύ καλή φυσική κατάσταση πριν ασθενήσει από τον έρπητα ζωστήρα.

Συνεδρία Αρωματοθεραπείας

Ένα μείγμα από αιθέρια έλαια εγχύθηκε σε αναβράζον ύδωρ και αφού έγινε μια καλή ανάμειξη τοποθετήθηκε σε συσκευασία spray. Η επιλογή των αιθέριων ελαίων έγινε βάσει τόσο της ηλικίας, όσο και της φυσικής και ψυχολογικής κατάστασης του ασθενούς δεδομένου ότι ήταν υπερηλιξ. Το μείγμα περιείχε έλαια λεβάντας, φύλλα τσαγιού και χαμομήλι. Η λεβάντα όπως προαναφέρθηκε, διαθέτει αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές, αντικαταθληπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Τα φύλλα τσαγιού χρησιμοποιήθηκαν για τις αναλγητικές, αντιιογενείς και ανοσοτονοτικές ιδιότητες του, ενώ το χαμομήλι, χρησιμοποιήθηκε για τις αναλγητικές, αντιφλεγμονώδεις και κατευναστικές των νεύρων ιδιότητες του. Η δοσολογία ήταν 3,6% σε βραστό νερό. Το μείγμα τοθετήθηκε σε συσκευασία spray, όπως προαναφέρθηκε, και ψεκάστηκαν οι πάσχουσες περιοχές για να αποφευχθεί ο κνησμός. Την πρώτη ημέρα η επάλειψη του μείγματος στις πάσχουσες περιοχές προκάλεσε πόνο, ο οποίος στη συνέχεια μετριάστηκε. Την τρίτη ημέρα, έγινε εκ νέου επάλειψη μείγματος στις προσβληθείσες περιοχές, με κινήσεις οι οποίες προωθούσαν την απορρόφηση του μείγματος, περιοχές, οι οποίες συνέχισαν να είναι ερυθρές και ερεθισμένες. Το νέο μείγμα αποτελούνταν από αιθέρια έλαια από λεβάντα, πέργαμο και χαμομήλι. Το μείγμα αυτό είχε διαλυθεί σε αμυγδαλέλαιο και είχε γίνει ένα ομοιογενές μείγμα. Το νέο αυτό μείγμα ήταν πολύ καλύτερα ανεκτό, και στη χρονική περίοδο μιάς εβδομάδας οι προσβληθείσες περιοχές βελτιώθηκαν και φάνηκαν λιγότερο ερυθρές και στο άγγιγμα εμφάνισαν λιγότερο άλγος. Στη συνέχεια, σχεδιάστηκε ένα κατάλληλο πρόγραμμα διαιτολογίου, το οποίο είχε ως στόχο την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και την δημιουργία όρεξης για φαγητό, η οποία δεν υπήρχε πριν. Στο πέρας του πρώτου μηνός από την εφαρμογή της αρωματοθεραπείας, ο πόνος που βίωνε ο ασθενής υποχώρησε στό ελάχιστο και δεν χρειάστηκε η χορήγηση περαιτέρω αναλγητικών φαρμάκων, ενώ ο κνησμός εξαφανίσθηκε τελείως. Ο ασθενής άρχισε να περπατά κάνοντας μικρούς περιπάτους. Η συχνότητα της επάλειψης του μείγματος έγινε αραιότερη (μια φορά την εβδομάδα),. Η θεραπεία αυτή συνεχίστηκε για 4 μήνες έως ότου ο πόνος εξαλείφθηκε τελείως. Στην επιτυχία της θεραπείας συνέβαλε και η αυστηρή τηρηση του πρωτοκόλλου θεραπείας από το συγγενικό περιβάλλον, το οποίο έιχε όμως γνώσεις στον τομέα της υγείας. Ο εν λόγω ασθενής πέθανε στην ηλικία των 94 ετών από εγκεφαλικό επεισόδιο, χωρίς ποτέ να εμφανίσει ξανά συμπτώματα νευραλγίας από έρπητα ζωστήρα.

Στο άρθρο αυτό έγινε μια προσπάθεια να αναλυθεί ο ρόλος της αρωματοθεραπείας στη μείωση πρωταρχικά και στην απάλειψη ουσιαστικά του πόνου σε ηλικιωμένους αθενείς, οι οποίοι μπορεί να βίωναν οξύ ή χρόνιο πόνο. Οι δύο ειδικές περιπτώσεις (case studies), που περιγράφηκαν ανωτέρω, τονίζουν την ελαστικότητα της χρησιμοποίησης της αρωματοθεραπείας τόσο σε νοσοκομειακό περιβάλλον, όσο και στην κοινότητα.

Marianna Diomidous MD, RN, MPH, MSc, PhD
Professor Emeritus of Epidemiology & Public Health
Department of Public Health
Faculty of Nursing
National and Kapodistrian University of Athens