Λιβύη, ο άγνωστος παράγοντας στην εξίσωση της ανατολικής Μεσογείου

Του Πιέρρου Ι. Τζανετάκου

Φθάνοντας στην Τρίπολη, την πρωτεύουσα της Λιβύης, αισθάνεσαι μια υποδόρια ανασφάλεια. Η ατμόσφαιρα είναι θολή και η ζέστη ανυπόφορη. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο βλέπεις ακροβολισμένους ενόπλους, άλλους με στολές παραλλαγής, άλλους με πολιτικά κι άλλους με πολύχρωμα διακριτικά, απροσδιόριστης όμως προέλευσης. Ένας ξένος δεν μπορεί να καταλάβει ποιος είναι με ποιον και γιατί. Το κοινό «αξεσουάρ» τους, είναι το καλάσνικοφ που κρατούν με περηφάνεια στα χέρια. Παρατηρώντας το αστικό περιβάλλον, δημιουργείται η εντύπωση ότι όλα έχουν μείνει στη μέση. Τεράστια ξενοδοχεία παρατημένα στα τσιμέντα, μισογκρεμισμένα κτήρια του εμφυλίου, σωροί με μπάζα στις άκρες των πεζοδρομίων κι άλλοι σωροί με μπουκάλια και σκουπίδια στην παραλία, λες και η άμμος έχει μαγνήτη στα πλαστικά.

Στη δεύτερη διάσκεψη που έγινε προσφάτως για τη Λιβύη- και αυτή τη φορά χωρίς την παρουσία της Ελλάδας- συμφωνήθηκε πρώτον ότι οι εκλογές θα διεξαχθούν από την υπάρχουσα κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας έως τις 24 Δεκεμβρίου του 2021 και δεύτερον πως από το έδαφος της χώρας θα αποχωρήσουν όλες οι ξένες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των μισθοφόρων. Στο τελευταίο διαφώνησαν οι Τούρκοι, ζητώντας την παραμονή των δικών τους ένοπλων σωμάτων στην περιοχή. Η παρουσία της Άγκυρας στη Λιβύη είναι πολυεπίπεδα ορατή: Πολιτικά, στρατιωτικά, πολιτισμικά και ιστορικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια ολόκληρη επικράτεια της αχανούς χώρας με τον μικρό πληθυσμό, είναι σχεδόν «τουρκογενής» ή για να το θέσει κανείς καλύτερα «οθωμανογενής». Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο ο πρώην πρωθυπουργός Αλ Σάρατζ, όσο και ο νυν Αμπντουλχαμίντ Ντιμπάιμπα διατηρούν στενότατες σχέσεις με την Τουρκία, ενώ τα τουρκικά κεφάλαια στη Λιβύη είναι ακόμα και σήμερα διακριτά. Προ του εμφυλίου οι επενδύσεις Τούρκων επιχειρηματιών ξεπερνούσαν τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια. Για τους γνωρίζοντες τα γεωπολιτικά τεκταινόμενα της περιοχής, το ανυπόστατο τουρκολιβυκό μνημόνιο βάσει του οποίου Άγκυρα και Τρίπολη καθόρισαν τη μεταξύ τους Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Αυτή τη στιγμή η συμφωνία με τη Λιβύη είναι ζωτικής σημασίας για την Τουρκία, καθώς είναι η μόνη έμπρακτη απόδειξη αυτού που η Άγκυρα θέλει να ονομάζει «Γαλάζια Πατρίδα». Άρα, μέσα στην αναθεωρητική μανία των Τούρκων η Λιβύη, μαζί με τα Κατεχόμενα, αποτελούν τα δυο προπύργια στον επανασχεδιασμό του χάρτη της ανατολικής Μεσογείου. Παρόλα αυτά, όχι μόνο ο λιβυκός εμφύλιος, αλλά κυρίως το άδηλο μέλλον της χώρας αποτελεί ένα διεθνές ζήτημα, στο οποίο είναι εμπλεκόμενες όχι μόνο όλες οι μεγάλες (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γερμανία, Γαλλία), αλλά και πολλές περιφερειακές δυνάμεις (Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Τυνησία). Έτσι, η Λιβύη, ο άγνωστος παράγοντας της εξίσωσης, εξελίσσεται σε «κλειδί» για τις ισορροπίες της ευρύτερης περιοχής.

Όλα τα παραπάνω είναι στο ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Μετά μια περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας η ελληνική διπλωματία είχε αφήσει σε
δεύτερο πλάνο την ανατολική Μεσόγειο, με εξαίρεση φυσικά την Κύπρο, καθώς ήταν προσανατολισμένη στο Σκοπιανό και το προσφυγικό ζήτημα, η Ελλάδα πλέον έχει επικεντρώσει τη στόχευσή της στην επέκταση της επιρροής της προς το νότο, με κυρίαρχη προτεραιότητα την εν τοις πράγμασι κατάργηση του τουρκολιβυκού μνημονίου. Προς αυτήν την κατεύθυνση ήρθε η συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο, η ενίσχυση των τριμερών σχημάτων συνεργασίας με τη Λευκωσία, το Κάιρο, το Τελ Αβίβ και τη Δαμασκό, η αναβάθμιση της αμυντικής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και η επανεγκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Λιβύη. Πριν από λίγους μήνες ο Κυριάκος Μητσοτάκης παρέστη στην τελετή για την επαναλειτουργία της πρεσβείας στην Τρίπολη, ο Νίκος Δένδιας ταξίδεψε επίσης προσφάτως στην αραβική χώρα, ενώ σχεδόν τακτικές έχουν γίνει οι επισκέψεις υψηλόβαθμων λίβυων αξιωματούχων στην Αθήνα, όπως του Ακίλα Αλ Σάλεχ, προέδρου της Βουλής, του μοναδικού αυτή τη στιγμή εκλεγμένου θεσμού της μετεμφυλιακής χώρας. Στις αρχές Ιουλίου άνοιξε εκ νέου- μετά το 1999- και το προξενείο της Βεγγάζης, με επικεφαλής τον φέρελπι διπλωμάτη Αχιλλέα Ρακίνα, ο οποίος αναλαμβάνει ένα εξαιρετικά δυσχερές εγχείρημα, σε μια πόλη στην οποία μπορεί μεν να υπάρχει ακόμα δραστήρια ελληνική κοινότητα, αλλά η εικόνα που αποκομίζει κανείς οδηγώντας στους δρόμους της είναι παραπάνω αποκαρδιωτική: Ερείπια, διάτρητα σπίτια, κατεστραμμένες υποδομές. Το θετικό για την Αθήνα είναι ότι στην ανατολική πλευρά της Λιβύης, με επίκεντρο την Βεγγάζη, η τουρκική επιρροή είναι μειωμένη, τα αιγυπτιακά κεφάλαια εμφανέστατα και η ατμόσφαιρα που επικρατεί για την Ελλάδα καλύτερη. Η Αθήνα, άλλωστε, διατηρούσε παραδοσιακά σημαντικούς διαύλους επικοινωνίας- ιδίως οικονομικούς- με τον αραβικό κόσμο, που τώρα επιχειρείται να αναθερμανθούν.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο υφυπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για την οικονομική διπλωματία Κώστας Φραγκογιάννης πραγματοποίησε μια πολύ ενδιαφέρουσα διήμερη επίσκεψη σε Τρίπολη και Βεγγάζη. Συναντήθηκε με υπουργούς και υφυπουργούς της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, καθώς και με θεσμικούς εκπροσώπους επενδυτικών κεφαλαίων, με τους οποίους μάλιστα υπογράφθηκαν και τα πρώτα μνημόνια αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας. Τον ερχόμενο Οκτώβριο Έλληνες επιχειρηματίες αναμένεται να παραστούν σε ένα μεγάλο συνέδριο με τη συμμετοχή επενδυτών απ’ όλο τον κόσμο, την ώρα που η επερχόμενη ανοικοδόμηση της χώρας υποκρύπτει σημαντικότατες ευκαιρίες για εταιρείες στους τομείς των κατασκευών, των υποδομών και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πέραν, λοιπόν, των κλασικών διπλωματικών οδών, η Αθήνα επιχειρεί να θέσει και τα θεμέλια της οικονομικής διπλωματίας στη Λιβύη. Είναι, άλλωστε, ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι η ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων θωρακίζουν πάντα τις διακρατικές σχέσεις.

Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι εκλογές στη Λιβύη θα γίνουν στην ώρα τους. Αντιθέτως, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της ΕΡΤ, το ενδεχόμενο αυτό απομακρύνεται όλο και περισσότερο, γεγονός που ενδεχομένως υποκρύπτει ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Καθόλου βέβαια δεν είναι, επίσης, η υλοποίηση της άτυπης προς το παρόν συμφωνίας αποχώρησης των ξένων δυνάμεων από το λιβυκό έδαφος. Όπως δεν είναι καθόλου εύκολο για την Αθήνα να αυξήσει καίρια και εντός εύλογου χρονικού διαστήματος την επιρροή της στην Τρίπολη, να ανασχέσει σε έναν ικανοποιητικό βαθμό την τουρκική παρουσία και να πετύχει, τέλος, την ακύρωση του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου. Προς το παρόν, όμως, σημασία έχει πως πραγματοποιούνται σταδιακά και συντονισμένα βήματα ενίσχυσης της ελληνικής διπλωματικής παρουσίας σε όλο και μεγαλύτερη εδαφική επικράτεια τόσο στη Λιβύη, όσο και ευρύτερα στην ανατολική Μεσόγειο. Εκεί όπου φαίνεται να παίζεται το κρισιμότερο γεωπολιτικό παιχνίδι στην τρέχουσα διεθνή συγκυρία.